Þjóðviljinn - 17.09.1960, Blaðsíða 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 17. september 1960
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
119. þáttur 17. s'eptember 1960
Um kommusefningu
I. 'WJW' ' ' »WII .ftW '.m1 1 ■ ~**1
í þjóðsögum Jóns Árnason-
ar er út komu í tveimur bind-
um í Leipzig á árunum 1862
—64. og síðar voru gefnar út
ijósprentaðar á vegum Sögu-
félags, er að sjálfsögðu frá-
gangur að þeirra tima hætti,
bæði um stafsetningu og grein-
armerki. Jón Árnason hefur
sjalfur notað nokkuð reglu-
bundna greinarmerkjasetningu,
alitaf sett kommu á undan
vissum orðum, það er allmikiu
víðar en gert er í núgildandi
skólakommusetningu. Greinar-
merkjasetning Jóns fellur þó
að ýmsu betur við eðlilegan
upplestur en skólakommusetn-
ingin, og skulu sýnd dæmi
þess hér á eftir. — Hér er
rétt að benda á það sem stund-
um segir í kennslubókum að
greinarmerki séu til að auð-
velda mönnum skilning á les-
efninu. Það er rétt um nú-
gildandi greinarmerkjasetn-
ingu að nokkru leyti, en ekki
að því er varðar kommu. Og
það er fjarstæða sem stund-
um er haldið fram að við
kommu sé alltaf gert lengra
eða skemmra hlé í lestri. Eng-
inn upplesari leyfir sér að lesa
með hléum í samræmi við
greinarmerkjasetningu. Ekki
er það heldur rétt sem stund-
um er ályktað af þessu að
hlé í upplestri eigi aðeins að
vera þar sem greinarmerki eru
sett.
Greining í frumlag, andlag,
aðalsetningu, fallsetningu, at-
vikssetningu og þess háttar, er
— eða er kölluð vera — undir-
staða skólakommusetningar, og
talsmenn þeirrar tegundar
greinarmerkjasetningar telja
henni einmitt það til gildis.
Eðlilegra er þó að aetla grein-
armerkjum það hlutverk að
skýra hugsun höfundar fyrir
lesandanum en hjálpa honum
til að finna einstaka setningar-
hluta málsgreinarinnar. Það er
þó skemmtileg íþrótt út af
f.vrir sig, en vafasamt um gagn
að henni.
Ég minntist í í upphafi á
kommusetningu Jóns Árnason-
ar bókavarðar. Sem dæmi má
t.d. fietta upp á 411. bls. í I.
bindi (gömlu útgáfunni), þar
sem hann ræðir um þann hæfi-
leika að vera forspár: „Þó þessi
hæfilegleiki hafi ekki heidur,
en hinir 2 nýnefndu, verið
almennur, litur eigi að síður
svo út, sem hann hafi verið
miklu tíðari hér á landi að öðru . en þv.íhléi sem. veráur . fprnu fari en hann ey nú á?..
fornu fári, en hann er. ,-nú á milli slikra ’í eðliiégúní írám- dögum, þar sem bæði Gestufl
'dögum, þar sem bæði Gestur
; Oddleifsson, Njáll,. og. \Snorri
goði og margir fleiri eru t'ald-
ir forspáir menn, og voru þó
allir uppi undir eins.“ Sumar
af þessum kommum standa
þar sem eðlilegt væri að hafa
stutt hlé í lestri.
Nú er það nokkuð mismun-
andi hvar lesarar hafa hlé í
flutningi sínum, en í ofan-
greindum kafla gætu þau til
dæmis verið þannig: „Þó þessi
hæfilegleiki hafi, ekki heldur
en hinir tveir nýnefndu, verið
almennur, lítur eigi að síður
svo út, sem hann haíi verið
mik]u tíðari hér á landi að
fornu fari en hann er nú á
dögum, þar sem bæði Gestur
Oddleifsson, Njáll, og Snorri
goði, og margir fleiri. . .“ Ýms-
ir myndu hafa hlé bæði á
undan og eftir „hér á landi",
enda ber töluvert á því að
sæmilega skynugir skólanem-
endur líti á slík orðasambönd
(ekki sízt forsetningarliði) sem
innskot og afmarki þau með
kommum í samræmi við það.
