Þjóðviljinn - 22.09.1957, Qupperneq 7

Jón Rafusson: VOR 1 VER- valda, háskólans, Menningarsjóðs
UH. Af vettvangi stéttabar- og Alþingis.
áttunnar á Islandi. — Heihis- 1
krlngla- Reykjavílt 1957. ^
Auðskilið er að heil bók um
Á sjöunda óratug hefur verkalýðshreyfinguna þyki for-
Sunnudagur 22. september 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (7
verkJýðshreyfing vaxið og þró-
azt á íslandi. Fáa hefði grun-
að íyrst þegar íslenzkir alþýðu-
menn hófu félagssamtök, að úr
þeim tilraunum ætti að vaxa
hreyfing, sem á iáum áratugum
yrði einn meginþáttur i ís-
lenzku þjóðfélagslífi. Þeir
mcnn eru til enn, sem telja
sér og öðrum þá trú, að al-
vitnileg og eiguleg þar sem svo
lítið er fyrir af lesmáli um það
efni. Svo hefur einnig i-eynzt
um þá bók, sem hér skal minnt á.
Daginn fyrir 1. maí í vor kom
út bók Jóns Rafnssonar „af vett-
vangi stéttabaráttunnar á ís-
landi", og líkt var það höfundi
að láta hana heita „Vor í ver-
um“. Þetta er bók hátt á þriðja
hundrað blaðsíður og eru í henni
þýðusamtökin séu ekki annað um tvö hundruð myndir af
og meira en kaupskrx'ifufyrir- mönnum og atburðum þeim sem
tæki og eigi ekki að vera það.
fjallað er um. Bjart er yfir bók-
inni, um hana leikur hressilegur
gustur hugsjóna og starfs í þágu
ísienzkrar alþýðu, ævistarfs lít-
illa launa á veraldarvísu en þeim
mun meiri í lífshamingju, sem
einungis fæst með því að reynast
ævinlega trúr hinu sannasta og
bezta í sjálfum sér, ævilangri
þýðuvöld í þjóðfelaginu bar- rækt við þær hugsjónir sem vaka
átta um nýtt og réttlátara yfir ungs manns árum. Höfundur
þjóðskipulag. Nauðsyn hefur bókarinnar, Jón Rafnsson, hefur
Leiðtógar alþýðu i hagsmuna-
baráttu hennar og baráttu fyr-
jr óskertum mannréttindum
hafa alltaf sett markið hærra.
Þeir hafa skilið, að rökrétt
framhald hagsmunabaráttu al-
þýðunnar er barátta um al-
knúið verka’ýðshreyfingu allra
landa til myndunar stjóm-
málaflokks eða flokka, sem
flutt hafa baróttuna fyrir hug-
sjónum alþýðufólksins inn á
svið stjórnmálanna, með því
markm'ði að alþýðan sjáif
næði völdum.
Hvernig hefur sú barátta
orðið á íslandi? Hvar geta
fróðleiksþyrst ungmenni úr al-
þýðustétt aflað sér vitneskju
unnið íslenzkum alþýðusamtök-
um allt frá unglingsárum, gáfur
hans og þrek hafa gefizt verka-
lýðslireyfingunni; það starf mun
ævinlega mikils metið. Og það er
engin tilviljun, að hann hefur
komið við sögu í furðumörgum
hörðustu verkfallsátökunum í
meir en þrjátíu ár, og að einmitt
þau skuli vera meginuppistaða
fyrstu bókar hans „af vettvangi
stéttabaráttunnar á íslandi".
Skyldi ekki kjarkur hans og glað-
værð, mennska og bjartsýni, sam-
fara góðum gáfum oft hafa snúið
Jón Rafnsson.
tvísýnu verkfallstafli til sigurs?
um sögu þeirrar hreyfingar, Víst var það? að víða var hann
sern haft hefur sivaxandi áhrif aufúsugestur, þegar til átaka
á þróun íslenzkra þjóðfélags- kom.
mála og fært íslenzkri alþýðu
þau lífskjör og réttindi sem hún
iiýtur í dag, meira að segja haft
úrslitaáhrif á þá atvinnuþróun
sem gefið hefur íslenzku þjóð-
inni tiltölulega góð lífskjör?
