Þjóðviljinn - 13.12.1957, Blaðsíða 6

6) —ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 13. deseimber 1957
Þjóðviliinm
Útsefandl: Sameinlngarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. — Ritstjórar
Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson. — Fréttaritstjóri: Jón
Bjarnason. — Blaðamenn: Ásmunciur Sigurjónsson, Guðmundur Vigfússon,
ívar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson, Sigurjón Jóhannsson. — Auglýs-
ingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla. auglýsingar, prent-
smiðja: Skólavörðustíg 19. - Sími: 17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 25 á
mán. í Reykjavík og nágrenni; kr. 22 annarsst. — Lausasöluverð kr. 1.50.
Prentsmiðja Þjóðviljans.
^-------—--------------------J
Ihaldið níðir kjósendur sína
'ITiðbrögð Sjálfstæðisflokksins
á Alþingi gagnvart frum-
varpi ríkisstjómarinnar um
breytingu á kosningalögunum
hljóta að vekja athygli á þvi
vantrausti sem flokkurinn ber
til fylgismanna sinna. ÞLng-
menn íhaldsins hamast gegn
frumvarpinu og telja það hina
verstu ofsókn gegn flokki sin-
um, tala um að það sé ólýðræð-
'islegt og að höfuðtiigangur
þess sé að torvelda fólki að
nota atkvæðisrétt sinn. Undir
þetta taka svo blöð íhaldsins,
Morgunblaðið og Vísir. Það er
-þó eftirtektarvert að engum
rökum er teflt fram sem rétt-
læti þessi ummæli.
að, sem íhaldið telur fráleit-
ast í kosningalagafíum-
varpi ríkisstjórnarinnar, er að
kosningu skuii lokið kl. 11 að
kvöldi og að bannað sé að
halda skrá yfir þá sem nota at-
kvæðisrétt sinn. Bæði þessi
atríði eru þó allir sanngjarnir
menn sammála um að séu til
mikilla bóta frá núverandi fyr-
irkomulagi. Það tíðkast ekki í
neinum siðuðum þjóðfélögum
að kjörfundur standi fram á
nótt og að heimilis- og svefn-
friður fólks sé rofinn að nætur-
lagi af sendimönnum stjórn-
má’laflokkanna. Það er Hka
sjálfsagt og rétt að það sé
einkamál hvers og eins hvort
hann notar atkvæðjsrétt sinn
eða ekki, og útilokað sé að
hann eigi yfir höfði sér hótanir
eða ofsóknir ef hann kærir sig
ekki um að nota þánn rétt og
ákveður að sitja heima.
Fn þessi atriði kveður íhaldið
■"-* vera ofsókn gegn Sjálfstæð-
isfiokknum! Nú er þess fyrst að
gæta, að kosningalög ná jafnt
yf:r alla frambjóðendur og
stjórnmálaflokka. Það eru eng-
in ákvæði í kosningalögum sem
taka aðeins til íhaldsins og ekki
heldur í þeim breytingum sem
nú er fyrirhugað að gera á
þeim lögum. Lögin taka jafnt
til allfa. En hvernig má það
þá vera að einn flokkurinn
æris't þegar setja á skýrari og
slðmannlegri ákvæði um kosn-
ingaathöfnina og kjördaginn?
Hvað felst í fullyrðingum
Sjálfstæðisflokksins um að það
muni sérstaklega skaða hann
ef næturkosningar eru afnumd-
ar og njósnir bannaðar um það
hverjir nota atkvæðisréttinn.
t'kki verður annað séð en með
þessum fullyrðingum sé
íhaldið að gefa til kynna
að kjósendur þess séu svo
áhugalausir um kosningar
að vonlaúst sé að fá þá
á kjörstað nema með því að
kosning standi yfir langt fram
yfir miðnætti. Þessu til viðbót-
ar virðist íhaldið svo þeirrar
skoðunar að aðstaða þess sé allt
önnur og verri ef ekki sé unnt
að fylgjast nákvæmlega með
því hverjir koma á kjörstað.
