Þjóðviljinn - 30.04.1960, Blaðsíða 7

Laugardagur 30. apríl 1960 — ÞJÓÐVILJINIsr — (7
Fimm af fulltrúum íslands í Genf. Frá vinstri: Hans G. Andersen, Hermann Jónasson, Lúð-
vík Jósepsson, Helgi P. Briem og Hendrik Sv. Björnsson.
land, Þýzkaland, Belgía, Hol-
land, Spánn, Portúgal o.fl)
Bandarík'n, Japan, ítalía,
.Grikkland o.fl.
Nú er talið 31 ríki meí! 13
inílr.a fiskveiSiiandhelgi eða
þar yfir.
Þegar Kína er ta'ið með er
trd’ð, rski með rúmlega
11/2 miUjarð íbúa, eða um %
ail.fi' nv'mtkvnfi hafi 13 milna
tíndlhelgi eða fiskveiðiland-
he'sv't.
Kanada var eitt þeirra
ríkja, sem taMi sig vilja 12
mí’.na fiskveiðilandhelgi, en
hir.s vegar sem þrengsta a’.m.
'.landhe’gv Það sveik fljótlega
f: 'kveiði landlielgissjónarmið-
ið og var alveg á bandi
Bandaríkjanna og Breta.
Samheriar — eða
andstæðingar
— Hvern:g birtist svo víg-
staða fslands á ráðstefnunni ?
— Strax frá byrjun ráð-
stefnunnar lá ljóst fyrir, að
þar voru tveir megin þjóða-
hópar.
Annars vegar samherjar
okkar en hinsvegar andstæð-
þessara hópa átli því a<' vera
auovclt.
Hætiuleg stefna tekin.
— Ilvernig héldu ráðherr-
arnir á má'stað Islands?
— Afstaða Islands var því
miður frá upphafi óákveðin
og í ýmsum tilfellum tor-
íryggileg. í fyrstu ræðu utan-
ríkisráðherra okkar, var ekki
með einu einasta crði tekið
undir tiilögu samherja okkar,
eins og Sovétríkjanna og
Mexíkó. Ti'laga Mexíkó gerði
þó ráð fyr'r 18 mílna fisk-
veiðilandhelgi.
1 stað þess var einh'iða
tekið undir ti lögu Kanadn,
sem samlieriar okkar voru þá
flestir á móti.
Tilmæli okkar Hemanns
Jónassonar um áð lýsa yfir
stuðningi við tillögur Mexíkó
og Sovétríkjanna voru ekki
teknar til greina.
Og strax í upphafi var þó
lengra gengið en þetta, með
því að gefa Bandaríkiunum
undir fótinn í tilsfni af þýð-
ingarlausu snakki þeirra um
um að ísland sviki samlierja
sína á þinginu.
Taugastríðið nær
hámarki.
— Hver var aðdragandi
þass að breytingartillaga Is-
lands var flutt?
— Það var síðdegis á
föstudag 22. apríl að út rann
sá frestur, sem settur hafði
verið til þess að leggja fram
siðustu tiilögur á þinginu.
Þann dag og næstu daga
á undan stóð yfir hið harð-
asta taugastrið. Bandarikin
og Bretland voru sérstaklega
aðgangshörð. Sjálfur forseti
Bandaríkjastjórnar, Eisen-
hower mun hafa sent bréf
og skeyti til margra ríkis-
stjórna og sagt að nú lægi
Bandaríkjunum mikið á. —
Hann mun hafa lagt á allar
þær þvinganir sem hann átti
til.
Um þetta leyti sömdu Dan-
ir um að svíkja Færeyinga
og gerðu sérsamning við Breta
varðandi veiðarnar þar.
Brezk blöð fluttu hverja
fréttaklausuna af annarri um
að samningar við fs'.and væru
að hefjast.
Ólafur Thors var sagður
kominn til Lundúna og einn
daginn fréttum Við Hermann
Jónasson svona af liendingu,
að þeir Guðmundur I. Guð-
mundsson og Bjarni Bene-
diktsson væru flogn’r til
Lundúna t:l þess að ræða við
Ólaf. Þeir höfðu ekki taiið
áfitæðu til að láta okkar
fylgjast ireð þessu ferðalagi.
Og í sölum þjóðabandalags-
hallarinnar var fullyrt af
flestum fréttamönnum og
mörgum fulltrúum, að búið
væri aff liaupa ísland.
