Þjóðviljinn - 18.07.1961, Page 7

Þjóðviljinn - 18.07.1961, Page 7
T) —- lí’ÆHJIYQÖM —• IÖ6i ilíjí, ,8f. •••.tracfejjj6htf 6) ÞJÖÐVIUINN — Þríðjudagur 18. júlf 1961 — pIÓÐVILJINN \&i*efandl: Samelningarflokkur alþýðu — # Sósíalistafiokkurinn. — Ritstjórar: lVJagnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmundsson. — FréttaritstJórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússdn. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar. prentsmiðja: Skólavörðust. 19. Bimi 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 45 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00. Prentsmiðja Þjóðviljans h.f. Landhelgissvik í áföngum § Fjað virðist eiga að verða sjálfvalið hlutverk núverandi ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins „í œ bota hverja andstyggð að súpa“. Margur hefði ætlað að |§§ henni fyndist nóg að gjört með svikasamningnum við Breta í B§i vetur, þegar stjórnarflokkarnir opnuðu upp á gátt 12 mílna landhelgina fyrir veiðiskipum ofbeldisríkisins, einmitt þegar = uppgjöf þess og ósigur blasti við. En þeir halda áfram a𠧧§ síher.da landsréttindi, Bjarni Benediktsson, Gunnar Thór- S Dddsen, Ólafur Thórs, Ingólfur Jónsson, Guðmundur í Guð- fH§ mundsson, Emil Jónsson, Gylfi Þ. Gíslason og flokkar þeirra, =§ og hieypa nýjum þjóðum inn í 12 mílna landhelgina, f.ái þeir éqmið fram því nýja ofbeldisverki að opna íslenzka land- §§§ helgi nú einnig fyrir vesturþýzka veiðiflotanum og svo senni- §§§ lega hverri þjóðinni af annarri. = fjessir óhappamenn hafa þó ekki þurft að ganga að því • gruflandi hve illt verk þeir eru að fremja, til að þókn- • ast „vinunum" í Atlanzhafsbandalaginu, sem fyriskipuðu þeim að opna íslenzka landhelgi fyrir ofbeldisflota Breta. Svo rækilega voru þeir aðvaraðir á Alþingi í vetur og af sam- þykktum félaga og funda með þátttöku manna úr öllum stjórnmálaflokkum, sem mótmæltu því áð veiðiflotum er- iendrá þjóða væri hleypt inn í tólf mílna landhelgina. ís- lendingar höfðu tryggt sér algjöran sigur i því máli að helga sér tólf milna landhelgi fyrir djar.fa og hiklausa for- ystu Lúðvíks JósepssQnar og Alþýðubandalagsins í vinstri stjórninni. Það hafði ekki einu sinni skemmdarverk og bak- íjaldamakk Guðmundar í. Guðmundssonar getað hindrað. En Guðmundi tókst með þvi að skríða í afturhaldsstjórn með Sjálfstæðisflokknum að fá aðstöðu til að opna land- helgi. íslendinga upp á gátt fyrir ofbeldismönnunum, vinum sínum og íhaldsins úr Atlanzhafsbandalaginu, sem í þessu máli sýndu hvernig stórveldin í Vestur-Evrópu hugsa sér „vestræna samvinnu og samhjálp“ í framkvæmdinni. F einni hvössustu ræðu sinni á Alþingi í vetur í barátt- unni um 12 milna landhelgina, lýsti Lúðvík Jósepsson af- íeiðingunum, sem nú eru að koma fram, á þessa leið: „En hefur ríkisstjórnin gert sér grein fyrir raunverulegum afleið- ingum þess að hleypa Betum inn í fiskveiðilandhelgina upp að sex mílum? Getur það verið að ríkisstjórnin hafi áttað , sig á hvílíkan h,áska hún er að leiða yfir þjóðina með slík- um samningum? Afleiðingarnar yrðu þessar í stuttu máli: 200—300 brezkir togarar mundu streyma inn í landhelgina. í kjöífar þeirra mundu eflaust koma önnur 200—300 erlend veiðiskip, og svo íslenzki