Þjóðviljinn - 31.07.1956, Blaðsíða 5

DafArlrnetAÍ&Sit í PArtQvlSnnfan vélarafl 30 Þús- kw- Turninn mikli til
lilwfOrSiySIwOlll l i Prial hœgri á myndinni er ekki reyháfur
fieldur kœliturn fyrir vatn frá gufuhverflunum 72 metra hár og 54 metra breiður að
iieðan, gerður úr steinsteypu.
Öskar B. Bjaritason:
Mókynt raístðð á Akranesi
Mór hefur öldum saman ver-
íð tekinn til eldsneytis á þann
frumstæða hátt sem alkunnur
er hér á landi og víða annars-
Staðar.
Ilver bóndi tekur fyrir sig i
einstökum gröfum í ófram-
ræstri mýrj með handverkfær-
um.
Mótekja með þessu lagi er
mikil spjöll ó landi og eyðing
verðmæta, því mikill hluti
mósins verður eftir í mýrinni
og næst ekki.
Mótekja hefur að mestu fall-
ið niður hér á landi á síðari
árum, enda hentar hin gamla
aðferð ekki lengur. Hér þarf
véltæknin að koma til.
Mótekja með vélum fer í
vöxt í öllum löndum á síðari
árum. f Sovétríkjunum er mjög
mikil raforka framleidd í mó-
kynntum orkustöðvum og hef-
Ur verið í áratugi. Á frlandi
er einnig mikið gert að raf-
orkuframleiðslu með mó og ír-
land er raunar eina landið í
hinum vestræna heimi þar
sem raforka er framleidd með
mó svo nokkru nemi.
Þar í landi er að vísu enn-
þá mikið tékið af handunnum
kögglamó og brennt í ófull-
komnum eldstæðum til sveita,
€n vélvæðing við mótekju og
hagnýting mós til raforku-
vinnslu er komin vel á veg
fyrir forgöngu ríkisfyrirtækis-
ins „Bord na Mona“ og áætl-
anir um aukningu hafa verið
igerðar til margra ára.
Tvær stórar raforkustöðvar,
onnur í Portarlington, hin í
Alienwood, brenna véleltum
kögglamó sem eina eldsneyti
og sú þriðja, í Ferbane, sem
brennir fræsimó, mum hafa
verið tekin í notkun.
Vélaafl Portarlington stöðv-
arinnar er 30 þús. kw. með
fuilu álagi, en Allenwood 40
þús kw. og Ferbane einnig 40
þús. kw.
Portarlington stöðin tók til
starfa snemma á árinu 1950.
Stofnkostnaður var 57i/2 mill-
jón króna og framleiðslukostn-
aður rafmagns 19 aurar/kwst.
(reiknað eftir núverandi
gengi).
Áætlað er að árið 1960 verði
framleitt rúmlega 2% milljón-
ir tonna af fræsimó á ári og
samanlögð vélaorka orku-
stöðva, sem brenna þessari teg-
und mós, verði þá 300 þús.
kw.
Hér skal nokfcru nánar lýsí
hvað átt er við með fræsimó.
Vinnzla á fræsimó fer þann-
ig fram að 1—1V2 sm. þykkt
lag er tætt upp með herfi eða
fræsara frá yfirborðinu á
stórri spildu eftir að yfirborð
hefur verið sléttað og grasrót
numin burt ef þarf, og mólag
þetta látið liggja þangað til
það er orðið nokkurnveginn
þurrt og safnað síðan saman
með skúffum eða skröpum sem
festar eru framan á dráttar-
vél eða sogað upp með sogdæl-
um á svipaðan hátt og ryksuga
er notuð. Mómylsnan sem
þannig fæst inniheldur 30—
50% raka, er notuð til kynd-
ingar undir gufukötlum eða
hún er þurrkuð frekar og gerð-
ar úr henni pressaðar mótöfl-
ur, „brikettur“, sem svo eru
nefndar.
Þessi aðferð til móvinnslu
ryður sér æ meira til rúms
vegna þess að hún er ódýrasta
aðferðin til að vinna mó í
stórrekstri. Hún er ódýrust
vegna þess iað hún er algjör-
lega vélræn og vélamar eru
tiltölulega einfaldar.