Töluvert meíra vit væri í að
setja kommur eftir því hvar
raunverulega er gert hlé í eðli-
legum lestri eða tali en eftir
greiningu málsgreinar í setn-
ingarhluta. Og í þessu sam-
bandi er ekki úr vegi að benda
á það að setningarfræðileg
kommusetning er ekki ein-
göngu reist á setningarfræði-
legri greiningu, heldur einnig
á eðlilegum hléum, t.d. þegar
komma er sett milli liða í upp-
talningu. Þegar þeir eru ein-
stök orð, helgast það ekki af
burði.
Ef greinarmerkjasetningu er
á hinn bóginn ætlað að auð-
velda lesandanum skilning á
lesefninu, dugir ekki að hún
fari eftir greiningu í setning-
arhluta. Þar mundi nægja að
nota tvær reglur, eða öllu held-
ur eina í tvennu lagi: setja
aldrei kommu nema þörf sé
vegna merkingar að slíta sund-
ur tvö orð er lenda saman í
rituðu máli, þannig að lestur
verði auðveldari; einnig að
setja kommur eins óvíða og
komizt verður af með, án þess
að valda lesandanum óþægind-
um með því. í dæminu hér að
ofan úr þjóðsögum Jóns Árna-
sonar gæti slík kommusetning
t.d. verið á þessa leið: ,,Þó
þessi hæfilegleiki hafi ekki
heldur en hinir tveir nýnefndu
verið almennur, lítur eigi að
síður svo út sem hann hafi ver-
ið miklu tíðari hér á landi að
Oddleifsson, Njáll og SnorrJ
goði og margir fleiri eru
ir forspáir menn, og voru Þ&
allir uppi undir eins“. — Þettú
verður ef til vill skýrara a|j
öðru stuttu dæmi úr þjóðsög*
um: „Því hafði verið fyrir hon'a
um spáð af meisturum (,) að
hann mundi fá sjón af því (,1
er af sjó ræki. Því tilsétti hanrj
jafnan marga ‘ menn að gangíl
með ströndum fram og berg|
til sín það (,) er þeir fyndu aj
sjó rekið. Bar hann það vi3i
augu sín. Fór svo fram urx|
stund (,) að ekkert kom. (,) efl
læknað gæti sjónleysi hans“,
(Ný útg., V. bd„ 31. bls.). — 1
þessum kafla eru settar ihnatí
sviga þær kommur setti Ýer^
eiga í textanum, ef fylgt efl
skólakommusetningu, eti erv?
þarflausar eða jafnvel tii’ bölv«
unar við skilning' á samhengj
kaflans.
Frá barnaskólun Kópavogs
Börn fædd 1948, 1949 og 1950, sem flytjast í s&óla-*
hverfin, komi til skráningar í skólana — þriðjudaginn
20. sept. — kl. 1,30.
Ef bam getur ekkj komið, þurfa aðstandendur a:S gera
grein fýrir því nefndan dag. I
Bömin liafi með sér prófskírteini frá síðastliðna vori,
Ef börn á þessum aldri flytjast héðan í aðra akóla,
sé það tilgreint ofangreindan dag. í
Skólastjórar. $
MllllllllllIIIIIIIIIIiUIUIIlMIIIIIIIIIHIIIIlllllllllllinilIIIIIIIIIIMIIIIIillllllIIIIIIIIIIIlllllllllllllllllllllllIMIIIIIIIllllllllllllillllllMIIIIIIIIIIIIillIIIIIIIIlllllIllllIlIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIlltllIIIIIItimitdllllHliUIIIHir
Aíborg un arskilm álar
Eins og kunnugt er höfum við selt þau heimilistæki, sem við höfum umboö fyrir, eingöngu
gegn staðgreiðslu um nokkurra ára bil. Vegna ítrekaðra tilmæla viöskiptavina okkar munum
við hér eftir selja eftirtalin heimilistæki með hagkvæmum greiðsluskilmálum.
Servis þvottavélar - Kelvinator kœliskópa
Baby strauvélar - Kenwood hrœrivélar
Kynnio ySuc greiðsluskilmála okkar.
Gjörið svo að líta inn.
JtsMe,
Austurstræti 14.
Sími 11687.
ÍfiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiHiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiifimifiiiiiiiiiiiiii