Þjóðviljinn - 25.11.1962, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 25.11.1962, Blaðsíða 7
Sunnudagur 25, nóvember 1962 ÞJÓÐVILJINN SÍÐA 7 bókmenntir Sögur Tsjekhofs á íslenzku Anton Tsjekhov. Maður í hulstri og fleiri sögur. Geir Kristjánsson þýddi úr rússnesku. Bókaút- gáfa Menningarsjóðs 1962. í smábókaflokki Menningar- sjóðs er komið út smásagna- safn eftir Tsjekhov. Það var vel til fundið. Þeir eru oft nefndir samtímis: Dostoéfskí, Tolstoj, Tsjekhov; mestu rit- höfundar Rússlands. En líklega er það Tsjekhov sem nýturskil- yrðislausastrar og einlægastrar aðdáunar — eða máske væri réttara að segja: ástar. Hann var einhver viðfeildnasti pers- ónuleiki í gjörvallri rithöf- undastéttinni. Á kápu bókarinnar stendur: „Sögurnar voru valdar með það fyrir augum að þær birtu sem flestar hliðar á list Tsjekhovs". Þetta hefur tekizt allvel. 1 bók- inni finnum við stutta skrýtlu frá tímum þess Tsjekhonte sem skrifaði fyrir skopblöð af því að hann var fátækur stúdent. Einnig meiriháttar ádeilusögu eins og söguna af manninum í hulstrinu, þessum eftirminni- lega persónugerl'ingi lífsóttans og harðstjórnar hversdagsleik- ans. 1 þessari bók íinnum við líka bréf Vanka til afa síns í sveitinni, söguna sem rússnesk börn hafa grátið yfir í meira en hálfa öld. Vissulega munu allir aðdáendur Tsjekhovs hafa á reiðum höndum margar sögur sem þyrftu að vera með í hverju safni — en sá óskalisti yrði nokkuð langur — og bókin er stutt. Geir Kristjánsson hefur þýtt sögurnar. Það er erfitt verk. Það er afskaplega erfitt að A leið til Keflavikuri Vegurinn Anton Tsjekov glíma við rússneskt talmál — ekki sízt þegar börn, gamal- menni og bændur taka til máls — erfitt að koma til skila þess- ari skrítilegu byggingu setn- ingarinnar, þessari sérstöku notkun orðs sem bætir svo ó- trúlega miklu við liíandi mynd persónunnar. Það er því eðli- legt að ekki tekst að bjarga öllu. En Geir gerir margt vel, hann er vandvirkur þýðari og sýnir oft góða hugkvæmni. A.B. Jökull skrifar sögur Jökull Jakobsson. Næt- urhcimsókn. Sögur. Bókaútgáfa Menningar- sjóðs. 1962. Jökull Jakobsson er duglegur höfundur. Hann er 29 ára og hefur gefið út fjórar skáldsög- ur og tvö leikrit hans hafa ver- ið sett á svið. Nú er safn smá- sagna hans Komið út í smá- bókaflokki Meningarsjóðs. 1 því eru sex sögur skrifaðar á ár- unum 1955 — 60 Elzta sagan í bókinni heitir Skip koma ek.ki aftur; saga um unga manninn sem ætlaði að sigra heiminn en fór hvergi. Þetta er ágætt viðfangsefni.Sag- an er skynsamlega byggð. En þetta örlagaríka samtal unga mannsins og elskunnar hans er óþægilega þvingað. Það er ekki gott að vita hvað stendur þeim fyrir þrifum, kannske Islands- klukkan og Gerpla, kannske venjulegur unglingslegur vand- ræðaskapur. Unga manninum er á einum stað líkt við leik- ara í sorgarleik, það er vel til fundið — leikara sem skiptir um föt að lokinni sýningu og fer heim til sín í öðrum sögum tekst Jökli miklu betur að leggja persón- um rétt orð í munn, hann sann- ar oft ágætlega að hann kann að skrifa samtöl, ekki sízt ósköp venjuleg samtöl. Jafnvægi í byggð landsins er enn ein saga um bónda sem fór í bæinn þegar stríðið kom. En hugur hans er hvergi nema á fornum slóðum. Raus og nöld- ur fullra manna blandast sam- an við minningar gamals klós- ettmanns sem einu sinni reið góðum hestum. Hér er Jökull á hættuslóðum eins og jafnan þegar hann skrifar um döpur gamalmenni sem lifa í minn- ingum um eitthvað sem var þeim dýrmætt en nú er horfið. Það er ýmislegt gott við þessa sögu, þó skortir hana dýpt. (Það er merkilegt hve oft það kemur fyrir í íslenzkum bók- menntum að andspænis æsilegu, fullu og bisnessríku lífi er stillt upp saknaðarfuiium minning- um um gæðinga, Sturlungu, notalega hlýju frá kúm og sauðfé, goluna í dalnum. Menn mikla vesældóm. önnur er Far- ið upp á Skaga: þar