Þjóðviljinn - 21.11.1962, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 21. nóvember 1962
T*.TÓ*WTT.TTNN
SlÐA 7
bókmenntír
Atburðaríkt líf
og kátur penni
Syndin er Iævís og
lipur. Stríðsminningar
Jóns Kristófers. Fært
hefur í letur Jónas
Árnason. Ægisútgáfan
Reykjavík 1962.
Jónas Árnason hefur i annað
sinn látið freistast alvarlega af
lífshiaupi skjmmtilegra og sér-
kennilegra samferðamanna. 1
fyrra skrifaði hann bók um
Jóngeir Eyrbekk 1 ár skrifar
hann um Jón Kristófer kadett.
En það er svoleiðis maður Jón
Kristófer að ævisaga hans er
í stórum dráttum orðin albióð-
areign fyrir löngu. Heiti bók-
arinnar er vissulega l.ióðlína úr
þessu fræga kvæði Steins
Steinarr sem íslenzkt skólafólk
hefur raulað í rútubíl i mörg
ár.
Jón Kristófer hefur lifað ein-
staklega atburðaríku lífi. Þeir
Jónas hafa því enga þörf fyr-
ir allskonar smámuni og hlut-
lausan fróðleik um fiskirí og
búskaparháttu. sem margir
siálfsævisögumenn vil.ia endi-
lega hafa með. Þeir stikla á
stóru. nema helzt ekki staðar
nema þar sem eitthvað er að
gerast sem um munar. Þetta
gerir sitt til að bókin verður
fiörleg og skemmtileg. Annað
bað sem stuðlar að skemmti-
legheitum en það er penni Jón-
asar sem er ekki síður lævís og
lipur en syndin — Jónas held-
ur uppi aga í frásögninni.
laumar sínum blæbrigðum vfir
húmorinn. stýrir eleðskannum.
Stundum verðum við að vísu
allt að því óþarflega mikið
varir við Jónas, til dæmis i
fyrstu köflunum þar sem se";r
frá bvltinge-- ‘' Jóns í
Hólminum svo og frá ástum
hesta. En yfirleitt éru þeir
Jónas og Jón heppilegir . ?.m-
jrðamenn.
Einhverntíma voru þa„ orð
látin falla að íslenzk menning
væri sögur af skrítnum köllum
og kellingum.
Stríðsminningar Jóns Kristó-
fers eru enn eitt bindi í þeirri
sögu. Og þær eru sagðar í háif-
kæringstón sem hlýtur að vera
mjög íslenzkur. Þessi tónn l.ef-
ur auðvitað sína kosti. en hann
hefur líka þann galla að hann
iafnar um of muninn á alvar-
legu.m tíðindum og skoplegu v
Sjálfsagt verður talað um að
þessi bók sé einstak'e hrc'n-
skilin. bað er rétt að því
leyti að hún er opinskárri en
flestar aðrar islenzkar minn-
ingabækur Hinsvegar hliótum
við að taka eftir því. að þessi
hreinskiini hefur stranga landn-
mæravörzlu. En það má ón
eiga að hann hlífir öðrum miklu
meir en s.iálfum sér. (Eða
máske eigum við að þakka guði
bað en ekki kadett hans?).
Með hreinskilni á ég ekki við
kvennafar persóranna heldur
alvarlega túlkun ' unnlifun at-
burða.
Ekki svo að skilia að þessi
bók Jónasar Árnasonar og Jóns
KrÍStófers . fýgnrAscnnnr liggi á
Tveir skemmtilegir samferðamenn.
þeirri flatneskju að vera ekkert
annað en atburðarás. Nei, vin-
samlegur húmor lyftir atburð-
um upp, og þeir eru líka tæki-
færi til að láta í ljós ýmislega
lífsfilosofíu sem hefur skolazt
á skútu sögumanns í lífsins
ólgusjó. Sumt af þessari speki
er heldur klént eins og til
dæmis glóbalar teoretískar hug-
leiðingar um kvennafar far-
manna. Hinsvegar eru óvænt
spakmæli tilfærð um menn sem
verða alkóhóliste- af því ð
beir voru svo skemmtilegir oe
þægilegir í umgengni. Og hug-
leiðingar Jóns Kristófers um
hugrekki og hetjudáðir eru á-
gætar: gömul sannindi sögð á
skemmtilegan hátt i lifandi
sambandi við merka atburði
ævisögunnar.
