Þjóðviljinn - 08.02.1959, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 08.02.1959, Blaðsíða 7
Sunnudagur 8. febrúar 1959 ÞJÓÐVILJINN — (7 Hjörleifur Guttormsson, sem nú stundar nám í Leipzig í Þýzka lýðveldinu, hefur sent Þjóðviljanum þessa grein um stóratburði þá sem urðu í Þýzkalandi fyrir 40 árum. Niðúrlag greinarinnar kemur í næsta blaði: Það var ekki tíðindalaust á Þýzkalandi um það leyti sem vopnahlé var samið 1918, svo sem verið hafði á stundum á Vesturvígstöðvunum í þeim hildárleik, sem á undan var genginn. Verkamanna- og her- mahnauppreisnin, sem hófst og eigraði um stundarsakir í nóvembermánuði 1918, hefur verið nefnd Nóvemberbylting- in til aðgreiningar frá Októ- berbyltingunni í Rússiandi frá árinu áður. Það er hugmyndin með þessu greinarkorni að rifja lítillega upp þá atburði, ' sem þarna gerðust, og drepa á aðidraganda þeirra og afleið- ingar, sem ekki höfðu svo litla þýðingu fyrir þróun mála á Þýzkalandi og sögu allrar Evrópu næstu áratugina á eftir. Keisaradæmið Þýzkaland Þýzkaland hafði á síðari helmlngi 19. aldar orðið iðn- aðanstórveldi, sem í vaxandi mæli varð skæður keppinautur eldri iðnaðarstórvelda (Eng- land, Frakkland) á heims- markaðinum. Um aldamótin síðustu risu upp einokunar- hringar, sem söfnuðu æ meiri ítökum. Þýzku heimsvalda- sinnarnir, sem orðið höfðu á eftir í nýlendukapphlaupinu. ráku æ herskárri utanríkie- pólitík, Hervæddust af kappi, og bjuggu sig undir strið við keppinauta sína. I. heimsstyrj- öldin var imperialískt stríð um endurskiptingu heimsins milli störveldanna. Stórjarð- eigendur, junkararnir, máttu sín einnig mikils, og mynduðu enn sem fyrr kjarna þýzka liersins . og mótuðu venjur hans. Keisarinn, Vilhjálmur H., (1888-1918), var hami- bendi íieggja þessara aðila, junkara og iðjuhölda. Hann útnefndi stjórnarformann, rík- iskanelara. Þingið (Reichstag) hafði. takmarkað f ramkvæmda- vald. Konur höfðu ekki kosn- ingarétt. Landinu var skipt ’ niður í mörg fylki (,,lönd“) með nokkra sjálfstjórn. — Stjómir þeirra mynduðu sam- bandsráð (Bundesrat). Verkalýðshre y íingin Þýzka verkalýðshreyfingin var óklofin fram að I. heims- styrjöldinni og flokkur henn- ar, Sósíalistaflokkur Þýzka- laivis (SPD), var fram að þeim tlma í broddi fylkingar annaira verkalýðsflokka Evr- ópu og ein höfuðmáttarstoð II, Alþjóðasambandsins. Það var þvi mikið áfall, er forustu- menn (þinglið) sósialdemó- krata greiddu atkvæði með stríðsálögum keisarastjómar- innar (4. ágúst 1914) og brutu þar með gefin heit frá ráðstefnum í Stuttgart og Basel nokkrum árum áður. Þar með sviku þeir þýzkan verkalýð og gáfu nafn sitt undir ræningjastríð þýzku iheimsvaldasinnanna, sem lengi hafði verið í undirbúningi, sviku ekki aðeins þjóð sína, heldur og verkalýð allra larída. If. Áiþjóðasambaudinu var þar Myndin er tekin á dögum nóvemberbyltingarinnar í Þýzkalandi 1918 og sýnir fjöldafund á Belle-alliance-torgi í Berlín. • með greitt banahögg. Þeir voru aðeins fáir, sem ekki létu bugast fyrir hrópum þýzku yfirstéttarinnar um „að vei’ja föðurlandið“ og velta byrðum styrjaldarinnar yfir á almenning. Einn þessara fáu var Karl Liebknecht. Hann greiddi atkvæði á móti og átti eftir að segja fleiri orð í baráttunni gegn styrjöldinni. Frá þessum degi var þýzka verkalýðshreyfingin klofin. — Hægri forusta sósíaldemó- krata studdi stríðsrekstur keisarastjómarinnar með ráð- um og dáð næstu árin. Gekk bræðralag þessara aðila undir nafninu ,,kastalafriðunin“ — (Burgfrieden). Vilhjálmur keisari var greinilega