Þannig er lýsingin sem forkólf-
ar Sjálfstæðisflokksins gefa
opinberlega af fylgjendum sin-
um og er ekki ólíklegt að
margir þeirra eigi eftir að
þakka fyrir sig. Samkvæmt yf-
irlýsingu foringjanna og mál-
gagnanna eiga flokksmenn
þeirra og stuðningsmenn að
vera sofandi sauðir og gjörsam-
lega áhugalausir. Komi íhaldið
ekki við næturkosningum og'
merkingum á allt að vera í
voða. Þokkaleg lýsing það á
fylgismönnum Sjálfstæðis-
flokksins og ekki ólíklegt að
hún verði lengi í minnum
höfð.
Gunnar og útsvörin
't’yrir nokkru birti Gunnar
Thoroddsen borgarstjóri
grein í Morgunblaðinu um úí-
svörin í Reykjavik. Hugðist
borgarstjórinn gera grein fyrir
í hvað útsvörin færu en fór
þar eðlilega fljótt yfir sögu.
Birti Gunnar þar niðurstöðu-
tölur hinna ýmsu aðalliða í
íjárhagsáætlun bæjarins en
forðaðist eins og heitan eldinn
að gera nánar grein fyrir und-
irliðum. Þetta var hyggilegt
hjá borgarstjóra því að öðrum
kosti hefði margt einkennilegt
og fróðlegt fyrir almenning
kOmið fram í dagsljósið.
¥haldið og Gunnar borgarstjóri
eiga í miklum erfiðleikum
við að skýra Reykvíkingum þá
staðreynd að útsvörin hér hafa
hækkað um meíra en 100% á
kjörtímabilinu. Sama er að
segja um þá staðreynd að í-
haldið þverbrýtur landslög til
þess að koma við hærri álögum
en nokkru sinni hafa verið
samþykktar af bæjarstjórn
eða stjórnarvöldum landsins.
Þá á íhaldið ékki sízt í erfið-
leikum með að skýra það að
útsvör skuli vera hærri á ein-
stakling í Reykjavík en öllum
öðrum bæjarfélögum að einu
undanskildu.
að þarf ekki að fræða Reyk-
víkinga um það að veru-
legur hluti af tekjum bæjarfé-
lagsins fer tíl nauðsynlegra og
lögboðinna þarfa. Þetta vita
bæjarbúar og þurfa ekki um
það skýringar. En þeir vita
jafnframt hitt, að aJItof niikið
af tekjunum fer í sukk og ó-
ráðsíu sem ekki verður varin
með neinum frambærilegum
rokum. Og það er skýringin á
hinum sífelldu útsvarshækkun-
Um og óbærilegu álögum sem
Reykvíkingar hafa orðið að
þola undir stjóm íhaldsins. Um
þessa staðreynd þegir Gunnar
Thoroddsen. af ástæðum sem
allir skilja.
Minningarorð
Guðnmndur Bjarnason
I dag er til moldar borinn frá
Fossvogskapellu Guðmundur
Bjarnason bóksali og fyrrum
kaupfélagsstjóri á Seyðisfirði
hátt á 85. aldursári. Hann vár
fæddur á Desjarmýri í Borgar-
firði 6. apríl 1873 og lagði upp
i sina hinztu för 5. desember
síðastliðinn.
Það er ekki af því, að ég finni
mig til þess færan að skrifa
eftirmæli um slíkan mann, sem
Guðmundur Bjarnason var, að
ég hef hér stungið niður penna,
Það verk verð ég að eftirláta
Guðmundur Bjarnason
öðrum mér fremri, en ég gat ekki
látið hjá líða að varpa til hans
nokkrum kveðjuorðum.
Guðmundur var óvenju vel
menntaður maður, fyrst og
fremst sjálfmenntaður, en ung-
ur gekk hann í Möðruvallaskóla.
Skömmu eftir aldamót kvænt-
ist hann eftirlifandi konu sinni
Guðbjörgu Guðmundsdóttur.
Eignuðust þau hjón þrjú mann-
vænleg börn sem öll komust til
fullorðinsára. E!zt er Ragnhildur,
gift Benedikt Þórarinssyni
bankabókara Seyðisfirði, nú
kaupmanni Reykjavík. Þá er Jó-
hanna, gift Jóni Sigurðssyni
framkvæmdastjóra, Reykjavík.
Yngstur systkinanna var Bald-
ur. Hann dó á bezta aldri.