í foi-málsorðum bókarinnar
„Vor í verum“ s^ær liöfundur
þann varnagla, að hana „ber
hvorki að skoða sem sagnfræði-
legt verk, né heldur æviminning-
ar, eins og menn skilja almennt
Takmörkunin við persónulega
reynslu veldur því líka að frá
sjónarmiði alþýðusamtakanna á
landsmælikvarða -verða hlutfoll
bókarinnar ekki eðlileg, þannig
að allt að 100 bls. af 270, eða
röskur þriðjungur bókarinnar,
fjallar um verkalýðsbaráttuna á
einum stað, Vestmannaeyjum. En
ef til vill er einmitt ekki sízt
fengur að þeirn hluta, og Norð
fjarðai köflunum í byrjun bókar-
innar. Þar tekst Jóni víða upp
að lýsa jafnt atburðum og and-
rúmslofti verkafýðsbaráttunnar
á þessum árum
*
orðinn gallharður Alþýðuflokks-
„bolsi,“ segir hann. Frá Norð-
í'irði víkur sögunni til Vest-
mannaeyja en þar stóð Jón í eld-
inum ásamt göðum félögum
árum saman. Barátlan þar varð
oft hörð og eríið, jafnt við harð-
vítuga andstæðinga og klofnings-
<
>töður fyrir sambandsiiis eða
ílokksins hönd, er bundið v'ð uS
fulltrúinn sé Alþýðuf okksmaður
og tilheyrí engum öðrum stjórn-
nálasamtökum."
Þetta gerðist í byrjun krepp-
'mnar miklu og næstu ár varS
hað fyrst og fremst verkefní
Kommúnistaflokksins og hins rót-
tæka arms. verkalýðsfélagánna
ð skipuleggja og heyja hina
hörðu og fórnfreku ba-áttu gegn
kreppupólitík stjómarvaldanra,
?egn atvinnuleysi og hungurvof-
unni, sem þá bauð sér viða inii
fyrir dyr alþýðufó’ks á Islandi.
Frá þeim miklu og oft flóknu
átökum, sem urðu þessi ár. cr
sagt í bók Jóns Rafnssonar. Þar
getur m a. að lesa eftirminnileg-
xr lýsingar á Krossanesverkfall-
:nu, Novudeilunni, Borð°vrar-
deilunni og íleiri hörðum stéíta-
átökum frá þeim tímum. Auk
persónulegrar reynslu frá þessumi
deilum styður Jón frásögn sina
vitnunum í samtimaheimildir,
prentaðar og óprentaðar.
Stéttabaráttan á fjórða tugí
aldarinnar varð verkalýðshreyk
ingu landsins harður en dýrmæt-
ur skóli. Verkamenn unnu þar
marga sigra, við hinar erfiðustu
jáðstæður og sundraðir í and-
istæða hópa. En hreyfingin stælt-
ist öll og efldist.’ Úpþ úr átökum
bessara ára rís svo. sfcmfylking-
arhreyfingin, sem leiddi ti! sam-
ciningár kloffnna verkalýðsfé*1
laga, til stofnunar Sósíalista-
flokksins og loks 1942 til eining--
arstjórnar í Alþýðusambandi Is-
lands. Einnig frá þeim málum
segir Jón Rafnsson margt í bók
sinni.

Þau alþýðusamtök, sem komu
út úr eldraun kreppu og fyrstu
stríðsáranna voru óþekkjanleg
Enginn skyldi þó ætla að ekki
sé viða gripið niður. Bókin hefst
á því er höfundur kynnist fyrst
verkfallshugtakinu, í lok sjó-
mannaverkfallsins 1916, þá^ný-
Hann getur hvar sem er fengið þau ox'ð þótt það geti vissulega kominn heiman úr æskusveitinni.
í hendur bækur. að vísu miöe ríálítill ofniinAnr í Vi-rzrwt
i hendur bækur, að visu mjög
misjafnar að gæðum og áreiðan-
leik, um sögu samvinnuhreyfing-
arinnar, bindindissamtakanna,
ungmennafélaganna og fleiri fé-
orðið dálítill efniviður í hvort
tveggja, svo langt eða skammt
sem það nær.“ Hann tekur einnig
fram, að „mest af því sem hér
greinir frá, af vettvangi stétta-
.lagriDmtaka, en hvergi er til neitt baráttunnar á þriðja og fjórða
yfi rit um sögu verkalýðs-
hrt ngarinnar. Þetta er ekki
vansalaust, en þar er ekki auðvelt
um vik. Hver sem nú tæki sig til
og vildi skrifa yfirlitsbók um
sögu verkalýðshreyfingarinnar,
ræki. sig. á þó staði-eynd, að varla
er viðlit að rita . slíkt yfirlit,
vegna þess að enn er óunnið úr
frumheimildum þeirrar sögu
varðandi meginþætti hennar.
Nokkuð cr til af pi’entuðum fróð-
leik í afmælisritum verkalýðsfé-
lega og tímaritsgreinum og blaða,
en það er allt of strjált og óað-
gengilegt.