Margur landinn verður sjálf-
sagt þakklátur fyrir samtalið
milli Jóns og brennivínspúk-
ans.
Ýmislegt er það í þessari bók
sem mætti einfaldlega kalla
fróðlegt — við höfum ekki les-
ið um þetta áður. Það var til
dæmis ekki ónýtt að heyra
mann með skapferli Jóns
Kristófers lýsa brezkri her-
mentiskil innpnfrá Maðiir sakn-
ar þess að lýsingin skuli vera
svona snubbótt. Það er ,íka
fengur að lýsingu hans á þjóð-
félagi reykvískra drykkju-
manna, húsnæðismálum þeirra.
slætti, skáldskap og kjallara-
vist. Það getur vel verið að
þessi lýsing stuðli að því að
koma skoðunum manna á stræt-
inu á raunhæfari grundvöll.
í fám orðum sagt: Það er
blátt áfram gaman að þessari
bók. hún er líkleg til vinsælda
Jónas Ámason hefur gefið
okkur í smáu og stóru skyndi-
myndir af ýmsum skemmtileg-
um samferðamönnum. Þessar
tvær minningabækur sem hér
voru nefndar eru siálfsagt ein-
hverjar beztu bækur islenzkar
sinnar tegundar. Hitt er svo
annað mál að þessi tegund bók-
mennta hefur sínar takmarkan-
ir: hvað sem allri „hreinskilni"
líður þá leyfir hún höfundí
ekki að gerast verulega nær-
göngull við mannlífið
En Jónas á það vel skilið að
gerast miklu nærgöngulli. ó-
svífnari og djarfari í sam-
skiptum sfnum við mannfólkið
en minningabækur geta leyft
honum.
A. R
er cflreDinn enn!
Vigfús Guömundsson
Bók sem beðið er eftir með
tilhlökkun annarsvegar en
gremiublöndnum geig hinsveg-
ar hlýtur að verða mikið lesin.
Svo er um síðari hluta ævi-
sögu Viefúsar Guðmundssonar,
sem fyrir nokkru er komin út
og ber hið hlutlausa heiti:
Þroskaárin. I fyrri bókinni:
Æskunrunum. lýsti hann upp-
vexti i borgfirzkum dal um
síðustu aldamót. fátækt’nm og
erfiðleikunum áður fyrr og
þeirri hugsjónaöldu sem fór um
aldamútakynslóðina þauk lyrri
bókinni er hann hafði brælað
vestur i Ameríku i nær 5 ár
— lenast sem kúreki og hjarð-
maður — til þess að geta keypt
góða iörð i Borgarfirði. bví
bóndi ætlaði hann að verða.
Þegar hroskaárin hefjast er
hann enn vestan hafs. og segir
þar frá kynnum af tslendi. ga-
byggðum. en þar dvaldi hann
einn vetur við veiðar í Mani-
tobavatni — og sannreyndi að
þar var veturinn helmingi kald-
ari en heima á tslandi!
Einn dag sér hann svo heirn-
kominn höfuðborg sína augum
gestsins op Heimamannsins. það
ei stormur. kuldi. húsin illa
hirt: eitt.hvert farg á fólkinu
I Rorgarnesi eru húsin bet-r
hirt en lörðin grá eftir frosta-
vetur. Vigfús. sem í 5 ár hafði
þrælað fvrír i«ra ( Rorsarfirði.
uppgötvar nu að það 5—6 falda
jarðarverð er hann taldi sig
eiga hrekkur nú vart fyrir
koti; svo mjög hafði allt hækk-
að í verði. Samt kemur þar að
hann semur (munnlega) um
kaup á einni beztu jörðinni. en
hálfum mánuði seinna er hún
formálalaust setd ríkasta bónda
héraðsins fyrir nokkru hærra
verð. Draumurinn um búskap
i Borgarfirði endar í kaupum
á húsi í Borgarnesi — og gisti-
húsrekstri Hefjast nú athafna-
ár Vigfúsar.