er kaup- maður sem aldrei hafði vanizt því að velta hiutunum fyrir sér og er allt í einu búinn að missa konu sína til Kana. Þetta endaði með fvliiríi og mis- heppnaðri sjáifsmorðstilraun eins og vera ber Samt er sag- an heldur reyforaleg. I Á leið til Keflavíkur segir maðurinn. Er það nokkuð menningarvandamál að aka suður til Keflavíkur? Það er ekki gott að vita. Menn vita að það er fátæk- leg náttúra þarna á skaganum. Það er ekki grösugt þama svo ekki sé minnzt á annan gróður. Auðir og blásnir mel- ar, svart hraun. Hraun er ekki fallegt úr bíl, til að hraun verði fallegt þurfa menn að vera inni í þvi og setjast á mosann. Hinsvegar eru fjöll- in alltaf jafnfaiieg og uppörv- andi. Það er ekki mjög langt síðan stofnað var ferðafélag i Keflavík til að ganga á þessi fjöll. Það er víst töluvert af unglingum í bessu félagi. Sum- ir menn segjast vera orðnir leiðir á þeirri tómstundastarf- semi sem miðar ekki við neitt æðra en að unglingar hafa ekkert verra fyrir stafni á meðan. Líklega heyra ferðafé- lög undir þá starfsemi sem seðri er. Þegar við horfum á þessi fjöll, skiijym við að það er miklu meiri ástæða til að blessa fjallgöngumenn en yfir- völd landsins Músík En bezta saga Næturheimsókn; ist á þröngu sv vandlega hugað sé á réttum stað, ir ströngum aga, segja hæfilega verður mikið úr bökarinnar er þessi saga ger- iði og það er að því að allt höfundur beit- leyfir fólki að mikið; honum • efninu. Jökull Jakobsson. horfa á veruleika okkar tíma, athuga hann gaumgæfilega, lýsa honum — og ef menn finna hjá sér andúð þá verður það fyrst fyrir að tala um líf þjóð- arinnar eins og það var.) Flestar sögur bókarinnar má með miklum rétti kalla siðferði- legar dæmisögur. Þannig er Herbergi 307, saga um litla kalla og stóra kalla og allan okkar Sögur Jökuls eru byggðar á raunsæishefð. Þekkingu á stærri og smærri fyrirbærum okkar tíma. Sæmilegri sálfræði. Höf- undur vandar sig og leggur al- veg sérstaka áherzlu á að loka á eftir sér — og nær athyglis- verðum árangri. Það er margt gott við þessar sögur Jökuls, ég má segja þær séu að mörgu leyti betri en skáldsögur hans. 1 skáldsögunum er einatt ýmis- legt stórkostlegt að gerast sem höfundur getur ekki alltaf svar- að til saka fyrir. Þessar sögur eru yfirleitt agaðri, markvissari, sýna betri tök á ákveðnu við- fangsefni. A.B. Kannske situr þú þannig að þú sjáir vel til bílstjórans. Rútubílstjórar eru yfirleitt frábærlega þjálfaðir menn, enda er bráðskemmtilegt að horfa á þá. Það er alltaf gott að horfa á mer.n sem kunna til síns verks. Ef allir Is- lendingar væru jafnvel stadd- ir, hver í sinni grein, og rútu- bílstjórar, þá væri-euðvelt að*. lifa í landinu. Það er mjög líklegt að út- varpið sé í gangi. Það hefur verið talað um það fyrir skömmu að dægurlög væru þjóðfélagsleg nauðsyn. Þess- vegna ættum við að berjást fyrir því að dægurlög séu sæmilega gerð. Þetta er vafa- laust alveg *'étt. Hitt er svo annað mál, að við þurfum að koma í veg fyrir það, að dæg- urlög taki cllan daginn af manninum. Ég er anzi hrædd- ur um að margir fái afskap- lega stóran skammt af þessu við vinnu sína — bæði í frysti- húsum og aætlunarbílum og víðar. Dægurlög eru eitt af því sem sviptir menn hæfi- leikanum til að vera einir með sjálfum sér. Að lokum geta þeir ekki gengið milli húsa án þess að hafa lítið út- varpstæki í brjóstvasanum og magnara í eyrum. Síðan fara öll bókaforlög í landinu á hausinn. Aftökur Fyrir aftan þig sitja maður og kona og tala saman á ís- ienzku. Tala hátt og snjallt svo að þú hlýtur að heyra. Þau vinna bæði á Vellinum. Hann hafði verið í Banda- í'íkjunum fyrir nokkrum árum og eytt 5000 doilurum. Það væri eitthvað núna, sagði hann. Eiginlega var hann samt hrifnari af Islendingum en Ameríkönum. Við Islend- ingar erum allir eins og ein fjölskylda. Eina sem að er. það eru kommúnistarnir. Þessi