Þjóðviljinn - 25.01.1957, Blaðsíða 7

Föstudagur 25. janúar 1957 -ÞJÓÐVILJINK — (7
Frá því að djassinn kom
fram, en það var um og eft-
ir síðustu aldamót, hef-
ur hann verið ofsóttur og
varinn, boðaður og útskýrð-
ur, ýmist verið kallaður sið-
spillandi eða boðskapur frá
óspilltum náttúrubörnum,
hann hefur verið dýrkaður
með allt að því vísindalegri
alúð og natni, þeim sem ekki
eru heima í þessum nótum
þykja þær lítt skiljanlegar,
hann er sagður úreltur og lít-
ilsvirði, en þrátt fyrir allt
fara vinsældir hans vaxandi.
I haust kom út skáldsaga,
sem gæti orðið ófróðum góð
leiðsögn um völundarhús
þessa fyrirbæris, en hinum,
sem betur eru að sér, til
aukinnar þekkingar, en þó er
ekki ólíklegt, að sumir þeirra
muni fleygja henni frá sér
með fyrirlitningu, um það
er raunar engu hægt að spá.
Bókin heitir Sóló og höfund-
urinn Stanford Whitmore.
Hann er um þrítugt, fæddur
og uppalinn í Chicago, og
þar fer sagan fram að mestu
leyti, og það er sem þessi
stóra, miskunnarlausa borg sé
með brennandi heitum sumr-
um og ísköldum vetrum,
borgin úti við Michiganvatn,
þetta úthaf meðal vatna, sé
bakhjarl alls sem í sögunni
gerist. Það er freistandi að
líta á persónumar sem full-
trúa hinna ýmsu stefna í
djassmúsikinni og afstöðu
hennar til þjóðfélagsins.
^ Sá síhræddi og sá
afskiptalausi.
Annar af tónlistarmeistur-
um skáldsögunnar er einn
hinna viðurkenndustu af
djasspíanóleikurum Banda-
ríkjanna og heitir Ross Jaeg-
er, hávaxinn, glæsilegur mað-
ur á þrítugsaldri. Hann er
dáður af sérfróðum mönnum
í tónmennt allt frá Los Ange-
Bandarískur
djass~harmleikur
Chicago-skáldsaga um núlímadjass
og stöðu hans í þjóðfélaginu
les til New York og nýtur
hylli hinnar fögm og geð-
þekku Helenar. En í stað þess
að una hag sínum við list
sína og frægð og háar tekj-
ur, er hann síhræddur um að
verða fyrir þeim ósköpum, að
fram komi annar sér fremri.
I livert skipti sem hann fær
fréttir af efnilegum manni í
sérgrein sinni, leitar hann
uppi staðinn, þar sem hami
á þess von að hitta þennan
mann að starfi, og hlustar í
ofvæni, sem á glóðum, hvort
nokkrar iíkur muni á því, að
þessi sé eða geti orðið sér
jafnsnjall. Það er gefið í
skyn í skáldsögunni, að ekki
sé óalgengt, að frægir djass-
leikarar hagi þannig liferni
sínu, að af hljótist heilsuleysi
og dauði fyrir aldur fram,
það séu alkóhól og eitur-
nautnir sem þ\u valdi fyrst
og fremst. Svo hart knýr þá
samkeppnin.
Svo hittir hann þann mann,
sem raunar er aðalpersóna
sögunnar, ungan mann að
nafni Virgil Jones. Maður
þessi vinnur fyrir sér við
verksmiðjuvinnu, en í tóm-
stundum sezt hann oft við
hljóðfæri í hljóðfæraverzlun
eða í veitingahúsi, og skeytir
því ekki hvort hann hafi
nokkum áheyranda, og þann-
ig leikur hann tímum saman
hinn ágætasta djassleik, sem«
nokkru sinni hefur heyrzt
í Chicago. Enginn þekkir
hann, enginn veit hvar hann
á heima. Leik hans er lýst
þannig: — „Síðan fór hann að
leika I cover the Waterfront,
lágt og þýtt, og náði háu tón-
unum án þess að stíga á fóta-
fjölina. Hann lék kalt og til-
finningarlaust, og hafði allan
hugann við að leiða fram
sterk áhrif, — með hljóm-
gripum og B-tóntegundum og
óvæntri tónskiptingu yfir í
moil án þess að hrynjandin
haggaðist, og án þess að
rjúfa hinar hreinu, skörpu
tónasamstæður lagsins. Það
var margslungið, en þó furðu-
lega laust við torveldar flækj-
ur. En fyrst og fremst var
leikurinn öruggur. Það var
auðfundið að honum stóð á
sama um hvað öðrum mundi
finnast um hann“.