Árið 1955 fluttust þau Guð-
Eg kynntist ekki Guðmundi
fyrr en 1931, er ég settist að á
Seýðisfirði. Þá var hann kaup-
félagsstjóri þar og formaður
skólanefndar, én það formanns-
starf hafði hann á hendi um
margra ára skeið, enda var hann
ætíð áhugasamur um skólamál.
Guðmundur Bjarnason var
enginn hversdagsmaður. Hann
bjó yfir mjög fjölþaettum gáfum,
en hann var svo dulur og ógjarn
á að trana sér fram, að ég gæti
næstum trúað, að menn sem
lítið þekktu hann hafi ekki gert
sér ljóst, að þar fór gáfumaður,
fyrr en þeir heyrðu það af vör-
um annarra.
Hann var sannur höfðingi í
lund og' bar ávallt í dagfari sínu
vott þeirri víðsýni og sönnu
frelsisást, er var einkenni þess
tíma sem ól hann, en sem fá-
um mönnum öðrurh auðnaðist að
bera til æviloka. Ást hans á
sannleika, hreinskilni og heiðar-
I leika var ekkert sparifat til að
| skarta með á tyllidögum, heldur
bjuggu þessir eiginleikar með
honum og höfðu áhrif á allt
framferði hans.
Til eru alveg óræk at.vik úr lífi
Guðmundar, sem sanna að hann
vann „það ei fyrir vinskap
manns að vikja af götu sannleik-
ans“. Munu þeir, sem vel þekktu
hann kunna um það ýmsar sög'-
ur, þótt þeim verði sleppt hér að
mestu.
Það mun vera sjaldgæft að
kaupmaður sé svo tregur til að
selja vqru sína sem Guðmundur
var einatt, er hann hafði áfengis-
sölu ríkisins með höndum, eink-
um þegar ungir menn áttu í hlut.
Já, ekki bara tregur, heldur
reyndi með mörgu móti að kom-
ast hjá slikri sölu, þegar hann
taldi hættu á ferðum. Auðvitað
þýddi sú afstaða tekjurýrnun hjá
honum sjálfum eins og þá var i
pottinn búið.
Það sama var oft uppi á ten-
mgnum i bóksölu hans. Hann
reyndi oft að fá unglinga ofan
af því að kaupa bækur. sem
mundur og Guðbjörg frá Seyðis- i hann taldi ekki góðar. Slík á-
firði. Hafa þau dvalið á heimili | byrgðartilfinning er vægast sagt
dóttur sinnar síðan. Var Guð-
mundi búið þar hlýtt ævikvöld.
Á Seyðisfirði bjuggu þau
hjón lengst og áttu þar glæsilegt
heimili. Nutu böm þeirra þess
mjög að heimilisfaðirinn var vel
menntur. Var oft gestkvæmt á
heimili þeirra enda hjónin orð-
lögð fyrjr gestrisni.
Eg hirði ekki að rekja hér öll |
rnjög sjaldgæf, enda ber hún vott
unv andlegt stórmenni. Það sama
var uppi á teningnum í opinber-
um málum. Hann vék ekki frá
sahníæringu sinni af pólitísk-
um ástæðum eða öðrum álíka
smálegum hlutum, þegar hann
var sannfærður um að hann
’væri að gera rétt. Hann talaði
ekki míkið eða hávært um frelsi
þau margháttuðu störf, sem Guð-1 og lýðræði en frjálshugur var
mundur vann á ýmsum stöðum, j hans fyiginautur við hvert fót-
bæði fyrir Framtíðarverzlanirnar j mál. Nú var Guðmundur um
og kaupfélög'in, á Breiðdaísvik, j tíma í pólitiskum fíokki og kom
Húsavík og Sevðisfirði. þótt um
þau væri hægt að skrifa langt
mál af kunnugum. Mundi ýtarleg
frásögn um þau s'törf vissulega
votta greinilega þá starfshæfni,
á margan hátt við félagsmál, en
það mun ekki hafa verið á færi
neinna flokksbanda að hefta
þann drengskaparanda sem með
honum bjó og hann endurnærði '
sem gerði honum brautina svo við skáldskap Þorsteins Erlings-
beina, sem raun varð á. Þess sonar og annarra góðskálda.
skal þó getið að hann var kenn- j Á hinn bóginn var Guðmundur
ari á Fljótsdalshéraði í nokkur j svo hlédrægur eins og margra
ár eftir að hann lauk námi í j gófaðra, er siður, að hann kaus
Möðruvallaskóla. Mun harrn hafa
verið gæddur miklum kennara-
hæfileikum, og ekki ávallt íarið
troðnar slóðir í því starfi, og
sízt lagt mikið upp úr „ítroðs!u“.
oft heldur að gfla þá, sem fúsari
voru til framans, en að sækjast
eftir honum sjálfur, þegar um
opinber mál var að ræða.