togaraflo.tinn. Þessi erlendi floti er stærri og öflugri en nokkru sinni áður hefur veitt hér við land. Hann er betur búinn að tækjum, m.a. fiskleitar- tækjum. Eyðingarkraftur þessa flota á grunnmiðunum er margfaldur á við það sem áður var. Ný tækni gerir skip- unum fært að dvelja helmingi lengur á miðunum en áður. Dg ný veiðarfæri eru komin til sögunnar sem lítt voru not- uð fyrir nokkrum árum. Innan tólf mílnanna getur þessi floti ekki verið nema á miðum bátanna, jafnvel miðum hir.na smærri báta. Skark þessa erlenda flota á fiskimiðun- um upp ,að sex milum mundi ,á næstu þrem árum eyði- leggja meira en allur erlendi veiðiflotinn gerði síðustu tíu árin fyrir útfærsluna. Með því að leyfa slíka rányrkju á miðunum er verið að brjóta niður grunninn undir efna- aagslegu sjálfstæði þjóðarinnar". |"Tér er áreiðanlega ekkert ofmælt. Ráðherrarnir þá létu liggja ,að því að engin ákvörðun hefði verið tekin um það hvort nokkrir aðrir en Bretar fengju að fara inn í iandhelgina. Nú er tekið að framkvæma annan áfanga svik- anna og hillir undir þá næstu. En ríkisstjórnin fer hér út fyrir valdsvið sitt. Um slík mál á Alþingi að fjalla. Ætli rík- isstjórnin upp á sitt eindæmi að opna landhelgi íslands upp á gátt fyrir fiskveiðiflotum erlends ríkis, hljóta afleiðingar þeirrar ákvörðunar að bitna þunglega á stjórnarflokkunum. Kjartan Guðjónsson teiknaði myndina. (Bjarni Einarsson virðist gera ráð fyrir því, að dans- ar hafi ekki borizt til ls- lands fyrr en á síðari hluta 12. aldar, en þó tekur hann fram, að þeir hafi getað orð- ið kunnir hérlendis þegar fyrir daga Jóns biskups helga (1106—1121). 1 þessu sambandi rifjar Bjarni upp ummæli Gunnlaugs Leifsson- ar í sögu Jóns biskups: „Leikur sá var kær mönnum, áður en hinn heilagi Jón varð biskup, að kveða skyldi karl- maður til konu í dans blaut- leg kvæði og regileg, og kona til karlmarms mansöngsvísur. Þennan leik lét hann af taka og bannaði styrklega. Man- söngkvæði vildi 'hann eigi heyra né kveða láta, en þó fékk hann því eigi af komið með öllu“. Síðan bælir Bjami •því við, að alkunnugt sé, hve óáreiðanlegur sagnfræðingur Gunnlaugur hafi verið. Van- traust manna á sagnfræði Gunnlaugs er ef til vill skilj- anlegt, en miklum mun þyk- ir mér frásögn hans trúverð- ugri, en tilgátur manna á 20. öld. Gunnlaugur studdist við heimildarmenn, sem verið höfðu á Hólum um daga Jóns biskups. Að sjáifsögðu verð- ur að fara varlega í sakirnar að treysta hyerju orði Gunn- laugs, en sama máli gegnir um Snorra Sturluson og ýmsa aðra sagnfræðinga vora að fomu. En ummæli Gunnlaugs um baráttu Jóns helga gegn dönsum og mansöngvum ættu að vekja traust vandlátra manna, þótt ekki sé nema af iþví, að samkvæmt frásögn hans tókst hinum helga bisk- upi ekki að ráða niðurlögum þeirra. Það er sorglegt að sjá þegar jafnmerkur fræðimaður og Bjami Einarsson kveður upp þann órökstudda sleggju- dóm um Gunnlaug. Leifsson, að hann hafi „talið sér heim- ilt og guði þókknanlegt að „sanna“ helgi biskups hvern- ig sem sönnunargögnin væm til komin“. Hér kemur fram helzti ákafur að ryðja úr vegi sem flestum atriðum, sem brutu í báða við kenningar hans. Ég þykist þess fullviss, að margir muni aðhyllast skoð- anir Bjarna um