Þjóðviljinn - 04.04.1957, Blaðsíða 10

Hö') — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 4. apríl 1957
Hið íslenzka prentarafélag 60 ára
IFramhald af 9. síðu.
Ihe’imiluð eru 2 vinnutímabil á
Beliningarvélar, hið fyrra 8
stundir, liið síðara 7 stundir.
I."
| Samið íyrir konur
1 og nema
! Atvinnurekendur verða þó að
hverfa frá þeirri afstöðu sinni
' að neita öllum kauphækkunum,
sökum þess að prentarar neyð-
! ast til að hverfa að öðrum bet-
ur borguðum störfum. Er nú
! ;samið á hverju ári þar1 til
samningar stranda um áramót-
! in 1918—19 og eru lagðir undir
gerðardóm með samkomulagi
aðila. Það sem merkast er við
þessa samninga er að nú semur
H.Í.P. í fyrsta skipti fyrir kon-
ur og nemendur. Félag prent-
smiðjukvenna er þá nýstofnað
og felur það stjórn H.Í.P. um-
hoð til samninga fyrir sína
hönd.
Fyrsta verkfallið — 8
stunda vinnudagur —
16 daga sumarleyfi
í Um áramótin 1919—20 heyr
: h.í.p. sem heild fyrsta verk-
fallið og lýkur því með sigri
prentaranna, hækkuðum laun-
um, 8 stunda vinnudegi frá
1 næstu áramótum og 6 daga
sumarleyfi með fullu kaupi.
Þetta fyrsta verkfall H.Í.P. sem
háð var af fjárhagslegum van-
efnum en fórnfúsum vilja, hafði
'ómetanlega þýðingu fyrir fram-
tíð samtakanna, það er éinhver
fengsælasta barátta, sem prent-
arar heyja fram til þessa, og
að henni lokinni hækka þeir
gjöld sín til atvinnuleysis-
styrktarsjóðs upp í 2 krónur á
viku.
LVerkbannið 1923
í árslok 1922 berst H.Í.P.
bréf frá prentsmiðjueigendum
þess efnis að þeir hefðu ákveð-
ið að lækka kaup prentara um
19% frá áramótum; að fella
greiðslur veikindadaga niður;
ennfremur kváðust þeir „eigi
hafa efni á að gefa þúsundir
króna í sumarleyfi prentara ár-
lega“ og kröfðust því afnáms
þess 6 daga sumarleyfis, sem
prentarar höfðu. Var nú komið
að því, að prentsmiðjueigendur
hugðust jafna metin við H.Í.P.
vegna unninna sigra þess í
verkfallinu 1920.
i Prentarafélagið svaraði á-
rásarplagginu með gagnkröf-
um.
1 Það er ekki rúm til þess að
rekja þessa merku kjaradeilu
hér, en eftir 6 vikna vinnu-
stöðvun lauk henni með stund-
arósigri fyrir prentara, nokk-
urri kauplækkun, en öllum
fríðindum héldu þeir óskertum.
Ríkisstjórnin hafði mikil af-
skipti af þessari deilu og var nú
í fyrsta skipti samið á grund-
velli vísitölu Hagstofunnar og
skyldi grundvöllur sá gilda frá
ári til árs, en kauptölur breyt-
ast samkvæmt útreikningi Hag-
stofu íslands.
í Sú eldskírn sem Hið íslenzka
prentarafélag hlaut í þessari
hörðu vinnudeilu, hefur reynst
prenturum giftudrjúg allt til
þessa dags. Þeir héldu sjálfs-
írxjrðingu sinni óskertri með því
standa trúan vörð um þau
mannréttindi, sem þeir höfðu
unnið fyrstir verkamanna á ís-
landi og þeir tóku að treysta
enn betur innviði samtakanna
og safna sjóðum til baráttunn-
ar. Og jafnan síðan, þegar erf-
iðleikar þyngdu sporin, höf-
um við minnst þessa afreks,
sem unnið var af snauðum
mönnum í fátæku félagi, sem
enn átti ekki í neitt hús að
yenda hjá innlendum verka-
*■
lýðssamtökum, til fulltingis
málstað sínum.
Næstu árin á eftir eða fram
til 1931 fara samningar prent-
ara við atvinnurekendur mest-
an part í það að fá hnikað til
hækkunar hinni „vísindalegu"
hnitmiðun Hagstofunnar á
nauðþurftunum til lífsins. Og
þessi hækkun á grundvellin-
um er frá prentaranna hálfu
fyrst og fremst viðnám gegn
því að káupið lækki niður fyr-
ir það sem minnst varð komizt
af með.
