Þjóðviljinn - 01.09.1957, Qupperneq 7

Sunnudagur 1. september 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (t
mm
yrir prem sumrum var eg
háseti á síldarskipi. Hásetar
á þessu sk:pi voru yfirleitt
ungir . menn. Það vom oft
braelur o? menn keyptu sér
birgðir af lesmáli í hverri höfn
og lásu feiknin öll. Svonefnd
„skemmtirit“ og „gleðisögur'*
og hin og önnur tímarit af teg-
undinn; „sorp“ urðu er á leið
sumarið að háum stöflum
frammi í lúkar. Ég var stundum
að ségja við félaga mína hvað
mér leiddíst að sjá þá sökkva
sér niður i þetta, þeir ættu
heldur að auðga andann við
lestur góðra bókmennta. Og sér-
staklega ættu þeir, ungir menn,
að gera sér far um að kynnast
því sem ung skáld og rithöf-
undar hefðu fram að færa til
eflingar menn'ngunni. En þeir
sögðu að ungu skáldin væru
upp til hópa andlegir krossfisk-
ar og hefðu eflaust ö!l slegizt
við þegar þau voru lítil. Ég
bað þá að sýna mér fram á að
ungu skáldin væru andlegir
krossfiskar. Þeir báðu mig að
sýna sér fram á að ungu skáld-
in væru ekk’ andlegir kross-
iiskar. En ég hafði því miður
ekki við liöndina neitt af verk-
um ungra skálda. svo að þarna
kom aðeins fullyrðing á móti
fullyrðingu. Oa þetta endaði
jafnan með því að félagar mín-
ir sögðu mér að hætta þessu
helvít's kjaftæði og gáfu sig
aftur á vald Hinum óttalega
leyndardómi, Kynbombunni
sem sprakk og Morðinu í hjól-
DÖrunum. Mér gekk mjög illa
að koma af stað frjóum bók-
menntaumræðum í lúkarnum
á þessu skipi.
En dag nokkurn keypti einn
hásetinn af rælni nýútkomið
hefti af tímarit; sem kenndi
sig við fagrar listir og menn
ingu. Og þá upphófust mjög
fjörugar bókmenntaumi'æður í
iúkarnum. Tilefni þeirra var
saga sem birtist í þessu riti.
Hún var eft r ungan mann sem
ritstjórinn sagði vera mjög
efniiegan rithöfund og skáld,
gott ef ekki tilvonandi heims-
meistara í bókmenntum En
það var aðalefni sögunnar, að
höfuðið á söguhetjunni losaði
s;g frá búknum og hélt að svo
búnu eins og leið lá til tungls-
ins. Sagan er sögð í fyrstu
persónu, þannig að höfundur
lýsti því sem persónulegri
reynslu hvernig einum manni
..íður þegar höfuð hans fer til
tunglsrns, en hann situr eftir
með gapand strjúpann. Þessu
var sem sé lýst frá sjónarmiði
búksins, ekki höfuðsins. Höfuð
mannsins var allt í einu orð-
ið framandi element eins og
það tungl sem það var að heim-
sækja.
Það var mik:ð áfall fyrir
mig þegar þessi saga kom í
lúkarinn. Þarna sæi ég, sögðu
félagar mínir, hvort ungu
skáldin væru ekki andlegir
krossfiskar, hvort þau hlytu
ekki að hafa slegizt v ð þegar
pau voru lítil, að senda haus-
inn á sér til tunglsins! Mættu
þeih þá heldur biðja um „gleði-
sögumar“ lagsmáður, þar hög-
uðu persónumar sér • eins og
almennilegt fólk: karlmennim-
ir brennandi í áhuga að ná
sér í kvenfólk og kreista það
mátulega, og kvenfólkið t:l-
kiþpilegt að leyfa þeim áð sofa
hjá sér ef -svo bæri undir. Og
þannig ætti þetta að vera. Þetra
væri lífið. Þetta gætu þe;r skil-
ið. Og þó að ýmsir væru drepn-
ir upp á nýstárlegan máta í
glæparitunum, og kannski skor-
inn hausinn af einhverjum, þá
félli sá haus til jarðar, eins og
eðl legt væri, í stað þess að
svífa til tunglsins. Enda lang-
aði þá að vita hvaða erindi
búklausir hausar ættu eigin-
áð" v!ðurkenpá‘"að svo væri
eljki. Og löks ’gafst ég alveg
upp á að reka' áróður fyrir
lestri góðra bókmennta um
borð. Og staflarnir af , skemmti-
ritunum'* og ..gleð'sögunum"
og ,;eorpritunum“ svonefndu
héldu áfram að hækka i lúk-
arnum- •
,Að 'svo mæltu langar mig að
ræðá dálítið íslenzkar nútíma-
bókmenntir ' og a'fstöðu ungra
skálda og rithöfunda t:l al-
ménnings
M
ikið fannst mér skritið
að frétta það austur á !and
vera gáfaðir hver framan i
annan. Ég hafði þó lengi gert
mér von.r um að sú hætta yrði
úr sögunni einn góðan veðurdag
þegar ungu skáldin væru orð-
n leið á molakaffinu og risu
upp ti) að ganga út i lífið, á
fund fólksins. Og þá kemur allt
í einu þessi frétt að stofnaður
hafi verið klúbbur með að-
ld ungra skálda og rithöfunda
í því augnamiði að gera þeim
ennþá hægara fyrir en áður
að hiítast við veitingaborð til
að leysa lífsgátuna yfir mola-
kaffi eða kannskj einhverju
sterkara og vera gáfaðir hver
framan í annan. Það var ljóta
frétt n.
