Þjóðviljinn - 16.05.1959, Blaðsíða 7

**. Laugardagur 16. maí 1959 — l>JÓÐ?VILJINN —
hans leikhúsbyltmgu. Hún. er íslendingum væri rumskaö til
fyrst og fremst þjóðféiagslegs að taka afstöðu til þessarar
með felldu, í Austur-®erlín, Jenníar, ógnþrungihn og vold-
voru Brecht búin fullkomin ugan, um uppreisiiarþrá hinna
vinnuskilyrði sem hann hefði kúguðu, eitt beztta kvæði
Brechts:
- ■ Verk Bertolts Brechts eru
einhver algjörasta og gagn-
hugsaðasta bylting sem orðið
hefur í nokkurri listgrein á
tuttugustu öld. Aðferð hans;
episka leikhúsið, er í slíkum
gruadvallaratriðum andstæð
því sem áður var ástundað í
þeim grein að það er tómt
mál að tala um hana sem
byltíngu innan leikhússins.
Hún er algjör uppreisn gerð
til höfuðs hinu borgaraLega
leikhúsi. Þetta er staðreynd
sem 1 eikhússnobbar virðast
eiga bágt með að koma auga
á. Það er kaldhæðið að sum-
ir þeirra hafa í misskiliningi
símim orðið aðdáendur hans.
Yrðu þeir það fráleitt ef þeir
skildu hvað hann er að fara.
Ungur kom Brecht auga á
hver aðstaða leikhússins er í
borgaralegu þjóðfélagi og
hvaða hlutvehki það hefur að
:i'
eðlis og á ekkert skylt við
formalistiskt föndur ráðþrota-
mannanna sem svo margir
hafa tekið fyrir gildar nýung-
ar. Brecht er fyrsti nútíma-
maðurinn meðal leikrita-
skálda og hann talar við á-
horfamdann eins og nútíma-
mann. Hann sýnir honum at-
burðarás og þvingar hann
síðan til að taka afstöðu.
Hann leggur böfuðáherzlu
á að sýna þróun mannsins,
sanna að hann breytist. Þetta
eru nýjar hugmyndir í leik-
húsinu og allar vinnuaðferðir
sem Brecht hefur síðar orðið
frægur fyrir eru bein og ein-
föld afleiðing af þessu. Stíll
hans allur mótast af þessari
nýju nauðsyn, þessum nýja
tilgangi. Hann heimtar ein-
falt og skýrt mál og fyrir
ÞORGEIR ÞORGEIRSSON:
spumingar.
En það er engin hætta á
þvi að neinn hrökkvi upp í
Iðnó þessa dagana. Ean er
dómgreind manna geymd ó-
keypis í fatageymslunni og
þeir setjast inn og fara að
glugga í prógrammið. Þar er
mektug grein um skáldið —
samsuða af blekkingum og
hvergi fengið áður og þar
byggði hann upp merkilegasta
leikhús veraldarinnar, þar að
auki samdi hann tvö leikrit
á þessum tíma. En greinar-
höfundur segir: „Það er
mælskastur vottur um eðli
hang að hann samdi ekki eitt
einasta leikverk eftir að hann
Mínir menn vita vel ég
vaska glösin hér
og ég bý um beddana alla.
Og þið hendið í mig skildingi-
og ég hneigi mig fljótt,
og þið sjáið þessa hörmung
og hótel sem er ljótt,
en þið vitið ei við hvern
þið talið.
En eitt kvöld við höfnina
verður hrópað hátt og snjallt.
Og menn hvá: hvaðan koma
þessi óp?
Og menn sjá mig brosa
blítt er ég ber glösin.
Þá er spurt; speglar brosið
þau hróp?
Og fley með fögrum
seglum
og fimmtíu fallbyssum,
það leggst við land.
Strax í fyrstu línu slkýtur
þýðandi yfir markið með því
að setja góðlátlegt og kank-
víst: Mínir menn vita vel. ..