Ýmsir prentarar voru á þessu
skeiði orðnir býsna góðir „hag-
fræðingar" fyrir sina stétt og
hefði sú kunnátta gjarnan mátt
endast og aukast fram til árs-
ins 1957, svo mjög sem „vís-
indalegar“ niðurstöður um mat-
inn, fötin og skjólið koma þeim
undarlega fyrir sjónir sem
telja markmiðið vera bætta af-
komu alþýðu.
12 daga ^umarleyíi —
Árið 1931 er sem nýtt líf fær-
ist í samtök prentara til fram-
sóknar. Þá er sumarleyfið lengt
um helming, í 12 daga með
fullu kaupi. í næstu samningum
1934, fást svo lagfæringar á
greiðslufyrirkomulagi veik-
indadaga o. fl. 1937 fæst viður-
kenning fyrir 1. maí sem hálf-
um frídegi ásamt nokkurri
kauphækkun. Samið var til 3ja
ára.
Gengisíelling — Gerðar-
dómslög
Síðustu árin fyrir heimsstyrj-
öldina voru ærið erfið íslenzk-
um verkalýðssamtökum. At-
vinnuleysi herjaði margar
starfsgreinar og ýmsir tilburð-
ir voru uppi af hálfu valdhaf-
anna, sem miðuðu að því að
skerða kjör og réttindi verka-
lýðsins. Árið 1938 er Vinnu-
löggjöfin á dagskrá í félögun-
um. Um hana urðu allmiklar
deilur, og ýtarlegar umræður,
sem urðu til þess að ýmis
hættuleg ákvæði voru í burtu
numin, sem upphaflega voru
til þess gerð að þrengja kosti
verklýðshreyfingarinnar í land-
inu. Prentarafélagið sendi og
frá sér nokkrar breytingar á
frumvarpinu, enda þótt mörg-
um þætti þar of skammt geng-
ið.
í aprílmánuði 1939 eru sam-
þykkt á Alþingi „lög um geng-
isskráningu11, eins og þau voru
kölluð á hátíðlegu máli stjórn-
málamanna. í augum verka-
lýðsins var þetta árásarlöggjöf
á lífskjör almennings. Gengi
krónunnar var lækkað um 22%
og aukning dýrtíðarinnar kom
hvergi nærri öll fram í dýr-
tíðarvísitölunni. Þá ákváðu
lögin og þá skerðingu á sam-
takafrelsi verkalýðsfélaganna,
að þeim var óheimilt að ákveða
kaup sitt og kjör með frjáls-
um samningum við atvinnurek-
endur.
Prentarafélagið mótmælti
þessum ráðstöfunum eindregið
með tveim tillögum, þar sem
það „harmar það, að íslenzk
stjórnvizka og fjármálavit
skuli ekki enn vera betur á
legg komin en svo, að hún sjái
ekki önnur ráð til stuðnings að-
þrengdum sjávarútveginum, en
þau, að rýra átakanlega kjör
vinnandi stéttanna í landinu.11
Þá var einnig samþykkt áskor-
un á stjórn félagsins, að.„tengj-
ast öðrum verkalýð traustum
böndum í baráttunni gegn þess-
um ótvíræðu árásum á vinn-
andi stéttir landsins." Gegn
gengislögunum, sem áttu að
gilda þar til í apríl 1940, var
háð samstillt barátta fjöl-
margra verkalýðsfélaga. Um
haustið 1939 eru enn samþykkt
mótmæli gegn „þrælalögun-
um“, en i stað þess að verða við
áskorunum prentara og ann-
arra samþykkti Alþingi að
framlengja þeim til ársloka
1940. Smávægilegar lagfæring-
ar, sem ekki þóttu fara í bága
við þvingunarlögin fengust þó
á samningunum.
Um áramótin 1941 takast svo
frjálsir samningar, sem lag-
færa að nokkru það sem tap-
ast hafði. En þegar líða tekur
á árið 1941, kemur æ skýrar í
ljós það misrétti, sem verka-
lýðurinn var beittur með geng-
islögunum 1939 ásamt fölsun
vísitölunnar. Með vaxandi
verðbólgu, sem af styrjöldinni
leiddi telcur nú að ólga undir
í samtökum launþega, sem ein-
ir sitja við skarðan hlut, meðan
auðmenn og atvinnurekendur
raka til sín ómældum gróða af
umsvifum hins fjölmenna setu-
liðs.