Hann rekur gistihús nærn
tug ára, selur það. stofnar ný-
býli. hefur landnám í Brákar-
ey: byggir veitingaskála og
vöruskemmu. Reisir veitinga-
skála við Hreðavatn. hefur
veitingar f Reykholti. Laugar-
vatni og Þingvöllum.
Þetta er annáll „bisniss" sögu
Vigfúsar En með honum er
saga hans ekki hálfsögð. Vig-
fús er hugsjónamaður. og á
félagsmálasviðinu er að finna
inntak lífssögu hans. Það var
Mogganum og vissum íhalds-
mönnum. bví hve íhaldinu var
sárlega illa við þenna „kall 1
Borgarfirði". að þakka að á sfn-
um tíma fékk ég áhuga fyrir
að kyrínast manninum. Þau
kynni sannfærðu mig um að
Vigfús Guðmundsson væri alls
ekki sá litli karl sem íhaldið
vildi vera láta — og lýsti af
þvílíkum ástríðuþunga og sann-
færingarkrafti að iafnvel sum-
ir flokksmenn Vigfúsar litu
hann augum Morgunblaðsins!
Það var 1911. áður en Vigfús
gerðist kúreki við Klettafjöll.
að hann gekkst fyrir stofnun
ungmennafélags á Hvanneyri
og síðan sambands borgfirzkra
ungmennafélaga. I trú sinni á
mátt æskulýssamtaka í frám-
farabaráttunni fær hann það
samþykkt. eftir heimkomuna.
að Ungmennasamband Borgar-
fjarðar beiti sér fyrir byggingu
æskulýðsskóla í Borgarfirði.
Málinu er hrevft á bændjmá - -
skeið) á Hvanneyri. tiauUui
Vilhjálmsson skólastjóri hefur
framsögu um það, en Vigfús
tekur að sér fjársöfnunina.
Þetta var 1928. Þegar tekst að
vinna íhaldsmann í sýslunefnd
til fylgis við málið. öðlast
sýslunefndin kjark til að heita
fjárframlagi. UMSB heitir 20
^oús. „Upp í þetta áttum við
lítið annað en áhugann og
bjartsýnina" segir Vigfús.
(Þessi upphæð jafngilti þá 2000
dilkum). En „skýjaborg" þeirra
félaga varð að veruleika: Reyk-
holtsskóli var vígður 7. nóv.
1931. (Og nokkru síðar lánaði
Vigfús fé fyrir byggingu
þróttahúss fyrir skólann).
Áhugi Vigfúsar fyrir fram-
förum og réttlæti í þjóðfélaginu
skipaði honum í andstæðinga-
hóp íhaldsins. Vigfús var einn
af skapendum Framsóknar-
flokksins, og skyldi sá flokkur
vera brjóstvöm framfara og
réttlætis. Vigfús var einn
þeirra er skutu saman til þess
að Tíminn hæfi göngu sína.
Vigfús leggur ótrauður til at-
lögu við íhaldið í Borgarnesi
þegar það á þar enn 90—95n/n
atkvæða og bað þykir ganga
guðlásti næst að hugsa og tala
öðruvfsi en valdamennimir
vilja, Skáli hans bar verður
miðstöð Framsóknarmanna —
þótt það kosti það að íhaldið
og allt „fínt“ fólk þeirra ára
sniðgangi hann og fjandskapist
Hann stofnar fyrsta Framsókn-
arfélagið utan Reykjavíkur. Um
aldarf jórðungsskeið á hann sæti
í miðstjóm Framsóknarflokks-
ins, en nokkru skemur í blað-
stjórn Tímans. Vigfús er því
einn þeirra manna er gerzt
þekkir sögu Framsóknarflokks-
ins og Tímans.