Hinn síðasti aí
írjálsum mönnum.
Jones er ógiftur og býr
einn sér. Hann lætur sig aðra
menn engu skipta. Honum er
sama um aðra, og leitar aldrei
á neinn mann að fyrra bragði.
Samt fær hann ekki að vera
í friði fyrir þeim, og lendir
oft í áflogum og vandræðum,
bæði á vinnustöðunum, sem
hann verður oft að skipta
um, og annars staðar, því
menn þola honum ekki af-
skiptaleysi hans. I stað nafn-
spjalda hefur hann letrað á
nokkur spjöld hjá sér þessi
orð: Eg er hinn síðasti af
frjálsum mönnum í heimin-
um.
Sníkjudýrin.
Utan í hljómlistarmennina
eru ætíð einhver sníkjudýr að
flaðra, svo sem hinn lítilmót-
legi útvarpsfyrirlesari Henne-
berry, og hinn skárri maður
Paul Bauer, maður sem grætt
hefur stórfé á tónlistarmönn-
um, hnefaleikamönnum og
öðrum sem atvinnu hafa af
að skemmta almennirigi. Aðal-
efni bókarinnar er barátta
Jones og Bauers. Þessi gamli
auðkýfingur hefur ekki leng-
ur gaman af að græða fé, en
hins vegar má hann ekki til
þess hugsa að ekki skuli vera
unnt að ná tökum og valdi
á Jones, því þó að auðsöfnun
sé orðin honum lítils virði,
finnst honum óþolandi að
Jones sé svo óháður öllu og
öllum, að engin leið sé að ná
valdi yfir honum — en vald
er hið eina sem honum finnst
vert að lifa fyrir.
^ Er djassinn hljóm-
list hákapítalism-
ans?
Niðurstöðurnar af bók
Whitmore’s að því er djass-
inn snertir, eru þessar: í
þessu háþróaða auðvaldsþjóð-
félagi, Bandaríkjunum, er
djassinn orðinn svo almennt
fyrirbrigði, að nær til allra
þjóðfélagsstétta. 1 honum
speglast einstaklingshyggja
kapítalismans, því tónlistar-
mönnunum er í sjálfsvald sett
að móta hvern leik eftir sínu
Minningarorð
Theodór Mathiesen, læltnir
fæddur 12. marz 1907 — dáinn 18. janúar 1957
Nýlátinn er i Hafnarfirði,
Theodór iæknir Mathiesen, eft-
ir langvarandi vanheilsu.
Theodór Mathiesen var Hafn-
firðingur í húð og hár, fseddur
12. marz 1907 og ól þar allan
aldur sinn og lézt þar 18. jan.
s.l. Foreldrar hans voru Matt-
hías Mathiesen, skósmiður og
kona hans Arnfríður Jósefs-
dóttir, er lengi bjuggu í Hafn-
arfirði og báru þar beinin.
Theodór brauzt til mennta af
miklum dugnaði og tók stúd-
entspróf 1928 og varð kandidat
í læknisfræði 1934. Síðan
stundaði hann erlendis sérnám
í háls-, nef- og eyrnalækning-
um, en hvarf heim til íslands
1939 og settist að á æskustöðv-
um sínum sem praktiserandi
læknjr og vann þar mikið Og
gott lífsstarf í kyrrþey og há-
vaðalaust.
Theodór var mjög eftirsóttur
læknir, einkum í sérgrein sinni,
og var alla tið önnum kafinn,
en missti heilsuna á bezta
aldri og átti við að stríða mik-
ið heilsuleysi ínörg síðustu ár-
in. Var Theodór sérstaklega
vinsæll og heppinn læknir,
enda var hann sjúklingum sín-
um meira en læknir líkam-
legra meina, hann var þeim
velviljaður vinur, sem vildi allt
á sig leggja fyrir þá og ávann
sér því jafnan traust þeirra
og trúnað, er til hans leituðu.
