Þjóðviljinn - 02.07.1960, Side 7

—— Lauga.’dagur 2. júli 1&60 — ÞJÓÐVILJINN — (7
ISLENZK TUNGA
Ritstjóri: Arni Böðvarsson.
109. þáttur 2. júli
t orlofi frá \rígstöðvunum hittir Alosja unga stúlku.
skipti. Leilutrarnir em Volodja Ivasjof og Sjanna
Sjáru, og verður ástfanginn í fyrsta
ungir nemendur úr Kvik-
hefði fengið frá áhorfendum.
Hann sagðist hafa fengið
allmörg bréf, þar sem lokið
var löfsorði á myndfna, en
bréfritarar bættu við þeirri
frómu ósk, að Aljosa kæmi
aftur heill á húfi, að hann
hitti aftur móður sína og
stúlkuna, sem varð honum
tvo daga samferða um grýtta
vegi styrjaldarinnar. Máske
er þetta ástæðan fyrir því,
að almenningur tók myndinni
hvergi nærri nógu vel ?
Áhorfendur eru því miður
ekki svo sterkir, að þeir fái
það afborið að horfa á A'j-
osu deyja, Já Aljosu eða
hverja aðra þx persónu, sem
þeir hafa innilega samúð með.
Prohorenko,
myndastofnun Sovétríkjanna.
En Tsjúí.'hræ ’ás einnig
bréf annars efnis. Tvær
skclastúlkur skrifuðu honum
og spurðu hvorl sagan af Alj-
osu væri sönn, cg hvort mcð-
ir hans væri þá énn á lífi.
„Okkur langar tll að skrifa
henni“, sögðu stúikurnár, “og
hjálpa henni eitthvað, ef við
gætum“.
Þeir í Moldavíu gerðu
ágæta kvikmynd, Vögguvísa
.nefnist hún. Paðir leltar
dóttur sin::ar, sem fæddist í
landamæraþorpi á fæðingar-
deild, sem varð fýrir 1 ff'árás
á fyrsta degi styrjaldarinnar.
Henni var biargað af særð-
um hermanni, síðan ólst hún
upp á barnaheimili og hjá
vanda’ausum. Hef ég ekki í =
l.angan tíma séð börn leika —
betur eri í þessari mynd. =
Mýxi’.in er gerð af smekk- =
vísi, og yfir vötnunum svífur E
andi þeirrar hiýju mannúðar, E
sem er höfuðkostur góðra 5
sovézkra verka. En hún er- E
þv'i miður ekki alveg laus við =
þá tiifinningasemi, sem allof —
r.ft spi’iir jafnvel hinum beztu =
verkum sovézkra.
Myndlisfar- |
svning
Nú stendur yfir mikil E
sýning listamanna Rússneska E
sambandslýðveld’sins.
Hvað vekur helzt athygli á E
þessari sýningu ?
Hér er mikið um lýsingar ~
á miklum atburðum: styrj- E
öldum, byltingum, iandnámi. E
Handbragðið á þessum mynd- E
um er svipað og áður hefur =
verið. En það er dálítið ann- =
að andrúmsloft yfir þessum E
myndum en verið hefur: E
meiri hófsemi í lýsingum, E
myndirnar skrautminni, meira E
sýnt af hversdagslegum at- E
burðum mikilia tíma en hetju- E
legnm hápunktum.
Annar hópur málverka: E
myndir, sem lýsa manniegri =
samúð. Ég man sérstaklega =
e:tt verk: Maður og kona E
sitja á grárri jörðinni, þau
eru hæði löngu af æskuskeiði,
hann horfir út í fjarskann
grár í vöngum og veðurbit-
inn, hún hallar sér upp að
honum þreytt en sæl. Mynd-
in heitir H:n ástföngnu. En
handbragðið er hrjúft cg
fjandsam’egt allri rómantík.
Og a’deilis eru þeir óborgan-
legir litlu grænu evrnafokk-
arnir, sem prýða þessa stóru,
rosknu, líklega ófríðu, en ást-
föngnu konu.
Beztir á sýningunni eru
vat>rslitamálarar orr graf-
fíkerar. einkum Prorokof,
sem sýnir nokkrar stríðs-
myndir undir samheitinu
„Þetta. má ekki endurtaka
sig“. Þróttmíklar mxnxdir og
mjög sérstæðar.
Framhald á 8. siðu.
í þetta sinn lítum við á
nokkur orð úr seðlasafninu.
Fyrir nokkru spurði ég um
orðið persónaður um útlit
manna, en bað kemur fyrir
hjá Jóni Mýrdal. 1 sambandi
við þetta kenndi Kristján Eld-
járn þjóðminjavörður mér þessa
vísu;
Ásýnd hefur Árna þjónn
illa persónaða.
Andlitið er eins og spónn
sem ekki er -búið að laða.
Visuna laerði hann af Þistil-
firðingi. Merking orðsins er
hér augljós: illa lagaður, ljót-
ur. Þau dæmi sem ég hef um
notkun orðsins eru ö!l í sam-
bandi við illa (illa persónaour),
en t.rúlegt er að einnig sé sagt
„vel persónaður“. Ýmis dæmi
eru þó til um það að orð séu
aðeins notuð í neikvæðum
samþöndum eða neikvæðri
merkingu. Væri íróðlegt ef ein-
hver lesenda gæti komið með
dæmi um notkun þessa orðs í
jákvæðu sambandi.