Tveir kaflar í bókinni fjalla
um tvo mestu foringja Frrm-
sóknar: Jónas frá Hriflu og
Tryggva Þórhallsson. Fer Vig-
fús ekki dult með aðdáun sína
á þessum mönnum (enda nánir
samst.arfsmenn m vlntr hnn«
um langt skeið), en hann dylur
ekki harm sinn yfir pólitískum
endalokum þeirra. Og oft : iun
Vigfús hafa liðið önn fyrir það
að Framsókn varð ekki sá
framfara- og réttlætisflokkur
sem hann ætlaði honum að
verða og hafði séð i draumum
sínum. Á einum stað í bókinni
segir hann: „í sölum Alþingis
virtist þá haria lítill munur á
þeim sem kenndu flokka sína
við alþýðu, framsókn eða sjálf-
stæði. Þar var þröngsýnin á
svipuðu stigi“. Hann fékk beg-
ar í upphafi að kenna á
„íhaldi“ flokks sms þegar þeir
„stóru“ í Borgarfirði brjózkuð-
ust gegn því að gera kaupfé-
lagið að samvinnufélagi! Vig-
fús greiddi cinn manna í mið-
stjórn Framsóknarflokksins at-
kvæði gegn gerðardómslögun-
um 1942. thaldið átti þá þegar
samherja innan Framsóknar
sem börðust hart gegn áhrif-
um þessa óþæga manns á
stefnu Framsóknarflokksins. Sá
„stóri“ f Borgarfjarðarhéraði
hóf snemma baráttu fyrir því
að koma Visfúsl nr hlaðstiórr
Tímans
Enda þótt Vigfús hafi auð-
sjáanlega ekki verið ánægður
með afturhaldspólitfk flokks
síns. hélt hann þó alltaf áfram
að strita fyrir flokkinn. líkt og
móðir fyrir hálfgerðu vand-
ræðabami sínu. Hann barðist
áratugum saman fyrir því að
hafa fjárhag Tímans f lagi. svo
og Nýja dagblaðins — og gaf
það út fyrir eigið fé um skeið.
þar til einn daginn kom mað-
ur og sagðist vera hinn nýi
framkvæmdastjóri blaðsins, —
Vissi Vigfús þá fyrst — og
með þeim hætti. að blaðstjóm-
in hafði rekið hann frá blað-
inu! (Nýja dagblaðið dó eilífum
dauða nokkrum mánuðum síð-
ar. En fylgirit bess. Dvöl. tók
Vigfús á sfna arma. og gerði að
einu vinsælasta riti sinna ára).
Vigfús innleiddi og hélt uppi
Fmmhafrt S H. sfðu.
Á TR0LLURUM
í HÁLFA ÖLD
Jónas Guðmundsson
stýrimaður: 60 ár á sjó.
Bókaútgáfe Hildur, ’62.
„Suður í náskóla stendur
þessa dagana rsðstefna raun-
vísindamanna, þar sem frægir
útlendingar og lærðir Islending-
ar rökræða það verkefni, hvem-
ig blómin og skreiðarflugan
fóru að lifa af ísöldina miklu.
Kannske verður einhvemtím-
an seinna haldin ráðstefna á
Islandi um það. með frægum
útlendingum. hvernig menn
fóru að því að lifa fimmtíu ár
á togara á tuttugustu öldinni,
án þess svo mikið að halla sér
til svefns langtímunum sam-
an“.
Já vissulega er bað ráðgáta.
G- ” -’'mundsson
en eftn lestur bókarinnar er
maður auðvitað engu nær. bara
ennþá :meii*a' hlssa:” '
Guðmundur Halldór Guð-
mundsson er búinn að vera
fimmtíu ár á togurum og það
nær óslitið. Hann byrjaði ung-
lingur á árabátum, skók færi
sínu á skútum þar til hann fór
á trollara. Með öðrum orðum:
Hann hefur siglt í gegnum ís-
lenzka útgerðarsögu eins og hún
leggur sig. Slíkir menn eru ekki
á hverju strái nú til dags. og
þeir fáu sem enn eru eftir .,u
óðum að hverfa og ekki seinna
vænna að taka bá tali
Jónas Guðmundsson hefur
gert vel með bók sinni, bjargað
verðmætum. 1 þessari bók er
að finna meiri fróðleik urn tog-
aralífið í hálfa öld en fjallhá-
um stöflnm af fræðibókum og
útgerðarskýrslum.
