Þjóðviljinn - 11.04.1959, Blaðsíða 9

4J — ÓSKASTUNDIN
ORÐAÞRAUT
FYRIR ÞÁ YNGRI
Það hafa nokkrir af
^ngri lesendunum kvart-
að um að krossgáturnar
væru of þungar, en sig
langi til að læra að ráða
þær.. Nú byrjum við
með léttar orðaþrautir
®n smáþyngjum þær þar
ti' þær eru orðnar reglu-
legar kmssgátur. Þið
hi m ■ ■
n
iHimu ■
nsusi a
wiaw B
I=IUISI fl
lilHB? ■
eigið að bæta við orðið
þeim stöfum, sem vanta:
1. Það er staðurinn, þar
sem þið lærið að lesa,
skrifa og reikna.
2 Þeir. róa á bátunum
og færa okkur í soðið.
3 Það eru stóiir svart-
ir fuglar, sem öll
böm kunna vísur um.
4. Hann er pabbi hans
afa.
5. Þú talar við ... þeg-
ar skórnir þínir bila.
6. Þú færð það á próf-
inu í vor.
7. Það er nafnið hans
Kiljans.
Málsháttur
Sjaldan er lymskur
lundhastur.
PÓSTHÓ L FIÐ
PILTAR OG
STÚLKUR
Mig langar til að
skrifast á við stúlku á
aldrinum 12 til 13 ára.
Stefán Ásgrímsson,
Reini, Laugarvatni,
Ámessýslu.
Eg óska eftir bréfa-
sambandi við pilt eða
stúlku á aldrinum 7 til
9 ára.
Lillja G.
Þorvaldsdóttir,
Narfastöðum, Mela-
sveit, Borgarfirði.
■ Mig langar að komast
i bréfasamband við pilt
og stúlku á aldrinum 9
til 11 ára.
Steini Þorvaldsson,
Narfastöðum, Mela-
sveit,' Borgarfirði.
Fresturinn er víst út-
runninn en þátttaka var
frékar dræm. Kannske
viljið þið koma með
uppástungur um nýja og
skemmtilegri skoðana-
könnun? Það væri líka,
gaman að þið kæmuð I
með tillögur um sam-
keppni, sem síðan yrði
reglulega fjörug.
Hér er eitt af bréfun-
Um, sem bárust í skoð-
anakönnunina.
Kæra Óskastund.
Eg er að hugsa um að'
taka þátt í skoðana-
könnuninni. Eftirlætis-
lagið mitt er: Einu sinni
var. Eftirlætisdægur-
lagasöngvarinn er: Sig-
urður Ólafsson. Eftir-
lætis bókin mín er:
Bambi.
Hvemig finnst þér
skriftin?
Vertu svo blessuð og
sæl, þín
Elín Ásta Ólafsdóttir
Sólbakka, Víðidal,
V estur-Húnavatns-
sýslu.
Elín, ef þú vandar þig
dálítið meira og gætir
vel að því að hafa staf-
leggina ekki mislanga og
umfram allt enda staf-
ina vel, þá getur hugsazt
að þú fáir verðlaun í
skriftarsamkeppninni. Þá
verður þú auðvitað að
skrifa okkur fljótt aftur,
Ljóðið, sem á að skrifa
er í 10. tölublaði 14.
marz.
Þakka fyrir
kaffið
Kennarinn er að segja
bömunum frá kaffi-
trénu. En Einari litla
þykir lítið varið í það
og tekur ekki eftir því
sem sagt er, heldur sit-
ur hálfsofandi úti í
homi. Allt í einu snýr
kennarinn sér að honum
og segir hátt:
„Nú, nú, Einar! Hvað
segir þú um kaffið?“
Honum verður hverft
við, lítur allt í kringiun
sig og segir í fáti:
„Eg þakka fyrir kaff-
ið.“
Öll bömin ráku upp
skellihlátur.
DRÍFA VIÐAR;
STRÁKAR í
VESTURBÆNUM
- ^
Ef þíð einhverntíma
leggið ieið ykkar um
vesturbæinn, getið þið
verið þess fullviss að
hitta þar fyrir þrjá bræð-
ur sem Þar eru að alast
upp. Þeir telja vesturbæ-
inn vera aðalhluta íslands
og aðra hluta þess eigin-
lega útlönd. Þeir eru hér
og hvar að þvælast, veiða
marhriúta niðri við
höfn, selja blöð, fara
með strætisvagninum
hingað og þangað um
aðra bæjarhluta. Þeir
safna í vasa sína snær-
isspottum, markverðum
nöglum, lyklum, verð-
mæti sem eru verðmæt-
ari öllu öðru af því eng-
inn getur breytt því í
peninga.