Og svo kom reiðarslagið
strax eftir, að Bjarni Bene-
diktsson kom frá Lundúnum
og áður en Guðmundur I.
komst til Genf aftur. Okkur
Hermanni var tilkynnt að
þeir æ'tluðu að fíytja breyt,-
ingartillögu við tillögu Banda-
ríkjanna og Kanada og sam-
þykkja hana síðan, ef breyt-
ingartillaga Islands yrði
samþykkt.
Við Hermann töldum hér
vera um liáskaleik að ræða
og alveg furðuiegan háska-
leik, ef satt væri það sem
þeir sögðu okkur, að þeir
hefðu enn engan samning,
sern þeir gætu fallizt á og
alveg eins væri Iíklegt að
breylingartillagan yrði felld.
Þeir Guðmundur og Bjarni
játuðu, að rétt væri, að mjög
væri slæmt, ef slík breyting-
artillaga yrði fel'd, enda
sagði Bjarni, að hann áskildi
sér rétt til þess að <aka
breytingartillcguna aftur síð-
ar, ef honum svo sýndist.
Talin uppgiöí
aí íslands hálíu.
— Hvernig Iitu aðrar þjóð-
ir á þessa tillögu?
— Allir litu á flutning
breytingartillögunnar sem
sönnun þess, að fsiand ætlaði
að skerast úr leik og sem
sönnun þess, að orðrómurinn
um að andstæðingarnVr hefðu
náð Isiandi, væri réttur.
Tillagan hafði strax þau
áhr f, e'ns og við Hermann
höfðum bent á, að andstæð-
ingarnir hertu i taugastríð-
inu og þóttust nú vissir um
Framhald á 10. siðu.
ingar okkar í landhelgismál-
inu.
Samherjar okkar voru 30—
40 þjóðir sem höfðu 12 mílur
ýmist sern fiskveiðilandhelgi,
eða sem aim. landhelgi.
And 'tæðlagar ckkar voru
líka 30 -40 þjóðir sem höfðu
eitthvað undir 12 mílna land-
helgi og f'skveiðilandhelgi.
Þetta kom glöggt fram í nm-
ræðum, og svona var þetta á
ráðstefnunui 1958 og í fyrstu
aðalatkv.greiðs'unni á þing-
inu kom þetta fram í því, að
12 mílna reglan fékk 36 at-
kvæði, en 6 mílna reglan 43
atkvæði. Val Is'ands á milli
„sérstök ti'felli". Slíkt var
gert á sama tíma, sem Banda-
ríkin flytja tillögu um „sögu-
legan rétt ótakmarkaðan
tíma“.
I þessari fyrstu ræðu ís-
lands á ráðstefnunni var líka
strax tekið undir málstað
andrtæðinga okkar um þrönga
alm. landhelgi og þannig
tekin alveg að óþörfu fjand-
samleg afstaða til sjónarmiða
samherja okkar.
Framhaldið varð þó marg-
falt varhugaverðara og náði
hámarki með breytingartil-
lögu við aðaltillögu andstæð-
inganna og þar með tilboði
iiiiiiiiiiiiiikiiiib ..............................................................................................................................................
fyrir skömmu 'í viðurvist
þeirra starfsmanna Orðabókar
Háskólans. Skagfirðingurinn
Jakob Benediktsson og Vest-
firðingurinn Ásgeir Blöndal
Magnússon fóru strax að hvá
eftir þvi hvaða sunnlenzku ég
hefði nú látið út úr mér, en
Jón Aðnlsteim Jónsson (ætt-
aður úr Vestur-Skaftafells-
sýslu) þekkti vel orðið. Og
við athugun kom í ljós að
Sigfús Blöndal hefur ekki
þetta orð í orðabók sinni,
heldur aðeins myndina að dó-
ast ~ braggast. fitna, verða
dólegri, notað bæði um skepn-
ur og fólk, einkum börn.
Heimi'd Sigfúsar er úr Ár-
nessýslu.
I
Þegar órð geta skotizt
svona fram hjá þeim sem
stöðugt vinna við orðasöfnun
og hafa sérstaka æfingu í að
1 éía sem fæst nýtilegt fram
hiá .sér fara, þá er ljóst að
ekki er almenning um það að
saka, þótt eitthvað merkilegt
sleppi undan. Hins vegar hef-
nr íslenzkur almenningur svo
mikinn áhuga á tungu sinni
að það bjargar mlklu, þó verð-
ur það þvi aðeins að gagni
að menn framkvæmi það að
láta fræðimenn hafa aðgang
að þeim fróðleik sem þeir
hafa, bæði með því að svara
sem flestu af því sem spurt
er um og ekki síður að láta
þeim í té orðascfn og athug-
anir sem þeir kunna að hafa.
skrifað hjá sér um þessa hluti.
