Þjóðviljinn - 25.08.1957, Síða 5

Sunnudagur 25. ágúst 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (5
1.
Um miðjan "dag' fór lestin
frá Hamborg til Amsterdam
og það var fátt fólk með lest-
inni. Eg sat í klefa andspæn-
is manni sem las léttmetis-
tímarit af slíkum ákafa að
ihann leit ekki einu sinni upp
til að hnerra, hann þurrkaði
af tímaritinu með vasaklút
sinum meðau hann hélt áfram
að lesa. Lestin þokaðist út
úr borginni, í gegnum út-
hverfin þar sem maður sér
ennþá auð svæði þar sem
húsin hrundu í loftárásum á
stríðsárunum. Þar voru verk-
smiðjur og íbúðarhverfi verka-
tmanna, ennþá utar liggur frið-
sælt og fallegt sveitasetur
þangað sem mér var eitt sinn
boðið til að heimsækja stönd-
uga Hamborgarfjölskyldu.
Undir ýktri hversdagsmýkt
"var ennþá harðneskja stríðs-
mannsins. Þessi einsýna
stríðsgrimmd og þurseðli var
á bakvið hina tillærðu hætti.
Ósköp vorkenndi það sjálfu
sér þetta fólk. Á stríðsárun-
um urðum við að hafa flótta-
fólk í þessu húsi. Nú sat fjöl-
skyldan á dreif í hinum stóru
og mannlaifsu herbergjum
hússins og heyrði varla hver
til annars. Og þegar gestir
komu var þeim sagt frá
þrengingum Þjóðverjans þeg-
ar sigurgöngunni slotaði og
svipirnir stigu fram úr óþétt-
um gasklefunum sem héldu
ekki draugum og komu ósigr-
andi og steyptu bölvun yfir
sína holdevðendur sem aldrei
aldrei sigra þó þeir drepi og
dreni.
Ekki viljum við stríð, sagði
hin blinda fjölskylda á setri
sínu fyrír utan atliafnavett- -
vanginn í Hamborg: nei við
viljum ekki stríð. En bi’æður
okkar fyrir austan, í Austur-
Þýzkalandi, eigum við að
halda að okkur höndum með-
an þeir þjást?
1948 sigldi ég á skipi upp
Elbe og sá að þá voru farin
að kvikna neonljós frá nætur-
klúbbum í rústunum sem
þökktu bakkana. Verkamenn-
irnir beygðu sig í duftið í-
smeygilegir og auðmjúkir fyr-
ir einum íslenzkum háseta
sem var skipað af yfirmanni
sínum að standa vörð yfir
þeim í lest skipsins og þetta.
var sú þjóð sem ætlaði að
leggja undir sig heiminn og
. þrælka þjóðirnar, fagnaðarer-
indið var að ein þjóð væri
annarri æðri. Þvi rniður reynd-
ust sumir mestu andar þeirr-
ar þjóðar vera af lcynstofni
sem þá var bókaður hinn litil-
fjörlegasti á jörðumxi, gyð-
ingar og urðu að flýja. En
þjóðin mátti hlýða öskrandi
sveit af hrottaskaparspámönn-
um við stýrið.
Þegar við nálgumst landa-
rnærin fara að kvikna drög að
sami’æðum í klefanum. Ofur-
lítil og visin kona roskin er
í augljósri geðshræringu og
þegar lesandi hins létta tíma-
rits lokar heftinu fer hún að
segja honum og mér af hög-
Um sínum, grípur okkur eins
og mannlega bjarghringi i róti
tilfinnínga sinna og segir að
hún sé \rfirhjúkrunarkona á
spítala í bænum X í Austur-
Þýzkalandi og þó hún sé yf-
irhjúkrunarkona taki það sig
mánuð að vinna fyrir svona
vondum skóm og teygir fæt-
nrna fram á gólfið. En vei’st
er að þurfa að vara sig þeg-
ar maður talar. geta ekki
treyst þeim sem maður talar
við, geta ekki sagt hug sinn,
það er verst. Enda er fólk
alltaf að fara vesturum. Til
dæmis læknarnir frá okkur.
Við erum alveg í vandræðum
að fá alminlega lælcna. Það
dragi fram töfrandi sérkeaní,
en geðshræringar eiginmanns-
ins eru túlkaðar átakanléga I
leiknum, og hans via dolarosa
með pyngjuna undir - krossi
fjárhagsáhj-ggju.
Þegar lestin náði til Am-
sterdam rétt fyrir miðnætti
var þessi hobbí-grinisti bú-
inn að semja handa mér lang-
an lista þess sem ég mætti til
með að sjá og heyra til þesa
að fá sem réttasta mynd af
þjóðmenningu Hollendinga
sem ég sveikst rækilega uns
lið fyrir lið að kynna mér.
