Þjóðviljinn - 27.03.1962, Blaðsíða 7

UM ORSÖK
IA LEITI
Við höfum lært að flytja
krabbamein úr sjúkum dýrum
í heilbrigð til þess að rannsaka
á þann hátt sérkennin í vexti
krabbafrumanna. Við getum
með fyrirfram ákveðnum ráð-
stöfunum valdið margskohar
sexlum hjá dýrum, og þannig
er aflað afar dýrmætrar vitn-
eskju, sem mun stuðla að því
að veita fullan skilning á vexti
og upptökum krabbameinsins.
— Úr því að vísindamenn
kunna að sýkja tilraunadýr af
ákveðinni gerð krabbamein^.
skyldi maður ætla að jpeir vissu
hvernig sú greín sjukdómsins
rinn ekki meðferð í tæka tíð
n út til annarra líkamshluta.
verður til. Er þessu þannig var-
ið?
— Ekki alveg. Þessi mál eru
langtum flóknari en þau virðast
í fljótu bragði. Ég skal nefna
dæmi. Það eru liðin 200 ár síð-
an menn tóku eftir því í Eng-
landi að húðkrabbi var mjög
tíður á mönnum sem í æsku
sinni 'höfðu verið sótarar. Af
þessu var ályktað að sót eða
eitthvert efni í því geti valdið
illkynjuðu æxli.
> Og viti menn, á þeim langa
tíma sem síðan er liðinn hafa
vísindamenn fundið slílc efni.
Þau hlutu nafnið krabbavaldar.
Nú eru aðferðirnar við þessar
tilraunir orðnar svo nákvæm-
ar að vísindamaðurinn getur
með ákveðnum krabbavaldi
sýkt rottur af húðkrabbameini
eða húðsarkmeini, lungnakrabba
eða lifrarkrabba eftir vild.
En þýðir þetta þá að ákveðin
efni eða efnasainbönd séu meg-
inorsök illkynjaðra nýmyndana?
Nei, öðru nær. Það hefur kom-
ið á daginn að unnt er að valda I
krabbameini án aðstoðar efna-
fræðinnar en leita í staðinn til I
eðlisfræðinnar. Ýmiskonar ■
geislavirkir ísótópar sem kom- I
ið er í líkami tilraunadýra I
valda lifrarmeinum og meinum ■
í beinum.
Og þar með er ekki upptalið. I
Fyrir fimmtíu árum sýndi .
bandarískur vísindamaður fram |
á að sérstakt afbrigði hænsa- ■
sarkmeins stafar af örsmáum I
lífverum, veirum. Eftir það I
streymdu uppgötvanirnar að *
eins og skrúfað hefði verið frá I
krana. Árin eftir 1930 fundust I
allmargar veirutegundir sem '
valda æxlum. Einhver merkasta I
uppgötvunin var sú sem Bitner
gerði 1936, þegar hann komst |
að raun um að veirur valda ■
krabbameini í mjólkurkirtlum I
músa. Bitner tókst að sýna 1
fram á að æxlið berst frá móð- I
urinni til afkvæmanna með ,
veirum í móðurmjólkinni.
Síðasta áratuginn hefur tek- j
izt að sanna að veirur valda ■
að minnsta kosti tveim tylftum I
illkynjaðra nýmyndana hjá I
fuglum, froskum. músum og 1
kanínum. Ennfremur hefur |
fundizt sérstakur veirustofn sem .
veldur blóðkrabba eða hvítblæði |
hjá músum og rottum, einmitt l
sama sjúkdómi og.stafað getur •
af geislun frá geislavirkum efn- |
um. Það má telja víst að þess-
ar veirur berist í dýrin_ þegar |
á fósturstigi, það er að ■
segja þau fæðast með veir- I
urnar í blóðinu. Fyrir skömmu j
fundu menn svo veirutegund '
sem er hinum frábrugðin að því !