Guðmundur Halldór byrjaði
á togurum áður en nokkur
vökulög voru til. Hann Þ'sir
þeirri vist i kaflanum „Vökuf
— þrælkun". Það er ægileg lýs-
ing. Hann var með þegar Jón
Baldvinsson strandaði við
Reykjanes. Hann hefur farið
fyrir borð og tekið heljarstökk
með ólagi. Hann var með f bví
að bjarga 353 brezkum sjólið-
um á stríðsárunum. og svona
mætti lengi telja.
Bókin er skrifuð í viðtals-
stíl. Viðtalandinn hefur þann
góða sið að halda sjálfum sér i
skugganum og gripa ekki
frammí fyrir sögumanni nema
rétt á kaflaskiptum, þar sem
hann kemur líka stundum með
sínar prívat hugleiðingar.
Fróðleg er skráin aftarlega i
bókinni yfir togara þá, sem við
íslendingar eignuðumst á árun-
um 1905—1937. þar teljast alls
85 skip, upphaf þeirra og enda-
lok ef kunn eru. Af þessum
85 skipum hafa 33 strandað.
sokkið eða horfið sporlaust.
! heild er stíllinn á bókinni
ekkert sérstakt. Hún er skrif-
uð í formi margra viðtala. Cuð-
mundur segir Jónasi eina og
eina sögu og grípur þá gjama
þar niður sem huga er næst.
Þetta er þvi ekki samfelld saga.
Það gneistar eiginlega 1, -rgi
af frásögninni, en hún er lát-
laus og heiðarleg. Á einum stað
°r þó setning sem hvert at-
vinnuskáld mætti vera hréykið
af: „Hvergi kemur nóttin eins
sérkennilega og í innanverðan
Arnarfjörð. Skuggamir færast
upp hlíðamar hinsvegar í firð-
inum. þegar sólin gengur und-
ii. það er sem rökkrinu sé hellt
hægt í fiörðinn. einsog vini f
bikar“
Bókin er myndskreytt af
höfundi og sleppur hann bæri-
lega frá bvi. —
Grétar Oddsson.
Austurlenzk vizka
jumiai i„ai »ex md-
versk heimspekikerfi.
Or sögu heimspekinnar.,
Sjötta bóK
Það hafa verið gerðar marg-
ar hatrammar tilraunir til að
frelsa okkur Islendinga frá
Indlandi. Lyfta hugum okkar
úr skítugum vestrænum mater-
íalisma og til hæða.
Sumum hefur hlaupið kápp
i kinn. Jafnvei sárasaklau r
útgerðarmenn hafa farið il
Indlands að leita vizkunnar.
Gunnar Dal hefur á tveim
árum látið frá sér fara sex
bækur um indverska heim-
speki. Þetta sýnir að Gunnar
Dal er með afbrigðum i„..in
maður.
Sex indverskum heimspeki-
kerfui.i er lýst í upptalnir *a-
stíl. Dæmi: „Nyaya-heimspekin
skiptir orsökum i þrjá flokka:
I) Opadana, hin efnislega orsök
hlutarins. t.d. ullin f klæðinu
og leirinn í kerinu. 2) Asama-
vayi hin óefnislega orsök, —
það form sem efnið breytist í
t.d. gerð og litur klæðisins eða
kersins. 3) Nimitta. hin virka
orsök. vefarinn eða leirkera-
smiðurinn“. Ekki tekst Gunn-
ari Dal að blása lífi ( sex ind-
versk heimspekikerfi. Bókin er
því alls ekki uppörfandi. sem
betur fer.
Indverjar hafa átt fjölda
trúarleiðtoga og spekinga og
þeir hafa líkega þjáðst meira
fyrir sakir þessara manna en
nokkur þjóð önnur. Einhvem-
tíma voru þessi orð látin falla
í Evrópu: guð forði okkur frá
austurlenzkri vizku.
A. B.
Metsala á merkj-
um RIÍHiirafél.
Merkjasala Blindrafélagsins sl.
sunnudag geKk betur hér í
Reykjavik en nokkru sinni fyrr.
Alls seldust merkj f borginni
fyrir 104.471 sr. eða rúmlega 28
þús. kr. meira en > fyrra. Hefur
félagið beðið Þióðviljann að færa
öllum þeim sem stuðluðu að
þessum ágæta árangri sölunnar
á einn eða annan hátt bakkir.
I