•
Dagur í Amsterdam. Þa5
rignir allan daginn. Eg geng
á bakka síkis og horfi á
trén endurtaka sig í speglin-
um, regnið mæta kyrruin
vatnsfletinum, streyma ofan
í endurvarpsflö.tinn þar sem
trésins mynd vakir með titr-
andi lim, Eg stanza við gam-
alt laufþungt tré sem stendur
með heimspekilegu tímaleysl
og lætur sig hafa það að
horfa á sig sjálft í.grænbrún-
um speglinum eins og eilíf
mynd Narcissusar við lindina.
Staðarins fólk stanzar ekld til
að horfa. Enda rignir. Það
horfir ekki einu sinni hvað á
annað. Hví skyldi fólk í stór-
borg horfa á annað fólk? £
þessum stað dó Rembrandt,
hugsa ég.
Þegar hann dó vissi enginn
að hann var að deyja. Hanni
dó aleinn eins og Beethoven.
Enginn mundi eftir þessunt
gamla málara sem var orð-
inn svo óanstendugur að hann
hafði verið sviftur fjárráðum
og var svo ósvífinn að kæra
sig ekki um tízkuna heldur
málaði eins og honum þóknað-
ist sjálfum. Hvergi er skráð
hvaða dag hann dó. í att^sti
stendur að maður að nafni
Rembrandt Harmenzoon van
Rijn sé dauður, hann hafi
skilið eftir sig einn ullarfatn-
að slæman og eitthvað af
verkfærum málara auk stx’iga,
ekki armað. Eg horfi á hvern-
ig milljón dropar himinsins
koma niður á kyrran vatns-
flötinn, og lxið gamla tré með
þungu laufi, og fólkið hraðar
sér í rigningunni.
Olíyverðið
Frá Amsterdam
Nú sitja tvær hollenskar
stúlkur í klefanum. Þær eru
báðar gæddar einhverri ó-
persónulegri hreysti, með
þesskonar andlit að það er
eins og þær gætu tekið þau af
sér og haft skipti á andlitum.
Það kæmi í alveg sama stað
niður. Og nú- er töluð hol-
lenzlca, þessi skopstæling af
tungumáli, stundum kannast
ég við orð af ensku, stundum
þýzku; þetta er furðulegt
mál, hugsa ég og horfi út um
gluggann á þetta flata land,
það blauta Holland sem Jón
Hreggviðsson hljóp yfir.
ók frá Amsterdam til Parísar
á nokkrum klukkustundum;
allir þessir túlípanar.
Það kvöldar yfir landinu
og ferð lestarinnar, blóma-
breiðurnar verða eins og borð-
skraut í vinafagnaði. Seinlega
teygir kvöldið sussandi fingur
inn í klefann, leggur þá á
hinar hraðmæltu hollenzku
varir og stöðvar tal þeirra,
friður landsins leysir mann-
eskjurnar undan samræðu-
kröfunni, það verður engin
þvingun að þegja. Þó fólkið
þegi þá er það samt til, þögn-
Eins og menn muna varð í
vetur mikil og tilfinnanleg
hækkun á olíu- og benzínverði,
vegna þess, að famigjöld
hældcuðu stórlega af völdum
Súezstríðsins. Eins lengi var
dregið og nokkur tök voru á,
að leyfa þessa hækkun og
olíufélögin á þánn hátt látin
skila aftur nokkru af stór-
gróða sínum.
íhaldið, sem i aðra röndina
krafðist verðliæklcunar á olí-
um til hagsmuna fyrir olíu-
félögin, reyndi að gera sér
mat úr þessari hælckun og
gerði milcið veður út af þvi að
allar vörur væru, að stíga í
verði.
Af hálfu rílcisstjórnarinnar
var því yfirlýst, að olía yrði
aftur læklcuð í verði þegar
farmgjöld lækkuðu.
Og nú hefur verðið verið
lækkað.
Olía til húsakyndinga er nú
seld sama verði og áður en
hækkunin varð í vetur, en
benzínverð er nokkru hærra.
En íhaldið hefur alveg látið
hjá líða að básúna þessa lækk-
un á sama hátt og liækkunina
áður.
Vissulega er olíuverð lækk-
að svona nú vegna þess að
verðlagsmálin hafa verið tek-
in föstum tökum og verðlækk-
un á heimsmarkaðnum verður
látin koma neytendum til
góða.
Hver trúir því, að þetta
liefði verið gert í stjórnartíð
íhaldsins þegar raunverulega
var búið að afnema verðlags-
eftirlit og heildsalar skömmt-
uðu sér sjálfir gróðann? Hin
„frjálsa samkeppni", sem í-
haldið er stöðugt með á vör-
unum, hefði birzt i þvi að olíu-
félögin hefðu komið sér sam-
an um olíuverðið og ætlað sér
ríflegan gróða.
Hinsvegar mátti lækka
verðið nokkru meira. Verð-
lagsstjóri hafði t.d. lagt til,
að verð á benzínlítra yrði kr.