leyti að hún getur ekki aðeins I
valdið einu afbrigði krabba- |
meins heldur mörgum og þar *
á ofan hjá ýmsum dýrategund- I
um. ,
Enn hafa ekki fundizt veiruf |
sem valda krabbameini í mönn- ■
■um. En þar með er ekkert sann- I
að. Krabbameinsveirur fundust |
ekki heldur umsvifalau.st hjá 1
dýrunum. Eins ört og eðlisfræð- I
in og líffræðin þróast nú, skyldi ■
enginn fortaka að á næstu ár- I
um komi fram sannanir fyrir I
að veirur valdi einnig æxlum ■
hjá mönnum.
Við höfum sem sagt komizt
að rann um að krabbameinsæxli |
geta stafað af efnasamböndum, i
geislun og veirum. Hver er nú I
meginorsökin? Eru þær máske j
allar jafn þýðingarmiklar? .
Mhmunandi J
kenningar |
Menn hafa sett fram ýmsar |
kenningar. Flestir krabbameins- 1
fræðingar eru þeirrar skoðunar |
að illkynjuð æxli geti stafað af .
margvíslegum orsökum, það er |
að segja að hver æxlisgerð eigi i
sér sínar sérstöku orsakir. Þó I
eru aðrir vísindamenn eindregið |
fylgjandi svonefndri veirukenn- *
ingu, sem er ó þá leið að veir- |
ur séu frumorsök allra afbrigða j
krabbameins, en allir aðrir þætt- '
ir — krabbavaldar, geislun o.s. |
frv. — efli einungis áhrif veir-
anna.
Framtíðin leiðir í ljós hvor ■
þessara kenninga fer með sigur |
af hólmi. En á því er enginn
vafi að æxlafræðín er nú kom- |
in á það stig að svar við meg- ■
inspumingunni — um orsök I
krabbameins — er á .næsta leiti. I
En hvað sem þvf líður hafa at- *
riði eins og ásigkomulag inn- |
rennsliskirtlakerfisins og tauga-
kerfisins, lífsskilyrðin og áhrif; |
umhverfisins mikil áhrif á það ■
hvort menn taka sjúkdóm og I
hvernig.hann hagar sér.
Leikhúsdagur þjóðanna er lialdinn þann dag sem Leikhús þjóðanna (Théatre des Nations) byrjar
sjðtta starfsár sitt í París. Þar hafa sýnt leikflokkaír, dans- og óperuflokkar frá f jölda landa. A síðasta
starfsári sýndu tii dæmis Ieikflokkar frá New York, Moskvu, London og Róm, ballettflokkar frá
Brussel og Perú, óperuflokkar frá Vestur-Berlín og Júgóslavíu, þjóðdansaflokkar frá Madagascar, Kúbu
og Mexikó og er þó margt ótalið. 1 Leikhúsi þjóðanna eru sýnd sígild verk og nútímaverk. Berlínar-
ópáran flutti „Móse og Aron“ eftir Schönberg, Zagreb-óperan „Trúlofun í munkaklaustri" eftir Prokof-
éff, Tuttugustu aldar ballettinn frá Brussel dansaði „Dauðasyndirnar sjö“ eftir Weill og Brecht, Bie-
lefeldóperan kom með verk eftir Mllhaiovici byggt á „Síðasta segulbandi Krapps“ eftir Beckett, og
Royal Court leikhúsið í London sýndi „Lúter“ eftir Osborne. Sá leikflokkur sem mesta athygli vakti
á síðasta árl í Leikhúsi þjóðanna var Living Theatre frí New York og hlaut hann tvenn verðlaun.
Eitt af þrem verkum sem Living Theatre sýndi var „f myrkviði borganna" eftir Brecht, Myndin er
úr þeirri sýningu.
Leikhúsdagur
Það er eðli leikhússins að ala
þessa þversögn: Mannkynssag-
an, sem tíminn máir, og goða-
fræðin, sem tíminn mótar, öðl-
ast sinn eina sanna veruleika
á leiksviðinu.