Pabbi þeirra er bíla-
viðgerðarmaður. Stund-
um fara þeir í heimsökn
á verkstæðið hans og'
sjá þegar bilaðir bílar
koma heim á verkstæðið
og aðrir bílar draga þá
á köðlum^ en eftir nokk-
urn tíma aka þeir burt
fínir og nýslegnir.
Þeir fara í skólann að
morgni. Af skólagöngu
þeirra fara litlar sögur í
vesturbænum, þeir eru
miklu frægari af snær-
um sínum og marhnút-
um. Sjaldan koma þeir
hreinir að kvöldi þótt
þeir hafi farið hvítskúr-
aðir út að morgni. Þeir
eru nefnilega afbragð til
allra leikja.
Sagan af einum þeirra
gerist að kvöldi. Hann
heitir Mummi. Mummi á
eftir að læra og pabbi
hatís segir strax um
morguninn: „Ef þú lærir
ekki í dag Mummi,
flengi ég þig.“
En Mumma langaði
svo mikið út í fótbolta
eftir kvöldmat. Mamma
hans spyr hvort hann sé
búinn að læra. „Nei“,
svarar Mummi. „En þú
manst hvað pabbi sagði,“
segir mamma, „þú verð-
ur flengdur ef þú verður
ekki búinn að læra í
kvöld.“
Mummi hugsar sig um
andartak, segir svo með
sakleysissvip þeim sem
alltaf er á andliti hans:
„Eg held ég taki fleng-
inguna í þetta sinn“, og
var horfinn um dyr. Úti
heyrðust fótbolta hljóðin
langt fram eftir kvöldi.
Mummi er nokkuð lat-
ur að lesa. . Samt kann
hann að lesa og kynri
enn betur ef hann læsi
meira. Hann á líka bæk-
ur eða réttara sagt bók,
það veit ég af því að
mamma hans sagði eitt
sinn við hann og komst
svo að orði: „Hvers-
vegna Testu aldrei þessa
bók?“
.Æi, ég er orðlnn svo
leiður á henni“, anzaði
Mummi.
| „Hefurðu lesið hana
svona oft?“
„Nei ég hef aldrei les-
ið haua, en ég er búinn
að eiga hana svo lengi.“
Þegar Mummi var ein-
Framhald á 2. síðu.
Laugardagur 11. apríl 1959 — ÞJÓÐVILJINN — (9
55. páttur 11. apríl 1959
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson
Nú heyrum við oft talað
um Ameríkana og amerík-
anska hluti, þetta og þetta
sé ameríkanskt. Stundum má
þó heyra nefnda Ameríku-
menn eða að eitthvað sé am-
erískt. En þessi ending,
-anskur og -ani, á ekki heima
í íslenzku; hún fyllir ekki
neitt opið skarð í málinu.
Verzlanir sem vanda vilja
málfar sitt ættu að auglýsa
a.merískar vörur, ekki amerí-
kanskar. En hér kemur einn-
íg annað til greina: Það er
ekki rétt að nota þessi orð,
þegar aðeins er átt við ibúa
Bandaríkjanna. Að kenna í-
húa eins ríkis álfunnar við
heimsálfuna alla er jafnfjar-
stætt íslenzku og ef við- fær-
um allt í einu að nota orðið
Islendingar sérstaklega um
•Reykvíkinga og enga aðra,
eða hins vegar ef við tækjum
upp á því að kalla alla Dani
Kaupmannahafnarbúa. Þess
vegna er það að þótt Banda-
ríkin séu höfuðríki Ameríku,
heimsálfunnar, réttlætir það
ekki að gefa þeim nafn allrar
álfunnar. Að vísu er þetta
eiður enskumælandi manna að
verulegu leyti, og einnig
sumra annarra þjóða, en hann
á ekki heima í íslenzku fyrir
það, enda höfum við í málinu
tvö góð orð, þar sem eru
Iíandaríkjamaður og lýsingar-
orðið bandarískur (eða banda-
ríkskur, hvora stafsetninguna
sem menn kjósa heldur). Hins
vegar er rétt að nota orðin
Ameríkumaður og amerískur
(þar mætti einnig nota mynd-
ina ameríkskur) þegar ein-
göngu er ætlunin að leggja á-
herzíu á að viðkomandi sé frá
Ameríku (heimsálfunni), ekki
t.d. Evrópu eða Asíu.
