Þjóðviljinn - 24.11.1962, Blaðsíða 6

6 SÍÐA
ÞJOÐVILJINN
Laugardagur 24. nóvember 1962
Höfundarrétt ur Bernarsátt-
mála framlengdur í 80 ár
í byrjun árs 1964 rennur út
eignarréttur erfingja Henriks Ib-
sens á verkum höfundarins, og
hið sama gildir um tónskáldið
Edvard Grieg í ársbyrjun 1965.
Samkvæmt Bernarsáttmálanum
er eignarrétturinn við lýði í 50
ár frá dauða höfundarins, og
vegna síðari heimsstyrjaldar-
innar var rétturinn framlengd-
ur um sex ár.
Bernarsáttmálinn hefur oft
tekið miklum breytingum, t.d.
í Brussel 1948. Nú stendur ný
ráðstefna fyrir dyrum, og verð-
ur hún haldin í Stokkhólmi,
1965. Helzta umræðuefnið á
þeim fundi verður, hvort fram-
lengja skuli vemdartímann enn
frekar. Hafa komið fram tillög-
ur frá ítölum um almenna
framlengingu á vemdun höf-
undarréttarins í 80 ár frá láti
höfundar.
Nú eru Norðmenn mjög ugg-
andi, hvemig fara muni um
eignarrétt að verkum Ibsens og
Griegs, því að vemdartíminn
rennur út nokkrum mánuðum
áður en ráðstefnan verður hald-
in. Sú regla gildir sem sagt, . 3
þegar réttindi eru í eitt skipti
Jiiður fallin, er ekki unnt að
-ÍVnna þau aftur, og dugar þar
e\gin framlenging. Og þao em
reyndar ekki aðeins Norðmenn.
sem hafa áhyggjur af þessu.
þvi að eins er ástatt um ýmsa
höfunda í öðrum löndum.
Hér er um mikið hagsmuna-
rnál að ræða fyrir ýmis lönd.
---------------------------<•>
Dauður mað-
ur kjörinn
Er þingkosningar fóru fram
i Bandarjcjunum fyrir nokkm,
var látinn maður í framboði til
fulltrúadeildarinnar. Hann var
kjörinn með miklum meirihluta
atkvæða á þing.
Einn af frambjóðendum
demókrata, Clem Miller, fórst
í flugslysi, meðan á kosninga-
baráttunni stóð. Flokksstjórn
demókrata vannst ekki tími til
að finna annan frambjóðanda
og nafn Millers stóð áfram á
framboðslistanum. Orslit kosn-
inganna sýndu. að hinn látni
hafði sigrað mótherja sinn,
repúblikanann Don Clausen.
Kœrður af
eiginkonunni
Fyrir nokkrum dögum ir
handtekinn maður í Kaupm.-
höfn cg sakaður um fjársvik
oí falsanir. Það \ar eiginkoaan,
sem kærði til lögreglunnar. —
uaginn eftir brúðkaupið.
Eiginkonan sakar manninn
um að hafa svikið út úr sér
stórfé. Þau kynntust í sambandi
við hjónabandsauglýsingu í
dagbiaði. Hann sagðist eiga í
samningum við Bomholt
menntamálaráðherra. ssm hríði
falið sér að koma upp frétta-
skrifstofu fyrir útvarpið og
sjónvarpið og væri ákveðið. að k
árslaunin yrðu 600. þúsund ísl. ®
krónur. Nú væri verið að
standsetja einbýlishúsið hans.
en því miður vantaði hann 50
þúsund kall til að kaupa hús-
gögn. Konan lánaði honum pen.
ingana, og hrúðkaupið var
undirhúið.
Svo giftu þau sig með pomp
og prakt. og veizlug ;tir
skemmtu sér konunglega. Brúð-
urin var þögul, enda skildi hún
ekki alltaf, á hverju ræðumenn
voru að tæpa, þeg . þeir skál-
uðu dauðadrukknir fyrir brúð-
hjónunum. En á sjálfa brúð-
kaupsnóttina rann upp 1., rir
henni ljós. Hún var þá ekkert
að hlífa sínum ásV^ra eigin-
manni, og nú situr hann bak
við lás og slá.