Vafalaust væri iþað ágætt ef
dávaldur gæti sefjað áhorfend-
ur í þéttsetnu leikhúsi og talið
þeim trú um að þeir hafi not-
ið hálistrænnar sýningar. En
því miður eru slíkir galdra-
menn ekki til og það verður
að vera hlutverk leikskáldsins
að skapa, með ófuUkorrmum að-
ferðum sem það hefur yfir að
ráða, almenna sefjun og eiga
Iþannig draum sinn með áhorf-
endum, þvtf í svefni og draum-
um er einihver undursarrúegur
töframáttur, sem er óháður
efnahag manna.
Leiikhúsið, sem líkir eftir
þessu undri, krefst af áhorf-
endum næstum barnslegrar trú-
girni. Beztir allra áhorfenda
eru gestir ibrúðuleifehússins og
iþannig yrðu einnig okkar á-
horfendur, ef þeir aðeins gætu
látið af ósveigjanlegum mót-
þróa sínum og hrifizt svo með
leiknum, að þeir hrópuðu upp,
t.d. til Ödipusar: „Ekki giftast
Lóköstu! Hún er móðir þín!“
Þó gerist iþað stundum, án
iþess að svo langt sé gengið, að
hópur áhorfenda þiðnar við yl-‘
inn af hugsýn, sem var honum
hulin, en tekur að lýsa í huga
hans, líkt og að þar hafi hún
kviknað; samhu-gur ríkir. Þessi
hópur er sem ein vera, næst-
um bamsleg sá', sem skilur eft-
ir trú sína og skoðanir í fata-
geymslunni, reiðubúin að sækja
• Frakkinn Jean Cocteau ,sem samiB heíur
þetta ávarp í tilefni leikhúsdags þjóðanna er
einhvei fjölhæfasti listamaður sem nú er uppi.
Hann hefur um dagana ort ljóð, skrifað skáld-
sögur, samið balletta, samið kvikmyndir og
stjórnað þeim, stjórnað lekritum, smíðað leik-
tjöld, malað og teiknað. Hann er fæddur 1891
og á sæti í Frönsku akademíunni.
hvoru tveggja þangað aftur að
sýningu lokinni.
Sonn aðdáun er ekki vakin
með algengum hugmyndum eða
skoðunum, heldur hlutdeild í
hugsýn, sem við höfum ekki
fóstrað sjálf, en tileinkum ökk-
ur að. slíku mariki, að okkur
■finnst jafnyel að við gætum
hafa skapað hana.
Þetta er því einskonar ást,
vegna. þess að í ást geta and-
stæður sameinazt. ,Er ekki s>tarf
leikhússins hið . lýsandi dæmi
um OMOSIS — þessa náttúru-
athöfn að teyga lífið?, Þyí þeg-
ar ailt kemur t£l alis er sá
túikandi. mikilhæfastur, . sem
lætur líta svo út -sam hann
skapi hlutverk sitt' jafnóðum og
■hann flytur það, til hæfis hverj-
um og einum, sem á hann
hlýðir.
Jafnvel í Frafeklandi, þar sem
ménp eira illa tilhugsuninni um
að láta svæfa sig. — þar sem
ei nstaklingshygg j an er svo
sterk, að menn sporna af al-
efli gegn þeirri srfjun, sem
leikhúsið beitir, — jafnvel
Frakkar hafa nýlega sýnt, í
Leikhúsi þjóðanna, hversu þá
hungrar og þyrstir eftir að láta
skemmta sér, iþó ekki með auð-
virðilegum brögðum. Ágætustu
leikflokkar hafa komið með
sniUdarverk þjóðtungna sinna
og með eldmóðinum einum í
■ túlkun leikaranna hefur þeim
Framhald á 10. síði
Sunnuijagur 25. marz 1962 — ÞJÖÐVILJINN