hinn á- næðasti með bömin sín: „Eg kannast ekki við neina flokka lengur, ég kannast aðeins við Þjóðverja“, var eitt af slag- orðum han’s á þessum tíma. En hvað sem leið slagorð- um keisarans og hægri kröt- um, skósveinum hans, voru þegar frá hyrjun styrjaldar- innar öfl að verki, sem þótti lítið til um handleiðslu keisar- ans og bandamanna hans. Þegar eftir aldamót hafði far- ið að gæta mismunandi strauma innan verkalýðshreyf- ingarinnar og Sósíaldemó- krataflokksins. Var deilt um leiðir og aðferðir í harátt- unni við heimsvaldastefnu keisarastjómarinnar, sem með hverju ári sem leið sýndi Ijós- ar á sér klæmar. Um það leyti sem styrjöldin hófst mátti greina einskonar þrískiptingu í flokknum: hægri menn (die Rechten), miðmenn (Zentrist- ar) og vinstri menn (die Link- en). Síðast tahli hópurinn var sá eini, sem taldi hina marx- ísku b.yltingarkenningu um alræði öreiganna í fullu gildi. Vinstri menn tóku þegar upp baráttu gegn stríðsstefnu stjórnarinnar, en þeir voru skipulagslega sundraðir og veikti það mjög allar aðgerðir þeirra. Langþýðingarmestu hópamir voru „Internation- ale“, sem frá 1916 nefndi sig Spartakussambandið * eftir ó- löglegu málgagni sinu, og Vinstriradikalar í Bremen (Bremer Linksradikalen). Síð- amefndi hópurinn starfaði á Norður-Þýzkalandj, . einkum í Bremen og Hamborg. Á meðal forustumanna Spartakus voru Karl Liebknecht'.'Rosa Luxem- burg og Franz Mehring. Wil- Hjörleifur Guttormsson: Drlagavetur á Þýzkalandi fyrir 40 árum helm Pieck, núverandi forseti Austur-Þýzkalands var einnig framarlega í þessum félags- skap frá upphafi. Þegar áhrifa striðsins fór að gæta verulega innanlands, og matvælaskortur gerði vart við sig hjá almenningi, óx þessum róttæku hreyfingum ásmegin. Verkföll í hergagna- verksmiðjum og kröfugöngur urðu æ tíðari, þrátt fyrir hann og barsmíð lögreglunn- ar. Fregnir af Febrúarbylting- unni í Rússlandi urðu og til að ýta undir hin róttæku öfl. í apríl 1917 klofnaði Sósial- demókrataflokkurinn, og stofnuðu klofningsmenn óháð- an sósíaldemókrataflokk (Un- abhángige Sozialdemokrat- ische Partei Deutsch'ands: — USPD). Foringjar þess flokks voru miðmenn (Zentristar), eem ekki sáu sér lengur fært að styðja ,kastalafriðarstefnu‘ hægri manna, sem stór hluti af verkalýðnum var andvígur. Spartakusmenn gengu í þenn- an flokk, en héldu samtökum sínum skipulagslega óháðum eftir sem áður. Árið 1917 færðust pólitísk verkföll mjög í aukana. I Ber- lín og Leipzig voru fyrstu verkamannaráðin stofnuð, en tala þeirra óx óðfluga allt til stríðsloka. í ágústmánuði þetta ár náðu átökin hámarki sinu með uppreisnartilraun innaii flotans, en hún var bar- in niður með engri vægð. Janúarverkföllin 1918 Byltingin hafði sigrað í Rússlandi. Sovétstjómin hafði óskað eftir vopnahléi og samn- ingum um frið við Þýzkaland. Samningaviðræður fóru fram í Brest-Litowsk í ársbyrjun 1918. Róttæk öfl á Þýzka- landi eygðu í þessu möguleika til að binda endi á stríðið. Spartakusmenn undirstrikuðu þó, að slíkt væri aðeins hugs- anlegt, ef keisarastjórninni væri steypt af stóli og lýðveldi stofnað. Vöruðu þeir við fyr- irætlunum með friðarsamning- unum i Brest-Litowsk, og bentu á, að takmark keisara- stjórnarinnar væri að ná eér þar í auðunna bráð á kostnað hins unga Sovétlýðveldis, til þess síðan að geta haldið leiknum áfram af auknum krafti á Vesturvígstöðvunum. Þetta kom og á daginn. Boðað var til verkfalla í hergagnaiðnaðinum í lok jan- úar. Forusta sósialdemókrata studdi verkfallshoðunina í orði