En ríkisstjórn auðmanna var
nú mikill vandi á höndum, að
missa einskis af gróða stríðsins
auðstéttinni til handa, en forða
því jafnframt að hann yrði til
þess að raska lífsskilyrðum og
lífskröfum alþýðunnar. Hætta
þótti á að hún yrði heimtu-
frek og óvenjandi á fyrri siði,
þegar straumur gullsins væri
runninn hjá. Þetta var hin hug-
myndalega undirstaða Gerðar-
dómslaganna, sem áttu að
setja verkalýðshreyfinguna þar
á bekk, sem unnt væri að gæta
þess að hún hrærði sig ekki til
tjóns fyrir gullriddara stríðsár-
anna.
9. nóv. 1941 samþykkti H.Í.P.
grundvöll fyrir næstu samn-
inga, sem felur í sér 20%
grunnkaupshækkun og mánað-
arlega kaupbreytingu sam-
kvæmt vísitölu kauplagsnefnd-
ar. Auk þess veigaminni at-
riði. Þar að auki tekur félagið
fram í greinargerð ýmsar vara-
kröfur, sem upp verði teknar,
ef til verkfalls þurfi að koma.
Hér verð ég rúmsins vegna
að gera langa og merka sögu
stutta: Svör prentsmiðjueig-
enda voru algerlega neitandi,
enda þótt rök þeirra bæru það
með sér, að önnur öfl væru hér
að verki en vilji þeirra einn
saman. Verkfall hófst um ára-
mót, sáttatilraunir reyndust
árangurslausar. Og 8. janúar
komu gerðardómslögin, sem
voru sízt vægari en búizt hafði
verið við. Bönnuðu allar kaup-
hækkanir og öll verkföll og ó-
giltu þau, sem þegar voru haf-
in.
Iðnfélögin, sem samstöðu
höfðu í þessari deilu réðu ráð-
um sínum. Fundur var boðaður í
Góðtemplarahúsinu með öllum
þeim sem í deilu stóðu og þar
var í raun og veru fáni skæru-
hernaðarins svokallaða dreginn
að hún með einni af tillögum
þeim, sem fram voru bornar af
stjórnum félaganna. Þar var
komizt svo að orði: „enda þótt
verkfallinu verði eigi haldið
áfram, með tilliti til deilunnar
um hækkun grunnkaups, þá
hafi einstakir meðlimir félag-
anna hvorki rétt né skyldu til
þess að taka aftur til vinnu
fyrr en samningar eru undir-
skrifaðir og kröfum félaganna
fullnægt.11
Enginn prentari í Reýkjavík
hóf vinnu, þótt gerðardómslög-
in væru komin í gildi. Hins
vegar neytti ríkisstjórnin og at-
vinnurekendur allra bragða til
þess að sundra samstöðu félag-
anna, sem í deilu höfðu staðið.
Þar sem sameiginlega forustu
heildarsamtakanna skorti í
þessum átökurn, tókst að
sundra liðinu; sömdu félögin
hvert af öðru, viðurkenndu
gerðardóminn, er síðan sneið af
samningunum flestar réttar-
bætur og kauphækkanir, sem
um hafði samizt; unz svo var
komið að Prentarafélagið og
Rafvirkjafélagið stóðu ein eftir.
Nokkurar samningaumræður
áttu sér stað við atvinnurek-
endur, og stóðu prenturum til
boða „uppbætur11, sem venju-
lega voru kallaðar hundsbætur,
og var þeim hafnað með öllu.
8. febrúar var svo haldinn
fundur í félaginu, þar sem sam-
þykkt var að undirrita samn-
inga til 30. sept. 1943 óbreytta
að öðru en því að vísitala yrði
reiknuð mánaðarlega og af
raunverulegu kaupi; ennfremur
að „það sé tryggt að samning-
arnir verði ekki lagðir undir
gerðardóminn til staðfesting-
ar.“ 9. febrúar voru samning-
arnir undirritaðir og hafði
prentaradeilan þá staðið í 40
daga.
Skæruhernaðinum var þá
þegar haldið áfram í breyttu
formi. Tóku menn að flytja
milli prentsmiðja og kaupið
þokaðist upp þrátt fyrir boð og
bönn valdhafanna, unz gerðar-
dómslögin voru numin úr gildi
4. ágúst.