Þetta þurfa sem flestir að
gera, því að án samstarfs við
almenning iiomast rannsak-
endur íslenzkrar tungu ekki
langt; til þess eru þeir of
fáir.
Þetta var útúrdúr vegna
þessa atriðis sem Rikarður
drepur á, og mætti raunar
rekia um þetta mörg dæmi.
Ríkarður minnir í bréfi
sínu á að Skaftafellssýsluv,
einkum austursýslan, eiga
margt í málfari sameiginlegt
Austf jörðum, og valda því bú-
ferlaflutningar og verzlunar-
ferðir áður fyrr.
Hér var um daginn spurt
um orðasambandið „að bera i
skæni fyrir einhvern“, sem ég
fann hjá Jóni Mýrdal. Rík-
arður segir: „Að bera 'í
'Skæni fyrir einhvern, þýddi
að bera í bætifiáka, þ.e. verja
hæpið mál. Einnig var sagt:
,bera í bláka, bera í blaka, og
bera í vænginn, og berja í
vænginn. Berja eða bera i
vænginn þýðir þó eingöngu að
afsaka eitthvað." Sigfús
Blöndal hefur hvorki bera i
bláka né bera í blaka, en hins
vegar hefur hann bera í
vænginn, enda hygg ég það
sé mun algengara en hin sam-
böndin sem Rikarður talar
um.
„Törgur = lélegar föggur =
hafurtask =hapurtask, einn-
ig fatagarmar, sbr. Farðu nú
að taka af þér törgurnar.
Targa í eintölu þýddi skinn-
taska = skinnbelgur, þó
alltaf í heldur niðrandi merk-
ingu“. Þetta orð var ég ehin-
ig að spyrja um fyrir
skömmu, hafði rekizt á það
í handriti undan Eyjafjö’.lum.
Sumir voru að geta sér þess
til að það hefði verið ritvilla,
annaðhvort í handriti eða
prentaða þættinum, fyrir
tjörgur sem er allþekkt í
merkingunni „föggur, farang-
ur“, en nú hefur Ríkarður
sýnt að svo er ekki. Myndin
tjörgur er í orðabók Sigfús-
ar, hin ekki, og er hún þar
merkt sem skaftfellska.
Enn segir Ríkarður:
„Daldrandi var daglegt mál í
Hálsþinghá, þýddi hávaða, t.d.
í krökkum, grjóthrun: það
var nú aldeilis daldrandi, og
þó var það jöfnum höndum
brúkað um silalegt ferðalag,
þeir komu da'drandi og drall-
andi á eft'r, þeir eru eitthvað
að daldra (slóra) á eftir. Að
dirallolta þýðir sama, þ.e.
slóra, duða, duðra, dunda og
dunsna við eitthvað. Daldr-
andi sem „mikiil hraði“ kann-
ast ég varla við“. Þetta eru
einnig orð sem rýrar heimild-
ir eru um að öðru leyti. Drall-
oka er að vísu 1 viðbæti við
crðabók Sigfúsar, og sjálf
skýringarorðin eru ekki al-
þekkt. Þó er sögnin að duðra
hjá Sigfúsi, en duða ekki, og
þar er bæði dunda og dunsna
-— í þessari merkingu.
Ríkarður er með fleira
merkilegt í bréfi sínu, en það
verður að bíða.
Að lokum skal hér minnz,t
á eitt orð sem ég hef verið
að velta fyrir mér undanfarið.
Það er orðið handur í and-
stæðri merkingu við „hand-
an“. Eg hef rekizt á eitt
dæmi um það -— í orðabók
Sigfúsar. Af handriti orða-
bókar hans, sem er í vörzlu
Orðabókar Háskólans, sést að
hann hefur fengið orðið úr
Unga Islandi 1911, VII. ár-
gangi, 14. bls., síðari dálki.
Þar segir svo: „Maðurinn
stökk upp af stólnum og
handur að hurðinni, tvísneri
lyklinum.......“ Þetta ár —
og nokkur fleiri — var Helgi
Valtýsson r'tstjóri Unga Is-
lands, og hygg ég hann hafi
þýtt þessa sögu. Væri mjög
fróðlegt að vita hvort einhver
Austfirðhigur kannast við
þetta orð, en furðu'egt má
teljast ef það hefur verið
verulega þekkt að ekki skuli
vera eitt einasta annað dæmi
finnanlegt um notkun þess.
Nú kann að vera að þetta
hafi verið nýyrði Helga,
myndað eftir atviksorðinu
handan, sem er alþekkt, en
um það skulum við láta allar
getgátur bíða að sinni.