vísurnar í Kormaks sögu, að þœr séu eftir höfund sögunnar en ekki frægasta skáld Húnvetninga að fornu og nýju, Kormak Ögmundarson. En á þessu eru þó ýmsir annmarkar. Að vísu er það alkunna, að sagnahöf- urdar frá fcrnu fari hikuðu ekki við að yrkja visur í orðastað sagnapersónanna. Slíkt kemur þegar fram við upphaf sagnaritunar. Árið 1119 flutti Ingimundur Ein- arsson Orms sögu Barreyjar- skálds eftir sig og við enda eögunnar var flokkur, sem Ingimundur hafði sjálfur ort. í sama skiptið flutti Hrólfur frá Skálmarnesi söguna af Hrómundi Gripssyni og marg- ar vísur með, og munu þær hafa verið eftir Hrólf sjálf- an. I mörgum Tslendinga sög- um og öðrum fomsögum eru vísur, sem geta ekki verið eftir sögupersónur. IHöfundar sagnanna héldu þessum hætti óslit.ið allt. fram á 14. öld. Þótt fræðimönnum beri eng- anveginn saman um, hverjár vísur séu falsaðar í einstök- um sögum, er þó alkunna, að margar vísur geta ekki yerið svo gamlar sem sögurnar vilja vera láta. Um aldur vísna í fornsög- ar í því skyni að sýna fram á þær lítilvægu breytingar, . sem virðast hafa orðið á tungunni á þessu tímabili, og hér er því um vitahring að ræða. Svipuðu máli gegnir um stílfræðileg rök. Dróttkvæðum vísum hefur verið beitt til að sýna breytingar á skáldastíl, og niðurstöður á slíkum rann- sóknum hafa heita má verið notaðar til að sanna aldur sömu vísnanna. Hér er því komið í mikla sjálfheldu. Miklu notadrýgri og örugg- ari eru ýmis bókmenntasögu- leg rök um aldur vísna og kvæða. Meðferð sagna á vís- úm gefur oft nokkra vísbend- ingu um, hvort vísurnar séu ortar af höfundi eða ekki. Þegar . misræmis gætir milli vísna og sögu, mun yfirleitt mega á'ykta af slíku, að vís- ur séu ekki eftir höfund sög- unnar. Bjarni Einarssonar lætur þetta mál allmjög til sín laka, og færir að því sterk rök, að vísum og lausu máli Kormaks sögu beri yfirleitt vel saman, þótt fyrri fræði- menn hafi haldið hinu gagn- stæða fram um nokkrar vís- ur. En með þessu er vitan- lega ekki þar með sagt, að vísurnar séu éftir höfund sögunnar, heldur sýnir það einungis, að höfundur sög- unnar hefur skilið vísur Kor- maks réttum skilningi. Slíkt er að sjálfsögðu eðlilegt, þar sem höfundur sögunnar hefur haft geysimikinn áhuga á dróttkvæðum. I fornum heimildum eru Kormaki eignaðar nokkrar OG F0RN SKÁLD ÁSTIR furðumikill misskilningur á eðþ íslenzkrar sagnritunar á 12. öld almennt og sagnarita Gunnlaugs sérstaklega. Hitt er svo annað mál, að ekki er einhlítt, hvers upp- runa þeir dansar voru og mansöngvar, sem Gunnlaugur er að lýsa. Mér þykir ekki ósennilegt, að hér hafi að minnsta kosti að einhverju leyti verið um forna, innlenda leika að ræða. Þótt margir á- gætir hlutir hafi borizt hingað sunnan úr álfu fyrr og síðar, bendir ýmislegt í þá átt, að dansar hafi þekkzt. hér í ein- hverri mynd frá fornu fari. Nú hagar svo til, að önnur heimild og óháð Gunnlaugi Leifssyni getur um dansa hér- lendis í biskupstíð Jóns helga. Þr,ð er Þorgils saga og Haf- liða, er getur um dansleika í brúðkaupinu á Reykhólum árið 1119. Bjarni Einarsson telur óvarlegt að treysta þess- ari heimild, en færir þó engin rök fyrir vantrú sinni. Saga þessi mun að líkindum vera rituð seint á 12. öld, en Bjarni hyggur