kveðnu, en það átti eftir að koma í ljós siðar, hvaða hug- ur fylgdi þar máli. Ætlunin með verkföllunum var að knvja stjórnina til að semja frið á öllum vígstöðvum ög gera breytingar í lýðræðisátt innanlands. Verkfallið hófst 28. janúar og náði til allra helztu iðnaðarborga. í Berlin einni lagði yfir y> milljón verkamanna niður vinnu. — Keisarastjórnin sá, hvað í húfi var, og greip til sinna ráða. Fjöldi verkfallsmanna var handtekinn, fundir þeirra og verkfallsforustunnar bann- aðir, hernaðarástandiö hert og verksmiðjnr settar undir herstjórn. Þeir, sem mótþróa sýndu, voru fyrirvaralaust kallaðir í herinn og sendir til vígstöðvanna. Að sjálfsögðu var svo áróðurstækjum beitt til að rægjá og sundra verka- mönnum, sem sakaðir voru um landráð. Þrátt fyrir viðvaranir Sparta- kusmanna, höfðu nokkrir foringjar sósíaldemókrata ver- ið kjörnir i verkfallsstjóm- ina, þ.á.m. Ebert (formaður flokksins eftir August Bebel 1913—19) og Scheidemann, en báðir höfðu verið aðalfor- sprakkar ,,kastalafriðarstefnu“ flokksins. Nú beittu þeir sér fyrir því í verkfallsstjórninni ásamt reikandi fulltrúum mið- manna, að látið var undan hótunum stjórnarinnar, og hindruðu jafnframt, að verk- fallið breyttist í almenna upp- reisn. Löngu seinna, í árs- byrjun 1925, ásökuðu ýmis borgarablöð Ebert, sem þá var forseti Weimarslýðveldisins, fyrir landráðapólit'k með þátttöku sinni d þessum verk- föHum. Urðu útaf þvl máli réttarhöld, þar sem báðir þessir herrar þógu hendur sínar, Ebert sagði m.a. sem vitni i þessum réttarhöldum: „Eg fór í verkfallsstjómina í þeim ákveðna tilgangi að binda skjótan endi á verkfall- ið, og koma þannig í veg fyr- ir að landið biði tjón ?,f.“ Scheidemann sagði sem vitni í sömu réttarhöldum: „Ef við hefðum ekki gengið í verk- fallsnefndina, þá myndu þessi réttarhöld ekki eiga sér stað nú, og þá er ég alveg sann- færður um, að stríðinu hefði lokið þegar í janúar“. Þann- ig höfðu þessir krataleiðtog- ar komið því frtim sem þeir vildu. Öflugustu tilraun til að binda endi á stríðið var lokið með ósigri verkalýðsins. I 9 mánuði I viðbót gafst her- mönnum keisarans tækifæri til „að verja ættjörðina“ og deyja fyrir hana. Þýzka stjórnin samdi sinn „réttláta“ frið í Brest Litowsk i marz- byrjun. Vesturhéruð Rúss- lands og Pólland komu í hlut Þýzkalands, Okraina varð þýzkt lepnríki, byltingin var barin niður í Eystrasaltslönd- um og Finnlandi. Hluta þýzku herjanna frá Austurvígstöðy- unum var snúið í vesturátt, þar sem gerð var úrslitatil- raun til að snúa stríðsgæf-: unni Þjóðverjum >' vil. En sú tilraun har ekki árangur. Veldi junkara og iðjuhölda var komið i þrot hemaðar- lega og efnahagslega. Upp- skeran á Vesturvígstöðvunum /frá þvi i marz þar.til í.nóv- embcr var nær 1 1/2 milljón fallinna, sæi’ðra og týndra. Heima fyrir sva't alþýða manna hálfu og heilu liungri Feitmetisskammturinn var t.d. kominn niður í 62 g á viku að meðaltali. Ókyrrðin óx innán- lands og ekki síður í hern- um. Fjölmörg verkamannaráð og hermannaráð vom mynduð vorið og sumarið 1918, og tóku þau að safna að sér vopnum. Mörg þeirra voru undir forustu Spartakus- manna, sem gáfu út fjöldan. allan af flugritum, þar sem hermenn og verkamenn voru hvattir til að búa sig undir átök. Eina ráðið til að binda endi á stríðið væri að gera byltingu, steypa keisaranum af stó'i og stofna sósíaliskt lýðveldi. En það var aðeins nokkur hluti verkalýösins, sem fylgdi Spartakusmönnum Framhald á 11. síðu

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.