í stað hins ógnandi, þunga
ávarps hjá Brecht: Meine
Herren, heute sehen sie mich
Gláser abwaschen .... Eitt-
hvað er líka þjónustan hans
Sigurðar A. Magnússonar
teprulegri þegar hún fer að
tala um fley með fögrum
seglum (Ein Schiff mit acht
Segeln) og hvern. skyldi yfir-
leitt gruna að þetta ljóð
væri á aðdáanlega skýru, ein-
földu og hnitmiðuðu máli frá
höfundarins hendi. Smekk-
leysið veður hér uppi í hverri
línu og ónákvæmni þýðandians
Borqaralegur
snyrti-
mennsku~
Bertolt Brecht
gegna. Hið dramatíska leik-
hús er draugur aftan úr öld-
um. Leikhús fyrir tuttugustu
aldar fólk var ekki tíl.
Tuttugasta öldin er öld vís-
inda og upplýsingar. Fólk
aldarinmar vill átta sig á til-
verunni og er óðum að því.
HeLmsmynd nútímamannsins
er opin fyrir nýjum mögu-
leikum sem alls staðar birt-
ast. Rökhyggja og vísindi eru
smám saman að opna angu
manna. Á tuttugustu öld fæð-
ist fyrsba kynslóðin sem raun-
verulega trúir því að jörðin
sé byggileg. Fyrir þessu
hljóta hugmyndir miðalda um
óumbreiytanleilc allra hluta að
víkja og í krafti þessa rísa
upp nýjar stéttir og gera til-
kall til gæða jarðarinnar, Alls
staðar eru gamlar hugmyndir
á undanhaldi — nema í leik-
húsiaiu.
Borgaralegt leikhús er for-
tíðardraugur. Hugmyndir þess
eru hugmyndir miðalda um
óumbreybanleikann. Og það er
engu líkara en að leikhús-
gesturinn hengi af sér dóm-
greindina í fatageymslunni.
Síðan sezt hann í sæti sitt
og er gerður að þátttakandp.
í dramanu sem að einu og öllu
byggist á fordómum um ó-
hagganlega og óumbreyt-
anlega tragiskt eðli manns-
sálarinnar, áhorfandinn dekr-
ar við sorgina í sér og sjálf-
stæð afstaða hans er óhugs-
andi því hann er svo rækilega
hrifinn með til þátttöku í at-
burðarásinni ög íilýtur því að
ánetjast hugsunarhættinum.
.Þannig verður leikhúsið ó-
metanlegt vopn í höndum
þeirra sem vilja viðhalda
ríkjandi þjóðsÍuþuTa^i.' - 1
Þarna spyrnir Brecht við
fótum. Þetta er kjarainn í
glæpur í Iðnó
það verður Brecht einhver
mesti nýsköpuður í þýzku
máli. Hann hreinsar mál sitt
af öllum þeim þunglamalega
stirðbusahætti sem þýzkar
bókmenntir eru svo nafntog-
aðar fyrir. Allt verður að
vera einfalt og augljóst
hverjum manni. Og viðtök-
urnar sýndu að honum hafði
ekki skotizt í þessu. Þegar
Túskildingsóperan var frum-
sýnd var engu síður leifkið á
áhörfendabekkjunum en svið-
inu.
Túskildingsóperan er semsé
fyrst og fremst nútímaverk þó
athurðirnir séu tómasettir á
annarri öld. Og þýzki smá-
horgarinn þekkti sjálfaii sig
þó hann væri staðsettur í
öðru landi. Túskildingsóperan
fjallar um smáborgarann og
glæp hans. Og þetta segir
Brecht einmitt í eftirmála
hennar og hann spyr; af
hverju stafar aðdáun borgar-
ans á glæpamanninum ? Hún
hyggist á misskilningi, semsé
þeirri skoðun hans að glæpa-
maðurinn sé ekki borgari en
sá misskilningur hyggist aft-
ur á öðrum misskilningi, sem-
sé þeirri skoðun að borgarinn
sé ekki glæpamaður. Glæpur
borgtarans er lífsskoðun hans.