M

r*ast
Hvntíel
'Ojfe*
.iði»9ar
át af
hausnum
fór,,
Wt,
Fvrri hluti
lega til tunglsins?
Ég stóð mjög höllum fæti í
þessum umræðum.
Og eftir þetta þýddj mér enn
síður en áður að reka áróður
fyrir góðum bókmenntum og
ungum skáldum. Félagar mín-
ir sögðust ekki þurfa að lesa
slíkar bókmenntir, þeir gætu
búið þær til sjálfir. Og því til
sönnunar fóru þeir að semja
sögur, skrifuðu þær að visu
ekki á blað heldur rnæltu þær
af munni fram jafnóðum og
þeir sömdu. Ég man sérstaklega
eftir einni þeirra. Höfundurinn
flutti hana eina nóttina þegar
við sátum algallaðir frammi í
lúkar mill; kasta. í henni sagði
frá því er neðripartarnir af
allri áhöfninni marséruðu í
klofháum sjóbússunum, með
neðripartinn af skipstjóra
í broddi fylkingar, upp á him-
in'nn og hófu þar að dansa
ballett. En tveir beinhákarlar
léku undir á munnhörpu og
írommu. Og síldin sat í stórum
torfum fyrir neðan og klapp-
aði saman uggunum af hrifn-
ingu.
Félagar mínir spurðu hvort
mér fyndist þetta nokkuð verri
saga en tunglsferðasaga hauss-
ins í menningarritinu. Ég varð

%
í haust að búið væri að stofna
sérstakan klúbb handa bsta-
mönnum fyrir sunnan að hitt-
ast í einum kjallara á mánu-
dagskvöldum og sitja þar fram-
undir miðnætti yfir einhverju
hæfilega sterku og skiptast á
skoðunum. Þetta átti að vera til
eflngar sköpunargáfu þeirra
og menningu þjóðarinnar. Það
fannst mér skrítið.
Ég hafði sem sé áður haft
spurnir af því að ýmsir h'nna
yngri skálda og rithöfunda
væru orðnir furðu seigir við
Tiolakaffið á Skálanum og
Laugavegi 11. Ég hef aldrei
haft trú á því að menn sæktu
sér kraft til bókmenn’alegra
átaka með því að sitja yfir
molakaffi. Ég hef álitið að til
slíks þyrfti náin kynni af
mannlífinu, en ég hef einnig
verið vantrúaður á að menn
öðluðust náin kynni af mann-
lifinu yfir molakaffi á Skálan-
um, jafnvel þó að Ólafur Frið-
riksson sé þar tíður gestur, svo
og Jón Arnason stjörnuspámað-
ur. Ég hafð; sem sé álitið að
íslenzk menning væri í nokk-
urri hættu meðan ung skáld og
rithöfundar hefðu ekki annað
samband við mannlífið en það
að sitja við veitingaborð og
Er ég þá að segja að öll ung
skáld og rithöfundar sitji öll-
um stundum við veitingaborð?
