Þjóðviljinn - 13.08.1960, Blaðsíða 4

Þjóðviljinn - 13.08.1960, Blaðsíða 4
4) ÞJÖÐVILJINN — Laugardagur 13. ágúst 1960 ISLENZK TUNGA Ritstjóri: Árni Böðvarsson. 114 þáttur 13. ágúst 1960 Mávur — máfur og írævill — fræfill. Eins og kunnugt er; er núver- andi stafsetning reist á grund- velli uppruna, að svo miklu léyti sem slíkt er framkvæm- anlegt í almennri stafsetn- ingu. I þvi sambandi er rétt áð minnast þess að um upp- runa margra orða eru fræði- menn ekki sammála, svo að stundum getur leikið vafi að telja beri tvímælalaust rétta stafsetningu. Þegar svo ber undir, munu flestir kennarar fylgja þeirri sjálfsögðu reglu að segja némendunum eins og er: Þetta tiltekna orð er vafa- atriði í stafsetningu, og það skiptir litlu máli á hvorn veg- inn ritað er, þó að einhver ákveðinn ritháttur sé ef til vill venjulegastur. — Þótt ég telji núgildandi stafsetningu ganga of langt í þá átt að fara eftir uppruna og miða minna við eðlilegan framburð en æskilegt væri, skal ekki dulizt að vafaatriði koma fyr- ir, hvernig svo sem löggilt stafsetning er og hver sem aðalgrundvöllur 'hennar er. Eina ráðið til að sigla fram hjá slíkum skerjum er að hafa stafsetningu frjálsa í ákveðn- Ur atriðum, en það er eins og enginn vilji fallast á þá lausn, sem væri þó æskileg í sumum tilvikum. Stafsetningu málsins ber að þjóna því og laga sig eftir kröfum þess, en málið má ékki laga sig eftir kröfum hennar. Það er til dæmis næsta óheppilegt ef einhver rithöfundur vogar ekki að nota eitthvert orð, af því að hann veit ekki hvernig á að stafsetja það, svo að öfga- kennt dæmi sé tekið. Raunar munu allir sendibréfsfærir menn vita að til eru stafsetn- ingarorðabækur og kunna að nota þær, þó að það sé'ekki kennt almennt I skólum, sem er þó mikið mein. Hins vegar eru dæmi þess að góðir nem- endur hafa hliðrað sér hjá að orða 'hugsun sína (t.d. í ritgerð) þann veg sem ibezt hefði verið, af því að þeir voru ekki vissir um stafsetninvu orðsins sem rétt hefðj . verið að nota. Og mér er e'rVi vrunlaust um að þetta h-ofi jpfuvel komið fyrir full- orðið fóik með langa skóla- göngu að baki. Stundum vilja stafsetning- arreglur rekast á, og ræður þá venjulega hefð hvemig stafsett er. Svo er til dæmis með mannsnafnið Eyjólfur. Það er samsett af ey (i merk- ingunni auðna, hamingja, sbr. iLaufey o.fl. nöfn) og úlfur, en samkvæmt reglunni á ekki að skrifa j milli slíkra samsetningarliða orðs, sbr. lievannir annars vegar (nefni- fall) og hey.ianna hins vegar (eignarfall fleirtölu af hey). Þó er alltaf skrifað j í þessu nafni. Annað dæmi er stafsetning orðsins mávur eða máfur. Nú er þessi mynd orðsins dregin af hinni fornu, már, sem beygðist þannig; þolf. má, þgf. mávi, ef. más, og þannig er orðið venjulega beygt sem mannsnafn. Fleirtalan var svo (og er) mávar. Eftir þeirri reglu að rita f í stofni og v í endingum er þágufall þessa orðs að sjálfsögðu stafsett með v-i (mávi). Og þegar svo á það er litið að nútímamynd- in mávur er dregin beint af hinni fornu (frá þgf. et. eða fleirtölunni), virðist eðlilegt að rita hanna með v-i. En þetta dregur dilk á eft- ir sér. Á undan nokkrum sér- hljóðum hefur v horfið í ís- lenzku, svo sem sjá má af fleirtölunni ,,við unnum, við urðum“ (af vinna og verða). — Þar sem sagt er „vunnum" og vurðum" (a.m.k. sums staðar á