Þennan misskilning leiðréttir
Brecht í Túskildángsóperunni
um leið og hann. þvingar á-
horfandann til að taka af-|
stöðui'með eða móti þessari
íullýröittgu; 1
Og þrjátíu árum síðar veitti
sannarlega ekki af því að
þvaðri. Okkur er sagt frá því
að Brecht hafi ekki sótt inn-
blástur í keimingar kommún-
ismans nema að mjög tak-
mörkuðu leyti. En síðar
kemst greinarhöfundur í hálf-
gerð vandræði með að skýra
uppreisnarmanninn Brecht því
haim vantar allar forsendur
fyrir uppreisn hans og manni
skilst einna helzt að driffjöð-
Sigurður A. Magnússon
urin sé einskonar hland af
barnalegri nýimgagirni og
anarkisma. Maður sem ekki
vill vita að tilgangur Brechts
með leikritum- sínum- er að
bygg'ja lipp sósíalistiskt þjóð-
félag hlýtur að komast í ó-
göngur þegar hann fer að
skýra þau. Fullyrðingin um
aðgerðaleýsi Bréchts-i eftír að
hann köiii1 til Aústur-Þýzka-
lands vekur manni ítretoaðar
grunsemdir um að ekki sé allt
settist að í Austur-Þýzka-
landi“.
Og það er mælskastur vott-
ur um misskilning Sigurðar
A. Magnússonar á Brecht að
hann hefur þýtt Túskildings-
óperuna á þann hátt að manni
verður spurn hvort slík með-
ferð á verkum manna varði
ekki við lög.
Allt úir og grúir af mis-
skilningi og rangþýðingum
en sjálfsánægju þýðanda virð-
ist engin takmörk sett. Það
verður helzt til bjargar að
kauðaskapur og þokukennd
hugsun þýðandans hrökkva í
flestum tilfellum til að gera
söngtextana gjörsamlega ó-
skiljanlega.
Athugum tvö dæmi, tvo
mikilsverða söngva úr leikrit-
inu.
Söngur Sjóræningja-Jenníar
er glöggt dæmi um það hvem-
ig Brecht fer að því að rífa
áhorfandann upp með óvænt-
•um hlutum, minna hann á að
hann sé i leikhúsi og þvinga
hann til afstöðu.
Við erum stödd í hrúð-
kaupsveizlu Macheaths og
Pollíar. Gestirnir eru búnir
að syngja brúðkaupskvæði
fyrir fátækara fólk og sitja
■við börðið. Pollí 'sfcendur úpp
og gengur að borðsendanum. i:
Það þarf ekki anuað en þéssa
einu stöðubreytingu og við
erum ekki lengur að liorfa á
brúðkaupsveizlu, brúðkaups-
geþtiniir vérða -áð -kfemrúgést-''
nm á hótelkrá, brúðúrin áð
þjónustustúlkunni Jenní. Og
hún syngur söng Sjóræningja-
er fáheyrð, hvar er t.d. hlíðu-
bros að finna í frumtextan-
um? En höldum áfram:
Sagt er enn: þvoðu glösin,
þæga barnið mitt,
og þið skjótið til mín
skildingi,
þeim skildingi ég tek við og
ég bý um beddann fljótt,
en þar getur enginn sofið
þessa næstu nótt.
Og þið vitið ekki ennþá
hver ég er.
En kvöld eitt við höfnina
mun lieyrast mikill gnýr.
Og menn hvá: hvaðan koma
þessi hljóð?
Og menri. sjá mig horfa
hreykna út um gluggann.
Þá er spurt: sþeglar g’ottið
vort blóð?
Og fley með fögrum seglum
og fimmtíu fallhyssum,
borgina bugar.
Sömu eiginleilcar þýðanda
njóta sín í vaxandi mæli.
Suurningiii í níunda vísuorði
er athugunar verð. Hún mætti
þykja undarleg útleggmg á:
Was lachelt die so bös? í
fyrstu vísunni verður einfalt
bros að blíðubrosi en í annari
vísu sér S.A.M, blóð f jóta
þar sem iBrecht sér ekki ann-
að en lymskulegt bros. Það
er eins og það vanti system
í galskapinn.
í seinasta visuorði hefur
Sigurði þótt henta að bæta
því við.smekkleysi.ð nð .rugla
: réttri atburðarás í frasögn-
inni. Það er eitt höfuðatriði
í skýrum einfaldleik Breehts
að segja frá hlutum í rettn
röð og þessvegna segir hann
nú ,frá ilhnorá
' fleyið) muni skjóta á borig-
ina: wird beschiessen die .. ..
«s;.. unúnnxt i iscaon'l&js