Hugsum okkur að fræsimó-
vinnsla yrði reynd hér á landi
t. d. á einhverjum hentugum
stað á Akranesmýrum. Þá þarf
einnig að hugsa fyrir hagnýt-
ingu mósins á staðnum þar
sem hann er tekinn, þ. e. í
mýrinni eða nálægt henni.
Til greina kæmi fyrst og
fremst kynding með mónum
til að framleiða heitt vatn til
upphitunar fyrir mörg hús
sameiginlega þ. e. hitaveitu fyr-
ir kaupstað eins og t. d. Akra-
nes. Annar möguleíki væri að
reisa raforkustöð, sem kynnt
væri með fræsimó og fram-
leiddi rafmagn í gufutúrbínu.
Slíka aflstöð mætti einnig miða
við Akraneskaupstað.
Kynding með mó fyrir hita-
veitu eða rafstöð, eða hvort-
tveggja, mundi vera mjög hag-
kvæm fyrir Akraneskaupstað,
þar sem vatnsaflsrafmagn er
þar takmarkað og ekkert nátt-
úrlegt- heitt vatn en mómýrar
hinsvegar nógur i nágrenninu.
Mókynt rafstöð gæti hentað
vel sem „toppstöð“ með vatns-
aflsstöðvunum. Má benda á að
þegar vatnsafl er minnst, þ. e.
eftir þurrkasumar, jiá er mó-
tekja mest og mókynt rafstöð
því fær um að taka við auknu
álagi.
Þriðji möguleikinn væri að
framleiða úr fræsimónum
pressaðar töflur, brikettur, sem
áður voru nefndar. Og þetta er
það eina sem til greina kæmi
að gera ef aðeins væri um til-
raunavinnslu að ræða. Brikett-
<«>■
ur eru íramleiddar úr fræsimó
þannig', að mómylsnan er
þurrkuð niður í 10—12% raka,
möluð og sálduð og síðaln
þjappað saman í töflur í sterk-
um þjöppum með miklum
þrýstingi.
Mótöflur eru mjög þægilegt
og þrifalegt eldsneyti til kynd-
ingar í miðstöðvum og til húsa-
hitunar. Má gera ráð fyrir að
hitagildi þeirra sé % af hita-
gildi góðra steinkola, ef þær
væru framleiddar úr bezta mó
sem hér þekkist (á Snæfells-
nesi og sumstaðar á Akranesi).
Brikettur eru þannig tiltölu-
lega verðmætt eldsneyti, og má
gera ráð fyrir að hægt væri að
flytja þær hvert á land sem
væri.
Hér mun nú ekki fjölyrt
frekar um tækniatriði eða
kostnað í þessu sambandi. Að-
eins bent á að þetta er mál
sem ,vert er að athuga nánar
því mórinn er hráefni sem við
eigum tiltölulega mikið af.
Þessu efni er lika stöðugt meiri
gaumur gefinn i öllum löndum
eftir því sem meira gengur
á forða hinná verðmætu stein-
kola.
Hingað til hefur verið litið
—— Þriðjudagur 31. júlí 1956 — ÞJÓÐVIUINN — (5
Fimmtugur í dag:
Jóhann Jihannesson
Þeir sem fylgdust með
frjálsum íþróttum um og eftir
1930, og muna hverjir voru í
fremstu röð afreksmanna okk-
ar á þeim tíma, minnast Jóa
„Long“ eins og við kunningj-
ar hans köllum hann okkar í
milli. Á þeim árum iðkaði
hann frjásar íþróttir af mik-
illi ástundun og voru hlaup
sérgrein hans.
Á þeim tíma náði hann góð-
um árangri og það svo að
hann átti íslenzk met og varð
margfaldur meistari í ýmsum
greinum. Nú er hann að sjálf-
sögðu fyrir nokkuð löngu
hættur að keppa, og tíminn
seiglast áfram, því í dag er
Jóhann fimmtíu ára.
Margir eru þeir íþrótta- og
afreksmennirnir sem láta sér
nægja að koma til leiksins og
njóta hans og þess sem hann
gefur í verðlaunum, orðróm
og skemmtun, leggja síðan
skóna á hilluna og baða í þess-
um rósum meðan þær halda
lit. En allt það fölnar. Sjálf
hugsjón íþróttanna fölnar
ekki, og þeir sem hafa starfs-
vilja og þrek til að bera fram
merki þeirra, þeir eru mátt-
arstólparnir sem halda í-
þróttahreyfingunni uppi og
lyfta sjálfum afreksmönnun-
um.