hana vera samda á 13. öld- Hór hefur Bjamieins og víðar í riti sínu verið um kemur þrennt einkum til greina: í fyrsta lagi eru vis- ur, sem eru rétt feðraðar. Ég veit ekki betur en obbinn af v.’sunum í Heimskringlu sé yfirleitt talinn til þessa flokks. I öðru lagi 'hefur það verið talið, að ýmsar vísur séu yngri en sagan vill vera láta, en þó eldri en ritun sög- unnar. Og í þriðja lagi eru vísur, sem sagnahöfundar hafa sjálfir gert. Loks má geta þess, að einstaka vísur virðast vera runnar frá skrif- urum, sem bættu þeim í sög- urnar til prýðis. Um aldurs- vísur, og munu þær vera úr lofkvæði um norsk- an jarl. Fyrst Bjarni fór út á þá braut að vefengja það, að Kormakur sé höfundur ástavísnanna í sögunni, hefði hann átt að bera lofkvæðis- brotin saman við þær. Slíkur samanburður hefði verið næsta skemmtilegur og aukið verulega á gilríi bókarinnar. 8 Ég get ekki verið sammála Bjarna um, að höfundur sögunnar hafi einnig ort man- sundur cg aukið við þær öðr- um visum og heldur svip- litlum athugasemdum í lausu máli. Vísur þær, sem hér um ræðir, eru 1.—8. erindi sög- unnar og auk þess hið 16. Vísur þessar mynda órofa listheild, sem er fullkomnasti mansöngur á íslenzka tungu. Hér er skáldið ekki að lýsa fyrsta fundi sínum og kon- unnar, eins og talið er í sög- unni um fyrstu erindin, held- ur eiga þau öll við einn at- burð. í fyrsta erindinu lýsir skáldið ást sinni, og konunni er lýst með látlausri hreyf- ingu, að hún rétti fram rist- ina. Síðan bætir skálidið því við, að hann þekki ekki þessa konu; og af því hefur sögu- höfundur ráðið, að vísan ætti við fyrsta fund þeirra. En orð skáldsins ber að fijálf- sögðu ekki að taka svo bók- staflega. í næstu' vístun lýs- ir Kormakur því hvernig konán horfir á hann. I öðru erindi stendur hún hjá þrö-, skuldinum, í fjórða erindi er hún komin inn í stofuna og stendur undir líkneski Hag- barðs. Síðan víkur skáldið að sjálfum sér, konan hefur fúndið honum það til lýta, að hann hafði sveip í hári, augu hans voru svört og yf- irbragðið fölleitt. Sjálfsmynd- in knýr skáldið til saman- burðar við konuna, og næst lýsir hann því, hversu hann metur hana. ÖU þessi erindi eru í þriðja kafla sögunnar. En í fimmta kafla er svo lokavísan, þar sem skáldið lýsir því, er konan fór út úr stofunni. 1 upphafi kvæðisins •birtist hún fynst við ríyr, svo að fætur hennar eru einir sjáanlegir, síðan færist hún innar, og í 16. visu er kvæð- inu lokið með því, að hún hverfur brott úr salnum. En í þessu lokaerindi eru ýmis bergmál frá fyrri vísum. Allt ber að sama brunni, að hér hefur verið um eitt samfellt kvæði að ræða, fremur en sundurslitnar lausavísur. — Mætti ræða þetta í löngu máli, en hér er ekki hægt að rekja það nánar. Bjarni Einarsson leggur mikla áherzlu á þann þátt, sem suðræn áhrif hafa átt í sköpun sögunnar cg kvæða þeirra, sem kennd eru við Kormak í sögu 'hans. En hér hefði hann gjarna mátt. leggja meiri áherzlu á tvennt. í fyrsta lagi eru Kormaks saga og ská’ríasögurnar yfir- leilt næsta frábrugðnar þeim útlendu verkum, sem Bjarni tilfærir í bók sinni. Og í öðru lagi bjúggu íslendingar á sið- ara hluta 12. aldar ekki ein- ungis að útlendum menning- arstraumum og hugmyndum, heldur varð hér á þessu tíma- ' bili merkileg endurreisn í SlSari hluti rifdóms Hermanns Pálssonar um bók Bjarna Einarssonar ,Skáldasögur' ákvörðun einstakra vísna er flest næsta örðugt. íslenzk tunga tók engum stórfelldum breytingum á tímabilinu 1000 til 1200, og því er örðugt að beita málfræðirökum einum saman. Að sjálfsögðu gátu vísur einnig gengizt í munni. 