Austfjörðum), er sennilega um að ræða áhrifs- breytingu frá hinum myndum sagnanna. — Ekki kemur heldur v fyrir inni í orði í íslenzku á eftir sérhljóði og^> undan u, eins og látið er vera, þegar ritað er mávur. Enn síður eru til dæmi um v á milli sérliljóðs og s, eins og verður í eignarfallinu mávs (af mávur). Tilvist v í þessu sambandi stríðir móti almenn- um lögmálum tungunnar. Hér verður því árekstur milli stafsetningarreglunnar og almennrar reglu málsins. Önnur hvor þeirra verður að lúta, og hefur stafsetningar- reglan verið metin meira, lík- lega af þvi að menn hafa ekki gert sér hina regluna nægi- l'ega ljósa eða ýtt vandanum frá sér vegna þess að hann knýr ekki á í skólakennslu. Og engin lausn er það heldur að heimta að ekki sé rituð eignarfallsmyndin mávs, held- ur forna myndin más, eins og sumir gera. Hótinu skárri er að stafsetja máfur — rita orðið sem sé með f eins og háfur og fleiri orð, án tilli'ts til reglunnar um f í stofni og v í endingum, því að sú regla ætti að lúta fyrir hinni er við markleysuþvaður eða almennu reglu tungunnar. sérstaka tegund af kexi. Þar Hliðstætt daémi þess er belzt v-ihljóðið skýrt í fram- frævill eða fræfUr. Eptir staf- burði, en einmitt.sú stað|-eynd setningarreglum á rita v í VénjuTégt íslenzkumælandí þessu orði, svo og orðinu fólk á auðvelt með að bera fræva eða fræfa. Allt er þetta fram þetta hljóðasamband, dregið af orðinu fræ og ýtir undir framburðinn fræv- tengslin við upprunann næsta iar> sem aftur er beint brot ljós. En vandkvæðin byrja á almennum reglum tungunn- þegar farið er að beygja orð- ar. ið frævill. Fleirtalan hlýtur að Bezta lausnin í þessu efni vera frævlar. Hvernig á að er að mínu viti tvímælalaust bera hana fram? Eins og fl. sú að láta stafsetningarregl- er venjulega borið fram í ís- una. lúta einnig hér og rita lenzku milli sérhlióða (þ.e. fræfill. Það er aftur minna fræblar) eða á að láta eins og atriði hvort þá vrði einnig rit- regla islenzkrar tungu sé að fræfa. en þó er eðlilegt ekki til og segja fræv-lar? að orðin fvlgi hvort öðru. Ég 'Hér skiptir ekki máli, þótt held þetta þvrfti ekki að 'leiða megi að því mál- valda vandræðum 1 kennslu, söguleg rök að orðið ætti því að læra verður og æfa heldur að vera fræll, þolf. sérstaklega rithátt' þessara fræl og flt. frælar; hin mvnd- orða, hvernig sem stáfsett er, in er notuð og það er hún og auðveldlega má útskýra sem við þurfum að stafsetja. ástæðuna til fráviksins frá Til er í málinu tökuorð úr stafsetninagrreglunum, að dönsku, þar sem rita verður minnsta kosti fyrir sæmileg- vl; það er rövl, hvort sem átt um nemendum. Iðnskólinn í Reykjavík * Innritun fyrir skólaárið 1960—1961 og námskeið I september, fer fram í skrifstofu skólans dagana 22. til 27, ágúst kl. 10—12 og 14—19, nema laug- ardaginn 27. ágúst kl. 10—12. _ Skólggjald kr 400.00, greiðist við innritun. Umsækjendur um skólavist skulu sýna prófvottorð frá fyrri skóla við innritun. Námskeið til undirbúnings inntökuprófum hefst 1. september næstkomandi um leið og námskfeið til undirbúnngs öðrum haustprófum. Námskeiðsgjöld, kr. 100.00 fyrir hverja námsgrein, greiðist við innritun á ofangreindum tíma. SKÓLASTJÓRI. Dýrtíðarandúð húsmcðurinnar Sæll vertu bæjarpóstur minn. Mig langar til að segja þér -frá indælu sumarkvöldi í stóru tjaldi inni í óþyggðum, í Þórs- mörk. Eftir daglanga göngu, safnaðist stærsti hluti ferða- hóps ÆFR saman i hinu stóra tjaldi 'Fylkingarinnar, allir . þreyttir, en sælir þó. Við höfðum notið stórbrotinnar - náttúrufegurðar allan daginn, - gengið, hvíit okkur, og alltaf sáum við nýtt og nýtt. Tókum við fram mali okk- ar og hlýddum á fréttir. V'>r það helzt, að tveir kosninea- smalar í S.