Jóhann lagði að vdsu keppn-
isskðna á hilluna, en 'haiin
dró á sig starfs- og púisskóna
og á þeim hefur hann verið
æ síðan með sama áhuga og
hann gekk að sjálfum leikn-
um og æfingunum. I s.l. 20 til
25 ár munu fá frjálsíþrótta-
mót hafa verið haldin svo.að
Jóhann liafi ekki verið þar
starfsmaður, liafi hann verið
í bænum og heill heilsu. I
stjórn Ármanns hefur hann
verið í fjölda ára og nú er
hann formaður frjálsíþrótta-
deildar félagsins. Áður en Jó-
hann tók fyrir alvöru að æfa
frjálsar íþróttir í Ármanni
á rnóinn aðallega sem elds-
neyti —en hann inniheldur að
vísu mörg verðmæt efni og
kæmi því til greina sem hrá-
efni í vinnslu kemískra efna
líkt og brúnkol og steinkol.
Þetta atriði mun væntanlega
verða tilefni tilrauna og rann-
sókna á næstu árum.
Eitt alþjóðlegt mót hefur
verið haldið til að fjalla um
hagnýtingu mós eingöngu.
Það var að vísu ekki alþjóð-
legra en svo að Sovétríkin sem
eiga innan sinna landamæra
nærri % af móforða heimsins
voru þar ekki með.
Það er vottur um aukið sam-
starf á milli austurs og vesturs
að Rússar munu taka þátt í
næsta móti af þessu tagi sem
haldið verður eftir 1 eða 2 ár.
Það alþjóðasamstarf sem þann-
ig er hafið um rannsókn og
hagnýtingu þessa jarðefnis
gæti orðið okkur fslendingum
til mikils stuðnings þegar að
því kemur að við hefjum til-
raunir til að vinna íslenzkan
mó með vélum — og það ætti
ekki að þurfa að dragast lengi
úr þessu.
Óskar B. Bjarnasoii.
iðkaði hann knattspyrnu í
Knattspyrnufélaginu Val og
var þar í stjórn og sístarf-
andi.
•Hér verður ekki talið upp
allt það sem liann hefur starf-
að í þágu íþróttanna, enda
svo margþætt og oft þau verk-
in sem fáir sjá að séu unnin
en allir reka augun í ef þau
eru ekki framkvæmd.
Fáir munu þeir vera sem
eru eins hoðnir og búnir til að
rétta hjálparhönd tii að vinna
að því sem leysa þarf varð-
andi íþróttir og Jóhann. Það
ern þessar eldsálír, sem aldrei
verða fullmetnar, og við þær
sténdur íþróttahrejfiiigin í
mikilli þakkarskuld. Afrekin
sem þeir vinna verða ekki
mæld á. klukku eða meö mál-
bandi, en án þeiiia afreka
komn ekki afrekin sem vai-pa
hinum ytri Ijóma á íþrótta-
hreyfinguna.
Jóhann er því einn þeirra
alltof fáu manna sem að
Framhald á 7. síðu.
Forn, indversk
Biíddampd í
jörðu í SvíþiéS
Sænskir fornminjafræðingar
sem vinna að rannsóknum
1 á Lillön nærri Ekerö í Leg-
inum skammt fyrir vestan
Stokkhólm gerðu þar í síð-
ustu viku einstæðan forn-
minjafund. Þe’r grófu þar
upp úr moldinni indverska
Búddastyttu úr kopar. sem
þeir telja um 1500 ára
gamla. Fundarstaðurinn
bendir til að þessi gripur
hafi borizt til Norðurlanda
frá Indlandi fyrir að minnsta
kosti 1000 árum.
Þetta er í fyrsta skipti sem
fornt, indverskt listaverk
finnst í jörðu í Norður-Evr-
ópu. Eini hliðstæði forngrip-
urinn sem vitað er um í
Evrópu er indversk fíla-
beinsmynd, sem fannst í
Róm fyrir nokkrum árum.
Búddamyndin sem fannst á
eyjunni í Leginum er míkið
listaverk. Bo Gyllensvard,
safnvörður við Þjóðminja-
safnið í Stokkhólmi, telur
eftir lauslega atliugun að
gripurinn sé frá blómaskeiði
indverskrar höggmyndalist-
ar á eiöttv. "’d.
s
i
U------—--