'Nú hagar því svo til, áð idróttkvæðar vísur eru notað- söngva Kormaks. Gegn þess- ari kenningu hans er hægt að færa ýmis rök, en hér verð- ur látið nægja að minnast á eitt atriði. I fyrstu köflum Kormaks sögu eru nokkrar vísur, og munu þær að öllum líkindum vera úr mansöng eftir Kormak. En höfundur bókmenntum. — íslendingar horfðu miklum mun meira til fortíðarinnar en til út- landa, þótt kynni þeirra af útlendum verkum hafi hins vegar örvað þá til ritstarfa og gert þá glöggskyggnari á innlend 'verðmæti. Um miðja 12. ölrí ortu þeir Hallur Þór- arinsson og Rögnvaldur jarl Þriðjudagur 18. júlí 1961- — ÞJÖÐVILJINN — (7 9t - ■ '/.')4TL HV'Kri J-:t ■; Prófessor Elof Risebye itinn - Gaf Listasafni ríkisins 46 mpdir Muggs Á fimmtudaginn í síðustu viku andaðist í Kaupmanna- höfn málarinn prófessor Elof Risebye, 69 ,ára gamall. íslendingar mega ' minnast prófessors Risebye með þakk- læti o.g virðingu. því að hann safnaði um langt skeið mynd- um Guðmundar Thorsteinsson- ar (Muggs) og átti að lokum langmest safn af verkum hans sem til var á nokkrum einum stað. Árið 1958 gaf Risebye Listasafni ríkisins safn sitt af myndum Muggs, alls 46 mynd- ir. Er það nú aðaluppistaðan í eign Listasafnsins af Muggs- myndum. Áður hafði Risebye látið sér annt um minningu Muggs með því að gera mosaikmynd á legsteininn á leiði listamanns- ins í Reykjavíkurkirkjugarði. Meðal danskra listamanna var Risebye sérstæður að því leyti að hann málaði einkum myndir trúarlegs efnis. Á yngri árum var hann samstarfsmað- ur annars listamanns sem kunnastur er fyrir trúarlegar myndir, Joakims Skovgaards. Árið 1924 tók Risebye við kennarastöðu Skovgaards við Listaakademíuna í Kaup- mannahöfn. Árið 1949 varð hann prófessor í freskó- og mosaiklist og áratug síðar var hann gerður forseti akadem;- unnar. Hann sá sig tilneyddan að láta af því starfi í vo.r sök- um heilsubrests. Risebye skreytti ýmsar danskar kirkjur. Það er eink- um frábærri listtækni hans að þakka að myndræma Sonne á Thorvaldsenssafninu í Kaup- mannahöfn fór ekki forgörðum fyrir nokkrum árum, þegar ó- hjákvæmilegt var orðið að gera við safnhúsið. Risebye stjórnaði verkinu við að taka myndræmuna af og setja hana jý safnhúsið aftur. Ýmsir íslendingar sem stunduðu myndlistarnám í Kaupmannahöfn kynntust Rise- bye og Júlíana Sveinsdóttir var meðal náinna vina hans. Þegar Muggsmyndirnar sem Risebye gaf Listasafni rikisins komu, var honum boðið að heimsækja ísland. en hann gat ekki þegið boðið vegna vanheilsu. Háttalykil, sem er yfirlit um foma háttu og forn sagnaminni, og þarf ekki að draga það I efa, að þáttur íslendingsins í þessu fyrir- tæki hefur verið miklu meiri en jarlsins. Um þetta leyti er einnig uppi Einar prestur Skúlason. Hann var merki- legt skáld, og sýna kvæði hans berlega, hve mikla stund hann hefur lagt á fornan kveðskap, enda var hann sjálfur kominn af einni