Matthías Jochumsson
Fari svo, að réttindin verði ekki
framlengd, getur hver sem er
notað verk Griegs og Ibsens án
endurgjalds. Fram að þessu
hafa greiðslur fyrir afnotarétt
af verkum Griegs runnið í sér-
stakan sjóð, og undanfarin
fimm ár hefur þessi upphæð
numið 7,5 miUjónum ísl. króna,
þar af tæpur helmingur í er-
lendum gjaldeyri. Má af þessu
sjá, að þetta er ekki svo lítið
fjárhagslegt atriði.
En sumir telja þó, að höfuð-
atriðið sé að vernda verkin
gegn misnotkun. Eini rétturinn.
ser., gildir um verkin, þegar
verndartíminn er liðinn, eru
nokkrar siðferðilegar reglur.
Stjómarvöld hafa heimild til að
stöðva og jafnvel banna að
verk séu notuð undir sérstak-
lega. svívirðilegum, , kjringum-
stæðum.
Henrik Ibsen
Talið er líklegt, að í Noregi
verði höfundaréttur að verkum
Ibsens og Griegs framlengdur
með sérstakri löggjöf fram yfir
ráðstefnuna í Stokkhólmi 1965
eins og gert hefur verið í
Bandaríkjunum með verk noklt
urra höfunda og höfundarrétt
Strindbergs í Svíþjóð.
Framlenging vemdartímans
mun ekki skipta miklu máli fyr-
ir íslenzka aðila, þar eð alda-
mótaskáld okkar eru lítt lesin
utan landsteinanna. Þó fá erf-
ingjar skáldanna nokkra
greiðslu fyrir flutning verkanna
innan lands, og má geta þess,
að verk Steingríms Thorsteins-
sonar munu vera lögvernduð
til ársins 1963, ljóð Þorsteins
Erlingssonar til 1964 og verk
Matthíasar til 1970.
Danskir bókamenn
glíma við skattinn
Danskir bókamenn hafa sam-
einazt til baráttu gegn nýjum
söluskatti, sem ætlunin er að
leggja á flestar vörutegundir,
þar á meðal bækur. Allir aðilj-
ar og félagasamtök, sem fást
við bókaútgáfu, söfnun eða sölu
á bókum, hafa undirritað mót-
mæli til þings og ríkisstjómar
vegna skattsins, sem nemur níu
hundraðshlutum, og hafa fom-
salar og bókaverðir í þjónustu
ríkisins sérstaka forgöngu í
þessari baráttu.
Mál sitt rökstyðja danskir
bókamenv m.a. með því að
benda á, að námsbækur og list-
ræn verk yrðu þannig skatt-
lögð, en ómerkilegustu vikurit
og klámblöð slyppu við að
greiða skattinn.
Hryllingsatburður
í hringleikahúsi
Tvö þúsund áhorfendur í
hringleikahúsinu í Mílanó
horfðu á það skelfingu lostnir
síðast liðinn miðvikudag, er
þýzkum kúreka mistókst í sýn-
ingaratriði sínu.
Leikur hans var sá, að skjóta
plastkúlum í * kringum sextán
ára st.úlku sem hreyfðist í
hring, bundin á stóra tréskífu.
Skyndilega hæfði kúrekinn
stúlkuna í augað og andlit
hennar huldist blóði. Hún var
flutt á sjúkrahús nær dauða en
lífi, og læknar áræddu ekki að
gera á henni skurðaðgerð. —
Uppþot varð í leikhúsinu og al-
ger ringulreið skapaðist, en
margir áhorfendur féllu í öng-
vit.
Vaktaskiptiídýrasta
fangelsi heimsins
Á fimmtudaginn voru vakta-
skipti í Spandaufangelsinu á
brezka hemámssvæðinu í Vest-
ur Berlín.