Guð forði mér frá að halda
slíku fram. Mörg ung skáld og
r thöfundar sitja eflaust ekki
nema stöku sinnum við veit-
ingaborð. En þe.'r sitja þeim
mun meira við skrifborð. Og
þeirra breytn; er mér satt að
segja engu minna áhyggjuefni
en hinna.
s
tundum þegar ég hef ver-
ið að ræða vi.ð fólk um bók-
menntir, þá hef ég kastað því
fram .að nú hefðum v.'ð fengið
nóg af þeim bókmenntum sem
væru samdar við skrifborð, nú
vantaði okkur bókmenntir sem
samdar væru við flatningsborð.
Ég vona þó að enginn skilji
þetxa bókstaflega, en hitt full-
yrði ég að alltof mikið af
verkum ungra skálda og rit-
nöfunda eru skrifborðsbók-
menntir. Sumir helztu tals-
menn þeirra eru líka ófeimn-
ir við að lýsa yfir því viðhorfi
sínu, þó ekk; sé það kannski
berum orðum, áð bókmenntir
skuli fyrst og fremst vera
skrifborðsbókmenntir: Enginn
getur til dæmis orðið rithöf*
undur nema hann hafi þolin-
;næði til að hímá yfir sömu
setn'ngunni, jafnvel sama orð-
inu heilan dag, já dag eftir
dag ef svo ber undir ásamt ein-
hverri næturvinnu. Og sumir
gáfuðustu gagnrýnendur virð-
ast vera á sama máli; fyrstai
krafa þeirra er: fullkomið formt
og stíll. Maður hefur jafnvel
séð þá tæta í sig skáldverk,
sem þeir viðurkenna þó a<$
hefðu til að bera mikið af
mannlegri fegurð, skemmtileg-
um frásögnum, snjöllum lýsing-
um á persónum og atburðum,
þessi verk hefur maður séð þái
tæta í'sig af þvj að stíll þeirra
væri svo og svo gallaður, forrrtt
þeirra ekki nógu þaulhugsað*
bygging þejrra brot á einbverj-
um listrænum lögmálum, fyric:
þessar sakir dæmdu þeir þau
misheppnuð verk. Kenningar
af þessu tagi þruma yfir ung-
um höfundum og ógna bókstaf-
lega andlegu frelsi þeirra. Þeir
eiga á hættu að híað verði á
þá sem bókmenntalega sveita-
lubba ef þeir láta eitthvað frá
sér fara sem rekur horn eðæ
skanka út fyrir þann mælda
ramma sem gagnrýnendurf
heimta að sé á hverju verki*
eða særir tilfinningar fagur—
kera með hnökróttum stíl. Af-
leiðingin verður svo sú að þeir
ungir höfundar sem vandastir
eru að virðingu sinni þora ekkí
annað en sitja við skrifborðið
lon og don, rembandisk við að>
fága stil sinn, snurfusa form;
sitt. Margir þeirra ná sjálf-
sagt tdætluðum árangri: fujl-
komnu formi og stíl. Hættari
er bara sú að einn góðan veð-.
urdag sitja þeir uppi með ekk-
ert nema form og stíl.
Form- og stílfágun er nefni-
lega síður en svo ejnhlít. ITúní
getur meira að segja gengið úi
i öfgar. Til dæmis hef ég stund-
um lesið svo fágaðan stí) að
mér varð flökurt, á sama hátt
og mér varð flökurt þegar ég
var strákur og hafði étið yfir
mig af vínarbrauðum me$
glassúr; nema sumt af þeim
fágaða stil sem maður les er
ekki einu dinni vinarbrauð,
heldur eintómt glassúr. Jafn-
vel sum verk eftir viðurkennda
heimsmeistara í bókmenntunr*
eru svo gallalaus, svo óeðlilega
fullkom'n vil ég sesja, að mað-
ur verður þreyttur og sljór af
að lesa þau til lengdar, það er
eins og að vera í göngum á allt-
of þýðum hesti, mikið getur þá
orðið dásamleg hressing að
koma á bak brokkara
Kröfur þær sem gerðar eru
um stil og form eru sem sé
að mínum dómi orðnar háska-
lega strangar. Og ég hef sér-
stakar áhyggjur af þessu vegna
þeirra ungu rithöfunda okkar
sem vandastir eru að virðingu
sinni. Mér f.innst átakanlegt að
vita þá eyða öllum beztu árum
sínum í stílfágun og formsnur-
fusun á skrifborði, í stað þess
að nota eitthvað af þeim til að
Framhald á 11. síðu.