Þjóðviljinn - 24.12.1958, Blaðsíða 7

-— Miðvikudagur 24. desember 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
„Það er hvíld í því að kynnast
fólki af annarri gerð...."
Eírj, teirra bóka sem virðist
ætla að hverfa á þessari jóla-
vertíð: er Islenzkt mannlíf
Jóns KelgaSonar. Ýmsir hafa
veriö áð yelta því fyrir sér
að á ísiamai tíma og Frjáls
þjóð þirtir; þjóðsögur úr póli-
r tíkúrni .á : isæskrímsla- og
tröllasagnastiginu skuli rit-
. stjórínn, Jón Helgason, sitja
inni I Þjóðskjalasafni nið-
ursokkinn í gamla og gulnaða
skjalaböggla og kirkjubækur.
Og þvi notoði ég tækifærið
þegaar ég rakst á hann fyrir
; nokkra og spurði:
•— Kvernig etóð á þvi nafni
minra að þú fórst að grúska
innara um grafir dauðra?
— Eg skal segja þér, ég
skrifaði eitt sinn Árbók Ferða-
félags í’slanids um Borgarfjörð
og þá þótti mér leitt aðsegja
aðeins hvað þessi eða hinn
lióllinn héti; vissi frá fornu
fari 'itm ýmislegt er hafði
gerzt I heimbyggð minni, og
’ þá fór ég að athuga
held ég hafi ekki reynt að
fegra neinn né úthúða öðrum,
og látið jafnt ganga yfirþjóf-
inn og amtmanninn.
Ólíku saman að jafna
— Var ekki 19. öldin ósið-
samleg öld?
— Það fer nú dálítið eftir
því hvemig á það er litið ?
Mér finnst ekki hægt að meta
Gisli Hermann:
Mansöngur
Jón Helgason
sögnr til að tengja
staði Síðan hef ég af og til
safnað að mér ýmsu dóti, lít-
ið af því hreiíiskrifað og ekk-
ert birt fyfx en nú.
— Hefurðu haldið þig ein-
gönga við Borgarfjörð?
— Já, tók fyrst Borgar-
fjörð, og fór svo seinna að
fara út fyrir.hann.
Ekkert nejna eftir skriflegtim
heuiiildum
— Hvaða tímabil fæstu við ?
— Þetta er mestallt frá 19.
öld, . Íkannski... eitthvað eldra,
má segja ,að eitthvað sé frá
Móðu-íhafðindúnum. Maður má
ekki þenja sig yfir alltof langt
tímabii, þýí þetta er gífur-
leg vfnná.'
— Tekurðu upþ munnlegar
sagnir?
— Gamall maður nýdáinn, Öl-
afur Þorsteinsson, kom oft
heim til mín meðan faðir minn
lifði, hann var sjóðfróður karl.
Hjá honum hef ég fengið
margf.
— Eru þetta þá sögusagn-
ir?
Nei, ég birti ekkert nema
eftir skrifuðum heimildum,
nema gamall bóndi norðan úr
Svarf'aðardal lagði mér til sál-
ina í einn þáttinn.
Og' þvi hvild í því . . .
— Og hver er tilgangurinn ?
— Tilgangurinn — ég gerði
þetta upphaflega mér til
skemmtunar.
— Hvað finnst þér sérstak-
lega skemmtilegt við fortíð-
ina?,
—* Eg veit það ekki, — við
lifum nú á rótlausum tímum,
þáð ?eru ekki allt skemmti-
legir hlutir sem gerast nú ut-
anlahds og innan, og því hvíld
í því að kynnást fólki af ann-
arri gerð. . .
Eins og þú véizt þá fær
maður stundum bækur þar
eem sagt er frá fólki, sagna-
bækur og minningabækur, og
þar 'sem 'allir eru ljómandi
englar, en ég held að slíkt
fóik; sé ekki til í veruleikan-
um; ríð höfum allir einhverja
kosti o.g einliverja galla. Eg
og vega aðra öld eftir mæli-
kvarða nútímans. Það verður
að meta hvern tima á mæli-
kvarða þess siðgæðis sem þá
var eða átti að vera.
Það er ekki hægt að kveða
upp áfellisdóm yfir þeirri kyn-
slóð sem lifði af Móðuharðind-
in, fyrir þá sem búa við alls-
nægtir okkar tíma; — þetta
var fólk sem hafði gengið í
gegnum þá hluti að það kippti
sér ekki upp við neitt.