2.22 í stað kr. 2.27, sem á-
kveðið var. — I nefnd þeiri'i,
sem með verðlagsmálin fer,
var fulltrúi Alþýðubandalags-
ins einn með tillögu verðlags-
stjóra, en fulltrúar allra
hinna flokkanna þriggja á-
ákváðu verðið. Engan þarf áð
undra þó svo færi, íhaldið
lítur auðvitað á það sem sitt
hlutveric að gæta hagsmuna
olíufélaganna og Framsókn á
vissulega mikla hagsmpni í
.Framhald á 7. síðu
hafa svo margir farið vestur-
um. Hún er lítil og roskin og
gráhærð. Hún er svo áköf í
geðshræringu sinni þegar við
förum yfir landamærin að ég
er smeykur um að hún falli
niður með flogum.
Hversvegna farið þér þá
ekki líka alfarin þaðan, segir
maðuxánn, hami er fjörlegur í
andliti og kíminu 5 augum
eins og ekkert sé svo alvar-
legt i heiminum að manni
hætti að detta eitthvað skrít-
ið í huga; liann er hollenskur,
segist vera farandsali fyrir
sælgætisfyrirtæki.
Eg er of gömul, segir kon-
an, ég er líka lasin, ég hef
létta vinnu þaraa, ég er búin
að vera þarna lengi. Eg er of
gömul til að færa mig. En
það er vont að geta ekki tal-
að frjálst.
Hún segist vera að heim-
2.
Er hér nokkurt landslag?
Liggur ekki öll myndin i loft-
inu og skýjum þess og í því
sem speglast í síkjunum?
Þannig gæti sá spurt sem
kemur af islenzkum víðernum
þar sem mönnum t'innst eins
og bundið sé fyrir augun á
þeim ef þeir sjá ekki nokkra
kílómetra frá sér, og engin
fegurð sé nema biá fjöll rísi
við sjóndeildarhring; þar sést
elcki steinninn vegna fjallsins,
ekki lindin vegna beljandi
fljóts sem hra; ar af bergi í
Thor
Viihjálmsson:
in er eins og skuggi af ó-
sögðum orðum, bara skugginn
er til í vitundinni, og það
þarf ekki að tala.
Ljósaskiftin eru eins og
helgiathöfn sem upphefur
manneskjurnar, svo er komið
myrkur og borgiraar eru
kyrrlátir ljósdeplar sem hafa
endurheimt tilheyrandi mann-
eskjur úr spilastokkum vinnu-
stöðvanna, sérhvað leitar á
sinn stað eins og bókatitlar í
spjaldskrá.
Stúlkurnar tvær með um-
skiftanlegu andlitin hafa far-
ið út úr lestinni, haldandi
hvor í sína reimina á bakpoka,
nú sitjum við tveir og tölum
saman, sælgætisflölckusalinn
segir mér ýmislegt af ævi
sinni á stríðsárunum. Það
hefur alltaf bjargað mér, seg-
ir hann: að finna éitfhvað
Amsterdam
sækja dóttur sína sem búi í
Hollandi. Þegar hún er farin
úr lestinni rétt innanvið
landamærin hollensku segir
farandsalinn mér að á stríðs-
árunum hafi hami aldrei verið
óhultur fyrir Þjóðverjum, ár-
um saman var maður alltaf í
hættu, hann sagðist liafa tek-
ið þátt í mótspyrnuhreyfingu.
Mikið var skrítið þegar maður
þurfti elcki lengur að óttast.
Ennþá léttir mér samt þegar
út úr Þýzkalandi kemur. Eg
þarf oft að fara þangað. Við-
skiptaerindi.
tröllslegum fossi. En í þessu
landi er allt flatt, allt einn
rælctaður reitur sem virðist
liafa verið slcrúfaður upp úr
liafinu, togaður upp fyrir
vatnsborðið með þyrilvængj-
um sem eru festir utan á
vindmyllurnar og mega nú
snúast svo landið sökkvi ekki
með hekturum af þesskonar
skrúðjurtum sem menn fá
hrós fyrir að bjarga undan
arfa í mjóu beði við hús sitt
í Reykjavík.
Ó hvað það er dásamlegt í
Hollandi sagði frú ein sem
skoplegt hvar sem ég fer. Eg
dunda stundum við það í
tómstundunum að semja
skemmtiþætti fyrir kabaretta.
Hjá okkur er það heilmikil í-
þróttagrein, ekki fíflskapar-
glennur, nei það verður að
vera vit í því. Ef þér stanzið
hér skal ég sýna yður ýmis-
legt.
Og til þess að sýna mér
hvað við er átt upphefur
maðurinn tilkomumikinn svip-
brigðaleik sem hann hefur
samið handa vini sínum sem
á frægan næturklúbb til að
dilla gestum milli dansa. Leik-
ur þessi er með tveim persón-
um: og önnur persónan var
ósýnileg, speglaðist í við-
brögðum hinnar. Þetta var
píslarsaga eiginmanns sem
fer með frú sinni í tízkuverzl-
un, situr og bíður meðan frú-
in skoðar og þuklar varning-
inn, prófar á sér og gengst
upp við gullihamra slunginna
sölumanna sem sanna henni
hve vel hinn dýrasti varning-
ur fyrirtækisins hæfi ásköp-
uðum eiginleikum hennar og