Þegar ég var ungur inaður, ný-
kominn til Seyðisfjarðar, kom
ég oft á heim’ili þé-irra hjóna.
Þá voru börn þeirra uppkömin
og allt í blóma. Ég minnist ,þess
ávallt hve viðræður við Guð-
mund voru mér mikilsverðar. Eg
hygg að með spurningum sínum
og athugasemdum hafi hann haft
óvenju gott lag á að vekja ungl-
inga til að hugsa. Mér kom það
líka svo fyrir sjónii’, að Uhgling-
um, sem kynntúst honum vel,
þætti sérstaklega vænt um hanri.
Á efri árum varð Gúðmundur
fyrir þungbæru mótlæti við
missi sonar síns í blóma lífsins.
Mun það í fyrstu höfá veitzt
honum allþungtj slíkúirí tilfinn-
ingamanni að standást slíka
raún. En glöggt' máttú'kunnuéir
sjá, að undir sorgarbjúpnum
lifði sem fyrr hinn sami eldur
síleitandi sálar, brjótahdi heil-
ann um „gátur og geim.“
Þá var hann búinn að fást við
bóksölu alllengi. Þótti mörgum
ánægjulegt að koma ínn í bóka-
búðina hans. Harin stóð höfðing-
legur innan við búðarborð, tók
brosandi móti ges'ti og gang-
andi, og hóf að tala um hluti,
sem ekki flokkast undir hinn
gráa hversdagsleika. Var þá oft
bjart og hlýtt kringum hann,
þótt illviðrin griauðuðu á ups-
um. Guðmundur var bókamað-
ur og mun hafa lesið feiknin
öll af góðum bókum og hafði ein-
att gaman af að gera þær að úm-
talsefni. Var þá ékki alltaf
heiglum hent að fylgja honum.
Oft snerust viðræður hans um
gamla tima þ. á. m. um Möðru-
vallaskóla. Hafði hann ýjnist
rætt við eða lesið marga jnerka
menn og var alveg ótrúlegt, hve
mikið hann mundi af; því sem
hann hafði lesið eða heyrt. Hann
gat sagt sögur. um slíka menn
og vitnað í ummæli þeirra utan
enda. Það var eins og hann
hefði öll þau andans stórmenni
sífellt að samferðamönnum, þótt
sumir þeirra væru löngu liðnir.
■ Guðmundur hafði mikla ást á
skáldskap, sérstaklega ljóðum.
Og ekki mun skáldguðinn hafa
látið hann sjá&fan ósnortinn,
þótt ekki viti ég, hve mikið hann
hefur ort. En sískrifandi var
hann. Það var nú einu sinni ekki
hans venja að flíka tiífinningum
sínum eða verkum. En hann
talaði því meira um skáldin,
þuldi ljóð þeirra seint og
snemma og var sjór af ívitnun-
um í skáldskap.
Mesta ást hafði. hann , á Þor-
steini Erlingssyni og átti allar
útgáfur af Þymum, enda voru
það ekki mörg ljóð í þeim eða
Eiðnum sem hann, kur.ni ekki
að meira eða minna leyti. Þá
vitnaði hann oft í Stephan G. og
kunni margt eftir hann.
Mun umgengnin við skáldin
hafa orðið honúiri þung á met-
unum í raunutn hans og gert
honum kleift áð „byggja sér
hlátraheim innra, er' heimur
grætti.“
Mér virtist það einkenriandi
fyrir Guðmund. hvað hárin sem
eldri maður hafði óbilaridi trú á
framvindunni. og' vár fordoma-
laus gagnvart ungu kvnslóðinní
Hann brást aldrei hæðnari við,
heldur en þegar hann heyrði
einhvem vera að býsnast- yfir
því að allt væri að'fara norður
og niður. Nú var jafnsk'yggnum
manni og Guðmundi vél Ijóst,
hve framvindan gengur hægt,
Framh. á 11. síðu