Það verkéfni, að fá vandlega
Unnar bækur um einstaka þætti
alþýðusamtakanna, sögu verka-
lýðrhreyfingar hvers staðar, sögu
Vissra tímabila, er orðið svo brýnt
og knýjandi að alþýðusamtökin
mega ekki lengur, sóma síns
Vegna og framtiðarinnar, undan
því víkjast að hefja skipulega
heimildasöfnun til þeirrar sögu
og gera ráðstafanir til rannsókna
og sagnritunar. Og svo veiga-
mikill þáttur íslenzks þjóðlifs eru
alþýðusamtökin orðin, að slík
rannsókn ætti að eiga vísan og
öflugan stuðning almennra
menningarstofnana og stjórnar-
tug aldarinnar, eru atbux-ðir sem
ég persónulega sjálfur hef verið
eitthvað riðinn við.“
í því íelst raunar gildi bókar-
innar sem efnis í sagnfræði, en
um leið takmörkun hennar. Eng-
inn les „Vor í verum“ án þess
að fá verulega fræðslu um verka-
lýðsbaráttu á íslandi frá 1920—
42, en að sjálfsögðu er hún nokk-
uð einhliða og taka þættir úr
verkfallasögunni langmest rúm.
að hugtak og hugsjón verka-
lýðshreyfingarinnar skýrist
næstu árin á vertíð í Vestmanna-
eyjum og í starfi scm fyrsti for
maður Verkalýðsfélags Norð
fjcrðar. Þar fær Jón eldskírn
sína í verkalýðsmálum, ekki ein
ungis í misheppnuðu verkfalii
sem mjög vel er lýst og varð hon-
um lærdómsríkt í verkföllunum
síðar, heldur einnig með fyrstu
þátttöku í stiórnmálastarfi við
allflókin skilyrði, í kosningunum
1923. Þar eystia kynnist hann
ððr-.'m fmvíg'smönnum verka-
lýðshreyfingarinnar á Austur-
londi og kynnir sér sós'plisma af
inn’endum blöðum og erlendum
n~ ®r Óg
Mannsöfnuður á Torfanesbryggju, Akureyri,
nefnd hafj verið „Nóvudeilan“.
Jóns Rafnssonar.)
unum sem
í verkfálisátök-
(Mynd úr hók
öfl í samtökum ve.kamanna.
Ekki vorður ritað um verka-
lýðshrevfingu þessa tímabils án
þess e.ð þar komi við sögu deil-
urnar innan hennar, sem magn-
ast á þriðja tugi aldarinnar og
leiða t:I síofnunar Kommúnista-
f okks íslands haustið 1930, en
áður en það yrði höfðu hægri-
menn Aiþýðuflokksins höggvið á
hnút aðaldeiluinálsi:
um skipu-
„Það er erfitt að gera sér heildarmynd af því sem
þarna er að gerast á bry,ggjunni“. Frá „saltslagnum“
í Vestmannaeyjiun. (Mynd úr bók Jóns Rafnssonar.)
lr.g brevfingarinnar. Vinstri arm-
urinn krafðist þess að Alþýðu-
sambahd ð væri losað úr skipu-
lagstengslum við Alþýðuflokk-
inn, og taldi þau tengil orðin
fjötur heilbrigðri þ óun samtak-
anna. En á þingi Alþýðusam-
bandsins 1930, ssm iafnframt var
þing AlþýSuflokksins, • var enn
hert á þeim tengslum með því að
meirihluti hsegrimanna á þinginu
samþykkt! breytingu á sambands-
lögunum Þar var þetta ákvæði
lögfest: „Kjörgengi fulltrúa í
fulltrúaráð, á fjórðungsþing og
aðrar ráðstefnur innan sambands-
ins, svo og í opinberar trúnaðar-
.í. »t£*h
frá verkalýðshreyfingunni fyrir
1930, svo mjög hafði þeim aukizt
afl og reynsla og áhrifavald í'
þióðíé’aginu. Saga þess tímabils
íslenzkrar verkalýðshreyfingar
er.mikil saga og lærdómsrík, en
vandrituð verður hún, ekki sízt
vegna deilnanna og átakanna
innan hreyfingarinnar sjálfrar.
Jón Rafnsson rekur í bók sinni
merka þætti þeirrar sögu fram til
umskiptaársins mikla 1942. Ýmis
þau atriði sem hann fjallar um
kunna að verða öðru vísi metin af
dómi sögunnar. En enginn sém
kanna vill þet'a örlagaríka tíma-
bil í sögu ís’enzkrar verkalýðs-
hreyíingar mun komast framhjá
því, að hyggja var.dlega að bók-
inni „Vor í verum“ og hafa hana
að heimild. En hún er..#in^ig
annað og meira en upprifjun at-
burða. Bókin er glögg og ahrifa-
rík heimild um mannval þessa
tímabils, höfundinn sjálfan ög
félaga hans, menn sem á ungum
aldri gáfu vitandi vits ævi sína
Framhald á 10. síðu.
\