Ég hef íyrr getið um bréf
Rikarðs Jónssonar myndhöggv-
ara, sem var fullt af fróðleik
um austfirzkt mál. Hann telur
þar meðal annars upp sagn-
irnar „lóna, nóna, tvínóna og
margnóna“, sem allar merkja
svipað, en hafa líklega mis-
rterkan þlæ. Ekkert þeirra er
i orðabók Sigfúsar nema tví-
nóna og lónast (í miðmynd) =
drattast (t.d. á eftir). Sögnin að
Ivínóna (við eitthvað) mun
vera alg'eng í mæltu máli um
land allt, en ekki þekki ég
aðra m.e.rkingu hennar en „hika,
vera tvíráður hvað gera.skuli“.
Mér finnst ég kannast við úr
daglegu tali sögnina að nóna í
merkingunni að gaufa, slóra
(„nóna við eitthvað“), get þó
ekki fullyrt það að sinni.
Næsta orð sem verður fyrir
mér er þjófaklof. Um það er
dæmi aí Austurlandi. Gunnar
Jónsson frá Hallormsstað hef-
ur þetta orð eítir bónda þar í
nágrenninu, og liggur til þess
sú saga að á æskudögum Gunn-
ars áttu strákar það til að
stelast á hestbak þegar þeir
áttu að fara gangandi spotta-
korn. Þá höfðu sumir bændurn-
ir þann sið að gá í buxum
strákanna, hvort þeir þekktu
þar hrossamóðu af hestunum
E leg og einföld, og má því vera
E að sá tiltekni maður sem Gunn-
= ar man eftir að notaði það
z mest, haíi beinlínis fundið það
E upp.
an við Kúðafljót). Nú heíur
Líba Einarsdóttir frá Miðdal
sagt mér að langar og grösug-
ar lágar á mörkum milli Graf-
arholts og Miðdais í Mosfells-
sveit heiti í daglegu tali alitai:
Kjalnaselslágar og séu kenndar
við sel frá Keldum. Fleiri dæmi
hafði hún tiltæk urn það að
eignarfallið Keldna- yrði í dag-
legum framburði Kjalna-. Trú-
legt er að þetta hafi gerzt í
iramburði víðar um landið. og
væri skemmtilegt að fá fréttir
af því ef menn þekkja dæmi
þess. Að sjálfsögðu gæti ver-
ið um að ræða hliðstæða breyí-
ingu í fleiri orðum en þessu
eina. Kannast til dæmis nokk-
ur lesenda við að Keldnskot í
Skagafirði eða samnefndur bær
í Flóanum séu kaliaðir Kjalna-
kot í daglegu tali? — Það er
ástæðulaust að vera feiminn'
við að koma með siíkar upp-
lýsingar, vegna þess að þetta
séu „mállýti'* sem menn’
skammist sín fyrir, þvi að þessi
breyting er að ýmsu leyti eðlí-
ieg, og þar að auki veita mál-
villurnar oft mikilsverðar upp-
iýsingar um eðli tungunnar og
þróun hennar. Enda er sann-
leikurinn sá að fólk er nú orð-
ið miklu óragara við að veita.
málfræðingum uppiýsingar uni
afbrigði í málfari en áður var,
og er það vel.
Mig hefur oft langað til að
safna orðurn úr slangi því sem
hefur aðalstöðvar sínar hér í
Reykjavík. en þar er um býsna
auðugan garð að gresja, þó að
rnargir hafi raunar fyrirlitn-
ingu á bví máli öllu saman.
Sú fyririitning á raunar ekki
íétt á sér nema stundum. Sum
orð og talshættir sem tíðkast
í slíku slangi eru snjöll og
gera fremur að auðga málið
en spilla þvi. Dæmi um slang
eru orð eins og kvenpeningur
(sem cg hef hevrt einn ágætan
ísienzkumann nota oft um kven-
íólk), skvísa, geim (um skemmt-
un af ákveðnu tagi), gæi,
bokka, gaggó, og svo framvogis.
Slík söfnun verður ekki frarn-
kvæmd nema með góðri sam-
vinnu við lesendur, þá sem.
þekkja þetta mál. og' vil ég nú
heita á gott fólk til samstarís
um þetta. Til þess þarf ekki
iærdórn, heldur nokkra athygii
og íramkvæmdasemi.
Verkfall hjá
Air France
Tvær af stríðsmyndunum sem Prorokof sýnir undir sam-
heitinu: „Þetta má ekki endurtaka sig.“
Brytar og flugfreyjur
Fyrir skömmu minntist ég franska flugfélagsins Aii’
hér í þættinum á franxburðinn France hafa farið í fimm daga
Kjalna- fyrir Keldna-, t.d. í verkfall og hefur félagið orð-
samsettum örnefnum. Dæmi um ið að hætta að fljúga á flest-
það er til úr Rangárvallasýslu um áætlunarleiðum sínum.
og einnig liggur næst að skýra Brytar og flugfreyjur krefjasll
svo örnefni austur í Skaíta- styttri vinnutíma þegar flogid
fellssýslu (Kjalnatóakvísl vest-, er með þotum yfir Atlanzhaf.
sínurn. ,.Nú er á þér þjófa-
klof, þú hefur stoiið hestinum^
m:num“, var þá orðtak þeii-ra.
Samsetning' þessa orðs er eðli-