Þar sem hver stal frá öðrum
— Að vísu þykist ég hafa^
fundið sveitir þar sem hver
stal frá öðrum, eftir þvi sem
betur gat, heldur nafni áfram,
og jöfnuðu svo á eftir sín á
milli, þegjandi og hljóðalaust,
ef það komst upp, en við get-
um ekki lagt það að jöfnu við
samskonar í dag, því sann-
leikurinn var sá að þetta var
fólk sem var að drepast úr
sulti.
I dag er öllu heilbrigðu fólki
vandalaust að sjá sér farborða
án þess að stela.
Ef til vill kemur þama líka
fram, að menn höfðu trú á
því um tíma að hin ytri guð-
rækni bætti fyrir flestar mis-
gerðir.
Fólk drepið úr sulti á ríkum
heiinilum
— 1 þá daga var harð-
neskja. Hreppstjórarnir réðu
yfir sveitunum og sýslumenn
yfir héruðum, og hætt er við
að menn hafi stundum hefnt
þess í héraði sem hallaðist á
Alþingi og notað þá hús-
bóndavaldið á þeim eina stað
þar sem það var viðurkennt:
heima hjá sér. Því er ekki að
leyna, að talsvert fram á 19.
öklina var fólk drepið úr sulti,
einkum unglingar og gamal-
mcnni.
Dæmi er til um 17 ára
stúlku sem var drepin úr sulti
á rikú hreppstjóraheimili.
Matseðillinn hennar er til enn-
þá — og er eins og tekinn
beint úr Buchenwald.
Líklega hefur Jónas verið
heldur klaufskur
— Segirðu slíkar sögur i
bókinni ?
— Nei. f þessari skruddu
segir m.a. frá fólki í Reykja-
vík um 1830, m.a. frá Jónasi
Hallgrímssyni og Kristjönu
Knudsen — en líklega hefur
Jónas verið heldur klaufskur
í slíkum sökum, því dönsku
verzlunarþjónamir „slógu
hann út“.
Einhyerjum kann að fálla
miður að þarna eru ummæli
úr bréfum ýmsum og heldur
óvirðuléga talað um Ingi-
björgu forsetakonu, en ég gat
ekki farið að kippa þvi út úr
samhengi, og ættu allir að
geta verið ómeiddir af þvi.
Meira seinna
— Tekurðu mikið úr bréf-
um?
— Allar frásagnirnar eru
byggðar á skriflegum heimild-
um, kirkjubókum, skjölum,
bréfum og dómum.
— Áttu mikið í fórum þín-
um enn?
— Já, mikið i umslögum,
óunnið. Það líða stundum heil
ár svo ekkert miðar áfram,
þótt maður taki heila daga í
að leita, en svo finnur mað-
ur það aftur af tilviljun,
kannski eftir mörg ár.
— Ætlarðu að halda þessu
áfram ?
— Já, ef ég má vera að.
J. B.
Mér lízt á þig mærin frið
minna um aðrar hirði,
af þér hrifiim alla tið
elska ég þig og virði.
Vist ég biðla vil til þin
voðalega er það skrítíð!
Get.urðu ekki ástin mín,
elskað mig pínulítið?
Ef þú segðir aðeins já
við óskinni heitu minni,
sifellt skyldi sál mín þá
sækja fram með þinni.
Vel ég sízt hið villta geim,
vina, máttu trúa,
öllu heldur út í heim
eg vil með þér fljúga.
Skilja kröm og kulda við,
kynnast fólki nýju,
saman sleikja sólskinið
suður í ítalíú.
Þar við skulum þyrst og ein
þrúguvínið teiga.
Gæfa fylgir svanna og svein
er saman vera eiga.
Ef að þóknast aumum mér
í mig víni að dengja,
táta min, ég treysti þér
að taka mig og flengja.
Milljónanna máttur og los
sem mjöll um okkur rýkur,
sýnir þel sitt, brek og bros
börnum Reykjavikur.
Teygum Rómar mál og mynd
mögn sem engir gleyma,
svo þau megi saman við lind
sálna okkar strejmia.
Sökkvum stund í sektarhyl
og syndir næturbarna,
svo að hækki himins til
harmurinn okkar þama.
Ef þín sál í svarteygum .
signór skotin verður, I
aðsúgur mun að honum '
af ástinni minni gerður.
Fæli ég, 'kæra, frjáls og sæll
frá þér allt hið verra,
ég er bæði þjónn og þræll
þinn, en sjálfs mín hei-ra.