Að þessu sinni voru það Sov-
étmenn, sem tóku við rekstri^>
fangelsisins, en frá stríðslok„m
hafa Frakkar, Bretar, Banda-
ríkjamenn og Rússar skipzt á
að hafa þar umsjón með hönd-
um. Spandau er dýrasta fang-
elsi í heimi, og þar sitja þrir
helztu stríðsg’æpamenn naz-
ista: Rudolf Hess, Baldur von
Schirach og Albert Speer.
Þessi þrír fangar eru í um-
sjá fjögurra fangelsisforstjóra,
fjögurra vaktstjóra, sextán
fangavarða og au’ þess sér-
stakrar herdeildar.
Seinustu mánuðina hefur
Spandau verjð,,antiar af gðeins
tveímur stöðum í gerlín, þar
sem hittast fulltrúar frá Vest-
urveldunum og Sovétríkjunum.
Hin stofnunin, sem enn er í
umsjá fjórveldanna sameigin-
lega er flugöryggismiðstöðin á
ameríska hemámssvæðinu.
Minningar Þor-
björns frá
Geitaskarði
„Að kvöldi" heitir nýútkomin
bók eftir Þorbjöm Bjömsson
bónda frá Geitaskarði. Þetta eru
ýmsar minningar höfundar, m.a,
úr Danmerkurför, um skagfirzka
bændakórinn, vinina Rauð og
Hosu, gæðinga og hestamenn og
sitthvað fleira. Bókin er 176
blaðsíður, útgefandi er Isafoldar-
prentsmiðja h.f.
rm*
Mannkynssagan býr ekki
yfir neinum hroðalegri
atburðum frá upphafi en þeim
sem gerðust í tíð okkarflestra
fyrir aðeins tæpum tuttugu
árum, er þýzku nazistarnir
reyndu að útrýma öllum Gyð-
ingum í Evrópu. Og óvíða
hafa meiri hetjudáðir verið
drýgðar en í uppreisninni í
gyðingahverfinu 1 Varsjá
1943. 1 42 daga og jafnmargar
nætur stóð uppreisnin gegn
velvopnuðp stórskotaliði naz-
ista, dauðastríð 50.000 manna.
Fjörtiu og tveir dagar er ó-
trúlega langur tími, þegar
haft er í huga, að það tók
nazista aðeins nokkra daga
að sigra milljónaþjóðir, er
veldi þeirra stóð sem hæst.
Leon TJris, höfundurinn sem
varð frægur fyrir bók sína
„Exodus". lýsir baráttunni í
Gyðingahverfinu í nýrri skáld-
sögu, sem hann nefnir „Mila
18“, og er sagan byggð á dag-
bókarblöðum, sem tókst að
bjarga úr rústunum, og við-
tölum við nokkra þeirra. sem
af komust.
Baráttan var skipulögð við
mjög erfiðar aðstæður. 1
lengstu lög veigraði mikill
hluti Gyðinganna sér við að
horfast í augu \I3 tortíming-
arhættuna. Margir þraukuðu
dag frá degi í þeirri von, að
morgundagurinn bæri betri
tíma í skauti sínu. Og þeir
eru þvingaðir til að reisa
ghettóið, bæjarhverfi með
1500 byggingum, girtum 2ja
til þriggja metra háum múr-
vegg með gaddavírsgirðingu.
Þama var troðið inn hálfri
milljón Gyðinga. Sumir
láta tæla sig til að verða
meðlimir borgarráðsins, sem
á að hafa stjóm með höndum
Þjóðverjunum tekst einnig að
koma upp gyðinglegum lög-
regluverði, sem á að starfa
undir stjóm borgarráðsins, en
er í rauninni stjómað af
þýzku böðlunum Hýbýli og
Hetjubarátta Gyðinga
Þýzkir hermcnn smala saman fólki í gyðingahverfinu í Varsjá.
aukaskammt af mat fá þeir
fyrir sig og sína, er ráða sig
í þjónustu þýzku herranna.