Theodór Mathiesen var mað-
ur hár vexti, aðsópsmikill
og stórskorinn nokkuð, en
hrjúfur á ytra borði við fyrstu
kynni. En alltaf var hann
hressilegur í tali og bráð-
skemmtilegur viðræðu. í við-
kynningu kom strax í ljós, að
hann var mjög tilfinninganæm-
Hljómsveitaræfing hjá djasskónginum Duke Ellington
höfði, teygja fram ný titbrigði
í hvert sinn. Þannig á djass-
inn hlutverki að gegna í þjóð-
félagi þessu, eins og hin klass-
íslca tónlist átjándu aldar
átti þá, með því að endur-
spegla trú þeirrar aldar á
mátt mannsandans.
Þessi einstaklingshyggja
birtist hjá hinum tveimur
tónlistarmcnnum sögunnar,
sem hvor tjáir sína stefnu.
Fyrst þeim sem heita má að
sé hinn venjulegri, sá sem sí-
fellt hlýtur að vera á verði
gegn því að ekki komi annar
til að ryðja sér í fyrirrúmið,
og þjáist auk þess af ótta við
það, að þetta miskunnarlausa
kapphlaup verði honum of-
raun, geri hann að rótar-
slitnu rekaldi, og þetta síð-
ara er sýnu verra hinu fyrra.
I eðru lagi hjá þeim, sem
kalla mætti „hina nýju hug-
sjón,“ hinum andkapítaliska
einstæðingshyggjumanni sem
er sjálfum sér nógur, skarar
fram úr öðrum, en lætur sig
engu skipta hvort nokkur
hlustar á hann og hvort hann
fær nokkuð að launum.
Höfundinum er líklega
gjarnast að líta svo á, að
þessi væri sá er koma skal
(þó að nafnið „hinn síðasti af
frjálsum mönnum“ bendi til
þess að hann vænti ekki mik-
ils af framtíðinni), en okkur
hinum virðist fremur sem sé
hann hinn siðasti hlekkur í
þeirri keðju, sem hófst með
kröfunni um listina vegna
listarinnar.
Whitmoi'e gerir Jones að
píslarvotti skorts almennings
á skilningi og valda og pen-
ingagræðgi kaupsýslumann-
anna, og með því sýnir hann
okkur ósættanlegar andstæður
sem auðvaldið ber í sjálfu
sér: að einmitt hið „frjálsa
framtak" gerir manni ókleift
að lifa sem frjáls einstakling-
ur.
ur maður og velviljaður með-
bræðrum sínum og sérstaklega
áttu þar hauk í horni þeir
sem andstreymi og erfið kjör
mæddu á. Sem dæmi um
hjartalag Theodórs vil ég geta
þess, að aðfangadagskvöld eitt
að enduðu erfiðu dagsverki,
fór hann á stúfana eftir lokun
búða, að ná sér í jólagjafir
handa sjúklingum sem hann
hélt, að aðrir myndu ekki sinna
og sjálfur gat hann ekki hugs-
að sér að njóta að öðrum kosti
hátíðarinnar með góðri sam-
vizku. Hann lét sig litlu skipta
fjármálahlið starfs síns og
safnaði ekki auði, þó þess hefði
verið ærinn kostur, ef innræti
hans hefði verið þannig. Hann
leit jafnvel svo á að það sam-
rým'dist illa læknisstörfum að
taka peninga fyrir af sjúkl-
ingum.
Segja má, að Theodór hafi
fallið i valinn um aldur fram,
enda mun sanni næst, að þeir
endist verr í lífsins stríði, sem
hafa svo viðkvæmt hjarta, —
það er að minnsta kosti ekki
gott þeim, sem sjálfir eru veil-
ir á heilsu, að hafa þungar á-
byggjur af annarra heilsufari,
en skeyta lítt um sína eigin
líðan. En þannig var honum
Theodór farið.
Theodór var kvæntur Júli-
önu Sólonsdóttur, myndarkonu
héðan úr bænum og áttu þau
Fiamhald á 8. síðu.