Gegnum trylltan gáskadans
glæstra næturhalla
heyrum við sveitt í sölum
hans
sjó að ströndum falla.
Þar við syndum sæl og ný
Suðurhafs í brimi
blóði jarðar böðum í
breyskan hug og limi.
?
Örkum nýrri orku með
upp í sand úr legi,
svo um æðar sál og geð
sólskin renna megi.
Ef við höfum of eða van
orðið glöð og hissa,
við sk*lum upp í Vatíkan
venda og páfann kyssa.
Fyrir koss á kinn og nef
kirkjufaðirinn mildi
gefur o'kkur eflátsbréf,
sém aldrei fellur úr gildi.
Heima biður beggja þrá,
bernska líf og s'aga,
sem að okkur sunnan frá
sífellt reynir að draga.
Heim til íslánds heitur og ör
hnigur lífsins strsumur.
Þar skal enda okkar för
eins og meyjardraumur.
Eftir þetta suðursveim,
sólskin hundrað nátta,
skulum við kæra ‘koma heim,
kyssast þar — og hátta.
Jólapóstur — Jólin ívrr og nú — Gleðileg jól!
LOKSINS, loksins er aðfanga-
dagur jóla runninn upp. I
meira en mánuð hefur hans
verið beðið með sívaxandi
óþreyju, bömin hafa talið dag.
ana á fingrum sér, lifað í
eftii væntingu og bollalegging-
um um væntanlegar jólagjaf-
ir, væntanlegan fögnuð. Full-
orðna fólkið hefur verið svo
önnum 'kafið við að búa allt
undir hátíðina, að það hefur,
sumt a. m. k. lagt nótt við
dag, margir hafa tæplega not-
ið svefns né matar síðustu
vikuna, þeir hafa þurft svo
margt að .gera fyrir jólin.
Mikið er allt þetta tilstand
ólíkt því sem var, þegar ég
var barn, það liggur við, að
mitt í allri dýroinni hér sakni
ég stundum gömlu jólanna
heima í litla þoi-pinu minu.
Þau jól voru miklu fátæk-
ari af glysi og dýrum gjöf-
um, en þau voru tvímæla-
laust auðugri af hjartapjegri
gleði, innilegum fögijuði. Oft
kemur mér í hug kvæði Guð-
mundar Böðvarssonar: Hiif™
gömlu jól, er ég ber saman
jólal.aldið núna og fyrir aldar-
fjórðungi, þegar ég var barn.
Kvæðið er þannig;
Þó dragi ekkert bara sitt bros
í hlé,
þó brenni og lýsi upp staðinn
gullin smáljós á grænu tré,
og grein hver sé aldinhlaðin,
þó glitri þar undir á galdra-
mjöll,
sem gneistar, tindrar og skín,
þó kræst sé á borð sem í
konungshöll,
og í kristalli glói vín.
Þó stirni á flos og fægða eik,
á fáséða muni og valda,
og skuggarnir fari í feluleik
í fellingum dýrra tjalda,
þó hljómi þar söngur, — um
um mann og mey
Sé mildi í spurn og svari,
þó kertin logi, en eyðist ei,
þó eimi ekki af neinu skari.
Þá ber þó gesturinn hnípinn
hug,
sem hvarfli honum þrátt í
mmm
stundir löngu liðnar á bug, —
því litast hann um þar inni
og spyr: Hver á þessi æsku-
föng?
Hver á þessa jólarós?
og spyr; hver á þennan
yndissöng?
hver á þessi kertaljós?
Við munum og geymum með
mikJum yl
þær minjar, án nokkurs
skugga,
um lítinn torfbæ með lágreist
þil
og ljós úti í hverjum glugga,
um baðstofuhlýjunnar bliðu-
seið,
sem bræddi af rúðunum klak-
ann,
um dýrðlega kvöldið, sem kom
— og leið,
um kerti, sem brann on’í
stjakann.
ÞANNIG voru gömlu jólin. Við
fengum kerti, gul, rauð, græn,
blá og hvit, og við horfðum
á þau brenna „on’í stjakann“,
og vissum, að e.ftir svolitla
stund áttum við engin kerti
lengur.
Mér er í barasminni, hve
blaktandi kertaljósin vöktu
innilegan hátíðleika í brjóst-
um okkar krakkanna, og mér
finnst ljósaseriurnar núna.
Framhald á 10. síðu