Það er auðvelt að skilja löng-
unina til að lifa — þó ekki sé
nema svolítið lengur en hinir
óhamingjusömu meðbræður
Því að allir eru dæmdir til
að vera myrtir að lokum. Og
átakanleg er lýsing á trúar-
söfnuðinum, sem í lengstu lög
vill engan þátt eiga í and-
spymuhreyfingunni. Fólkið
lætur sér nægja að vitna íorð
rabbíanna, sem boða þolin-
mæði og bæn. Eins og segir
í bókinni:
„Kirkjan, rödd samvizk-
unnar, var undarlega hljóð“.
Allt þétta gerði mjög erf-
ítt í upphafi að mynda sterka
mótspymu meðal Gvðingannn
En þegar merkið er loks gef-
ið og uppreisnin er hafin, þá
kemur í Ijós hin órjúfandi
samstaða, takmarkalaust hug-
rekki fólks úr ólíku umhverfi
og með mismunandi skoðanir,
allt frá rabbíanum Salómon
til kommúnistans Rodel.
En áður hefur ghettóið
fengið að reyna um ára-
bil hina botnlausu niðurlæg-
ingu og eymd. Hægt og þétt
er gyðingabærinn innan múr-
anna að breytast í helvíti.
Fyrst hungur, ofsóknir og
pyntingar, síðan fjöldaaftökur.
Daglega deyja hundruðmanna
úr taugaveiki og sulti. Grind-
horaðar mannverur falla nið-
ur í göturæsin eins og flug-
ur og liggja þar, þar til þær
eru tíndar upp á skröltandi
dráttarvagna og ekið í fjölda-
grafir.
En það er þá fyrst, er
„bókaskápsferðirnar til ó-
þekkts staðar“ verða stöðugt
algengari, að hættumerkið
brýzt í gegn um hljóðlátt
sinnuleysið og fær almennan
hljómgrunn. Þeir framsýnustu
eru loks orðnir fullvissir um,
að áfangastaðurinn er útrým-
ingarbúðirnar, gasofnamir, og
þeir safna í kringum sig vel-
völdum hópi beztu manna til
að skipuleggja uppreisn: „Júð-
ar! Þetta er aðvörun! Gefið
yður ekki fram! Felið böm
yðar! Spymið á móti! Þetta
er uppreisnarmerki Sameinizt
með oss!!“
Ijanúar 1943 eru aðeins
50.000 Gyðingar eftir í
ghettóinu. Ibúarnir hverfa
niður í jörðina, göng eru graf-
in, rangalar langt undir yfir-
borðinu — undir gamla ghett-
óinu. Undankomuleið er eng-
in, — aðeins veik von að
komast lifandi út í gegnum
skolpleiðslukerfi. Varsjárborg-
ar. Aðalmiðstöð uppreisnar-
innar er í Mila 18, einu loft-
varnarbyrginu, sem erfiðast
er fyrir Þjóðverjaná að ná.
Og þama sitja nokkur
hundruð Gyðingar og smíða
sér vopn til að beita í sein-
ustu orustunni. Þeim er öll-
um ljóst, að baráttan er von-
laus. En í heilan mánuð barð-
ist þessi soltni illa búni „her“
við ofýarl sinn, þýzku hernað-
arvélina. Aðeins örfáir komast
lífs af í gegnum skolpleiðsl-
urnar, áður en Þjóðverjamir
leggja ghettóið endanlega
auðn og allt líf slokknar í
völundarhús niðri í jörðinni.
Einu dagbókarblaðinu lýkur
með þc^sum orðum: „Og hvað
mun verða um morðingjana?'*
1 dag er hægt að svara spum-
ingunni: fjölmargir þeirralifa
góðu lífi í Vestur-Þýzkalandi.
Og völd eirra fara vaxandi.