Eins og minnzt var á í upp-
hafi, er endingin -anskur ekki
íslenzka, og þess vegna er
ekki rétt að segja „amerík-
anskur", heldur „amerískur“,
þegar svo ber undir. I óvönd-
uðu máli er þessi ending,
-anskur, notuð á lýsingarorð-
um um eitthvað eða einhvem
sem er kenndur við ákveðinn
stað, t.d. í orðinu afríkanskur.
Þetta er þó röng orðmynd í ís-
lenzku og komin úr dönsku,
enda heitir álfan hvorki-Afrík-
kan, Afríkanía né neitt þess
háttar. Rétt mynd af þessu
orði er afrískur (eða afrík-
skur). Um Evrópumenn má
giarnan segja evrópskur (ev-
rópiskur er óþarft og evrópe-
iskur . ótækt) ; um Asíumenn
asískur, en asíatjskur er
með öllu ónothæft (korrr
ið úr dönsku og á -þar
heima, ekki í íslenzku). í-
búar Ástralíu em Ástralíu-
menn, og lýsingarorð um þá
er annaðhvort ástralískur eða
ástralskur. Um orð dregin af
heitum einstakra landa mætti
ýmislegt segja, en í þetta
sinn skal aðeins minnzt á lýs-
ingarorðin íranskur sem er að
sjálfsögðu rétt myndað, því
að það er dregið af Iran;
einnig pakistanskur, dagest-
anskur, og þar fram eftir göt-
unum, af því að heiti þessara
landa endar á orðinu -stan
(sem mér skilst að merki
,,land“).
En fleira getur vafizt fyrir
mönnum í þessu efni en út-
lend staðaheiti. Fólk hefur
stundum verið að velta því
fyrir eér hvernig það gæti
verið rétt að segja Akurnes-
ingur; bærinn heitir þó Akra-
nes, ekki Akurnes. Þetta er
þó hið eina rétta, en myndin
Akranesingur (líka í fleirtölu
Akranesingar) er með öllu
röng. Enginn segir Reykja-
víkingur, þótt borgin heiti
Reykjavík; ekki heldur Hafn-
arfirðingur, heldur em allir
sammála um að segja Reyk-
víkingur, Hafnfirðingur, ís-
firðingur, Borgnesingur (ekki
Isafirðingur né Borgamesing-
ur). Skýring á þessu er sú
að orð sem dregin eru af
staðarheitum sem þessum og
tákna íbúana, em mynduð af
stofnun beggja orðhlutanna
einna saman. I orðinu Reyk-
víkingur er atkvæðið Reyk
(stofninn) í Reykja-, Hafn- í
Iíafnfirðingur fyrir Hafnar- í
Hafnarfjörðnr, og eftir því
ætti Akr- að vera fyrir Akrr m
í Akranes, þegar talað er ur
íbúa staðarins. En nú er þesr'
ending, -r á eftir samhljóði
orðin íslenzku máli óeðliler
fyrir mörgum ö’dum; það serr
hét akr í fornu máli, heitir
nú orðið akur, og því hlaui
Akr í Akrnesingr að breytast
í Akurnesingur.
Loks skal hér minnzt á eina
málvillu sem töluvert hefur
borið á lengi í íslenzku; það
er orðalag eins og „allur f jöld-
inn gáfust upp“. Allir finna
að rangt er að segja „allur
flokkurinn gáfust upp“, því að
flokkur er eintöluorð, en það
er orð eins og fjöldi líka. Ein-
tölumynd orðsins kemur það
ekki við að orðið er heild-
stætt, táknar í sjálfu sér
marga einstaklinga. „Fjöldi
gesta voru þar saman komn-
ir“ er því rangt mynduð setn-
gesta var þar saman kominn“.
Þetta sama gildir um mörg
önnur orð, grúi, hópur, þjóð,
hluti, og því er rangt aö
segja „mikill hluti þátttak-
enda vom kornnir", því aíi
við segjum ekki „mikill hluti
eru komnír", heldur „mikill^
hluti er kominn“.
Þetta skal nú ekki rakiö
frekar að sinni.
Hekluferð
2ja daga • ferð á laugaw-
dag 'kl. 2.
Ferðaskrifstofa
PALS arasonar,
Hafnarstræti 8.
Síini 1—76—41.
rrúlofunarhringir, Steinhringir
ing, en rétt að segja „fjöldi Hálsmeu, 14 og 18 kt guli,