Stytting vinnuvikunnar
— Laugardagsfrí
Um mánaðamótin júli og
ágúst samþykkti Félag ís-
lenzkra prentsmiðjueigenda af
sjálfsdáðum 25—28% hækkun
á kaupið. En við næstu samn-
inga komu ennþá allmiklar lag-
færingar inn í samningana auk
þeirra mikilvægu nýmæla að
vinnudagurinn styttist um 4
tíma á laugardögum yfir sum-
armánuðina júní, júlí og ágúst,
1. maí og laugardagurinn fyrir
páska urðy frídagar að fullu.
Laugardagsfríin voru sérstak-
lega vel þegin réttarbót, enda
höfðu prentarar nú skapað sér
skilyrði til þess að njóta henn-
ar, þar sem félagið hafði eign-
ast jörð og hafnar voru fram-
kvæmdir til þess að prentarar
gætu haft þar sumardvöl með
fjölskyldum sínum.
Nýtt landnám — 3ja
vikna oriof — Aukin
laugardagsfrí
Á miðju ári 1944 er ákveðið
að segja upp samningum þeim,
sem út rynnu 30. september.
Var hafinn undirbúningur að
nýju samningsuppkasti og það
lagt til grundvallar samninga-
umleitunum. Ekki tókst að fá
samkomulag um viðunandi
breytingar og kom því til verk-
falls 2. október. Verkfall þetta
stóð í mánuð og færði prentur-
um margvíslegar lagfæringar
til bóta, 1 mánuð í auknum
laugardagsfríum, auk þess al-
gjöra nýmælis með íslenzkum
verkalýð að staðfesta aukið or-
lof eftir starfsaldri, þannig að
þeir, sem unnið hefðu 10 ár að
prentverki fengju 15 daga orlof,
þeir sem unnið hefðu 18 ár
fengju 18 daga orlof. En það
sem einkenndi þessa deilu var
sá prófsteinn, sem hún varð á
stéttarþroska prentara: kaup-
kröfur þær, sem gerðar vora
tóku aðeins til þeirra sem lægst
höfðu launin, en um það bil
helmingur stéttarinnar fékk
engar launabætur, aðeins gat
hann vænst þeirra fríðinda,
sem um semdist. Þrátt fyrir
þessa kröfugerð voru samtök
stéttarinnar mjög góð allt til
loka. Hitt kunnu prentarar vel
að meta að hér unnu þeir seni
oft áður í sögu félagsins nýtt
land sér og verkalýðsstéttinni
til handa.
Síðasti áfanginn
Á síðustu 10 árum hafa sex
sinnum verið gerðir nýir samn-
ingar án þess til verkfalla hafi
komið. Á þessum árum hefur
margt skipast til hins betra í
kjaramálum prentara. Kaup
hefur hækkað nokkuð, en
kauptölur eru eins og við vit-
um hæpinn mælikvarði, þegar
meta skal kjör stéttanna, því
það sem var gott í gær er ill—
þolandi í dag og óviðunandi á
morgun, svo ótryggur er launa-
grundvöllur sá sem byggt er
á. Kaup þeirra, sem vinna I
dagblöðum, vaktaminnu er núi
10% hærri, en annara og
finnst mér það í senn mikilvæg
kjarabót og viðurkenning á
mannréttindum, þ. e. a. s. að
öllum mönnum beri réttur til
að vinna á daginn, og því skuli
hærra goldið, þegar útaf þarf
að bregða.
Þá hafa á þessum árum laug-
ardagsfríin og sumarfríin
lengst mikið. Ei- fríum nú
þannig háttað að frá 1. apríl—
31. maí, er unnið hálfa laugar-
daga, frá 1. júní—31. ágúst fell-
ur vinna niður á laugardögum
og frá 1. sept.-—30. sept. er unn-
ið hálfa laugardaga. Þannig
hafa laugardagsfríin aukizt um
helming á s.l. 10 árum. Sumar-
leyfi er nú að sjálfsögðu 18
dagar fyrir alla stéttina en 21
dagur fyrir þá, sem unnið hafa
25 ár. Þá hefur það merka ný-
mæli komizt inn i samninga að
ónotaðir veikindadagar leggjast
á „banka“ frá ári til árs og
koma mönnum til góða ef þeir
verða fyrir langvarandi veik-
indum.
(Niðurlag á morgun)'.
Féíagsheitnili Hins islenzka prentarafélags að Hverfisgötu 21.