-Kóreu, höfðu ver- ið barðir til bana. Þótti okk- ur nóg um og var slökkt á útvarpinu. Værð færðist yfir og flökt- andi Ijósið í „loítinu", sló ævintýralegum bjarma yíir fólkið. Var byrjað að syngja og tóku allir undir, og hvert iagið rak annað, byltingar- söngvar, létt lög allt sem okk- ur kom i Hug. Síðan tók Jón Böðvarsson að segja okkur stuttar sögur. og var grátið af hlátri. Sögðu ýmsir aðrir sögur og var skemmtan að, en á milli sagna var sungið. Því næst var farið í leiki. allir voru með, bað er einmitt þátttakan sem heíur svo mik- ið að segja. Eftir að leikjum iauk, var sungið af hjartans lyst, unz líða tók á nóttu. Fóru þá nokkrir að sofa, en aðrir hugðust sjá skemmtan þess fjölda æskufólks, sem einnig var í Þórsmörk, (en tilheyrði ekki okkar hóp). Það var leitt að sjá. Margir tugir unglinga, ráfuðu stefnulaust fram og aftur, og virtust reyna að skemmta sér. Sumir kallandi og æpandi. aðrir eins og dauðinn uppmálaður. nokkrir höfðu þá myndað hring, og sungu endalaust að mér heyrðist, „Maria. María." en þeir mættu litlum undir- tektum. Við yfirgáfum þetta svæði og gengum niður að fljótinu, sem beljaði straum- þungt út í óendanleikann. Við vorum hamingjuáöm, a,m.k. að því leiii, að eiga fé- lagsskap sem gat geíið okkur , annað og' meira en ómerkilegt biaður eða innantómar skemmtanir. — S. Súmarkvölcl Kæri bæjarpóstur. Mér þykja verðhækkanir á allir uauðsynjavöru vera farn- ar að segja rækilega til sín í efnahag heimiiisins. Við er- um ein fjöiskyidan af mörg- um, sem stöndiim í húsbygg- ingu, og með nýtni og hag- sýni höfum við komið þaki yfir höfuð okkar. Nú stend ég alveg ráðþrota, get ekki farið að ráðum ríkisstjórnar- innar, að fórna meiru en ég hef gert. Allt heíur hækkað , svo gífurlega, kaupið hrekkur ekki fyrir brýnustu nauðsynj- um, hvað þá meiru. Ríkisstjórnin ætti að senda frá sér greinargerð utn það hvcrnig verkamannsfjölskyld- an á að fara að því að Iifa af kaupi sínu, og að nefna þá liði sem hægt er að strika út í út- gjöldum fjölskvlfhinnar. Einn stór. liður í útgjöldum er hita- ko.tnaður. hjá þeim sem þurfa að hita upp með olíu. Ég hef grun um. að olíunni hafi ver- ið haldið í óþarflega háu verði. um lengri t.'ma. og þessi gifurlega hækkun sem varð við gengisfellinguna, gerir fólki ókleyft að hita upp hí- býli sín er vetrar. Um daginn áttum við nokkr- ar konur tal saman um dýr- tíðina. og varð það til þess að ég sagðist skyldi ríða á vaðið, taka mér penna í hönd, og láta í ljós á prenti, and- úð mína á allri stjórnarstefn- unni. — Húsmóðir. Sumarsýning Félags íslenzkra myndli^tarmanna, stendur nú yfir í Listamannaskálanum. Pósturinn vill hvetja þá scm tækifæri hafa, til að sjá þessa sýningu. Það eru ýmsir hlutir að gerast í listaheiminum okk- ar, um þessar mundir, og þess vegna margt nýstárlegt að sjá á þessari samsýningu okkar beztu myndlistarmanna.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.