helztu skáldaætt landsins, Borgar- mönnum. Á síðara hluta 12. aldar stundar Snorri Sturlu- son nám í Odda, en Edda á vafalaust námi hans þar mikið að þakka. Það má telja ekki ósennilegt, að idróttkvæðalist hafi verið stunduð í ekólum hérlendis á 12. og 13. öld. Kvæðum hefur verið beitt í því skyni að kenna nemend- um málskrúðsfræði, enda not- ar Ólafur hvítaskáld þau ó- spart í kennslubók sinni í þeirri grein. Kormaks saga á forn- menntastefnu 12. aldar mikið að þakka. Höfundur hennar hefur ekki einungis séð, hve merkilegt sagnaefni var fólg- ið í hinum fornu mansöngv- um Kormaks, heldur hefur hann' stillt sig um að tilfæra vísur úr lofkvæðum skáldsins um höfðingja. Eins og Bjarni bendir réttilega á, er margt vel um list Kormaks sögu, þótt í henni sé ekki beitt jafnsnuðrulausri tækni og varð hér síðar, í ýmsum sög- um á 13. öld. í spjalli þessu hef ég lílt reynt að rekja efnið i Skálda- sögum Bjarna Einarsonar, enda væri slíkt næsta óheppi- leg aðferð. Ég hef einungis bent á nokkur atriði í sam- bandi við Kormak ská’rí, sögu hans og kvæði, þar sem ég er Bjarna einna helzt ósam-. mála. En í þessu fjölþætta og margfróða riti hans kennir ótal grasa. Hér er um að ræða gagnmerka tilraun til að kanna stöðu nokkurra ís- lenzkra verka í bókmenntum Vestur-Evrópu á miðöldum. Og þótt mér hafi orðið svo tíðrætt um þá þætti í kenn- ingum hans, sem ég felli mig ekki alls kostar við, skal ég láta þess getið, að sHkt veld- ur mér engum áhyggjum. Gildi rita er oft ekki einung- is fólgið í því, að þar sé hald- ið fram réttum og sannanleg- um kenningum, heldur eru það aðferðir og öll framsetn- ing, sem skiptir engu síður máli. Því ber að þakka Bjarna Einarssyni fyrir ritið. Má og vænta þess, að margir verði til að skrifa um kenningar hans og niðurstöður. Meðan rit á borð við Skáldasögur birtast, má með sanni segja, að íslenzk fræði séu enn líf- vænleg grein. Og gott er til þess að vita, að Menningar- sjóður gefur slík rit út. Fyr- ir fáum misserum gaf Menn- ingarsjóður út verk Barða Guðmundssonar, og væri gott, ef þetta fyrirtæki héldi á- fram á sömu braut. Hermann Pálsson. Hækkun á gjaldskrá Hitaveitunnar þarf- laus og ástæðulaus íhaldið í Bæjarstjórn Reykjavíkur hefur á- kveðið að hækka gjaldskrá Hitaveitu Reykja- víkur um 6%. Þarna ætlar bæjarstjórnaríhaldið að krækja sér í 2,5 millj. kr. frá notendum Hitaveitunnar. Með þessari hækkun hitaveitugj. er íhald- ið að fullnægja kröfu^cfstækiskliku Vinnu- veitendasambandsins og ríkisstjórnarinnar um aö kauphækkun verkafólks verði taf- arlaust velt út í verðlagið og launamenn þannig rændir árangri kjarabaráttunnar. Tekjuafgangur Hitaveitunnar var á sl. ári 4,7 millj. kr. og í afskriftir fóru 5,2 millj. eða samtals 9,9 millj. Tekjuafgangur og af-, skriftir í ár eru áætlaðar 13,9 millj. kr. og auk þess er Hitaveitunni tryggt 25 millj. kr. framkvæmdalán á þessu ári. íhaldið hefur því engin frambærileg rök fyrir hækkun hitaveitugjalda. Hún er gjör- • samlega þarflaus og ástæðulaus. Hækkuriin' er árás á almenning gerð aö kröfu Gunnars Thoroddsen og verðbólgubraskaranna, sem l vilja gera kjarabætur verkafólks sem fyrst;. að engu.

x

Þjóðviljinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.