helvíti maður. Þeir höfðu reist múr og skotið fólk sem ætl- aði yfir múrinn. Þetta eru ekki menn. Þeir ættu að vera réttdræpir hvar sem er, sagði maðurinn og var orðinn æst- ur. Konan sagði já já, en var bersýnilega smeyk við þennan ofsa i manninum. Þetta var mjög sorglegt samtal. X3etla var sjálfsagt stilltur og venju- legur hversdagsmaður, en ein- hvernveginn hafði hann feng- ið þá flugu í höfuðið að vanda- mál landsmanna mætti leysa með því að sálga kommún- istum (eða deportera þá á skipum út í hafsauga). Kann- ske má segja að þetta sé af- skaplega heimskulegt. En það sem verra er: menn sem hugsa svona hafa glatað allri til- finningu fyrir orsakasambönd- um í þjóðfélaginu. Þeir halda venjulega að þeir séu tölu- verðir kallar en þeir eru vax; slyngur áróður hnoðar þá mót- stöðulaust. EMsvöðar k Bíllinn heldur áfram eftir mjóum vegi um svart hrauniðf Það grær seint yfir sár eld- gosa. Mosi í þúsund ár, lyng í þúsund ár, gras í þúsund ár. Þar að auki á þessi fá- tæklegi gróður sér tvo óvini. Sauðkindina og ameríska her- inn. Báðum aðilum hefur tek- izt að vinna sín hervirki vegna samtakaleysis mannfólksins. Ameríkanar hafa farið um ýmis svæði þarna suðurfrá með fallbyssur og skriðdreka, þessar merkilegu skepnur sem einn ágætur höfundur hefur kallað kynblending af örk- inni hans Nóa og strætisvagni 21. aldar. Það var skotið úr byssunum eins og gengur, og það kviknaði : mosanum. Mos- inn brann og hraunið var aft- ur nakið. Þari með var þúsund ára starf náttúrunnar farið í súginn og það var hörmu- Hvítir menn og svartir ’fléimfk Fífldjarfir flugræningjar er 'fn á nýútkominni unglingabók, ;ini fyrstu í bókaflokki um H'.k flugkappa, lögreglu lofts- Höfundar eru tveir: kunnur 'öfundur Eric Leyland og E. Scott Chard, yfirflugstjóri iá brezka flugfélaginu BOAC. 'sli Ólafsson þýddi bókina, út- ;efandi er Hörpuútgáfan. Sara Lidman. Sonur minn og ég. Skáldsaga. Einar Bragi Sigurðsson íslenzkaði. Bókaútgáfan Fróði 1962. Islenzkuð hefur verið vönduð og fræg skáldsaga Söru Lidman um það bölvaða ríki, Suður- afríkubandalagið; en það land finnst varla að mönnum sé sýnt meira óréttlæti en þar. Það er sænskur maður sem segir söguna. Ósköp „venjuleg- ur” maður að ollu upplagi — en honum hefur flest mistek- izt í lífinu og hér situr hann í þessu bölvaða landi og vill safna fé til eð hefja nýtt líf heima. Eiginlege er honum sama um hvíta og svarta. Hann er frá Evrópu og fyrst gat hann máske fengið einhverja bak- þanka þegar hann keypti hundafæðu handa svartri þjón- ustustúlku sinni. „En það gerir okkur Igor ekkert til. Við lifum í okkar eigin heimi”. ígor er sonur hans, sem hann tilbiður og lifir fyrir. Og Svíanum ferst eins og sjálfsagt mörgum „venjulegum” innflytjendum frá Evrópu: hann ber ekki ábyrgð á neinu, og ef nokkuð er, þá er honum illa við negra af því" að meiri réttindi þeim til handa gætu kannske þýtt að þínum hvíta syni reyndist erfiðara að „komast áfram”. Og svo er þetta: „Einni rangsleitninni meira eða minna í þessum haf- sjó af óréttlæti skiptir víst ekki miklu máli”. Við könnumst víst öll við þann skepnuskap sem lýsir sér í þessari afstöðu. Og þetta kemur betur fram síðar þessi bezti faðir í heimi er reiðubúinn að selja siðferðis- lögreglunni upplýsingar um svart-hvítar ástir fyrir fimm pund. Sara Lidman dregur upp mjög trúverðuga mynd af hvít- um herrum Afríku, hroka þeirra, afsökunum þeirra, kenningum þeirra um þá kynþáttakúgun sem þeir hafa í írammi. Við heyrum taugaveiklað mas hvítra kerlinga um ábyrgðarleysi og leti þeirra svörtu. Vesældarlega játningu spæjarens sem hefur það að atvinnu að veiða hvíta og svarta elskendur: „Úr því að læknir sem stundað hefur háskólanám fjölda ára, mennt- aður maður sem . . . umgengst úrval þjóðfélagsþegnanna — úr bví að hann skammast sín ekki fyrir að smokra á sig gúmmi- ■’önzkum og rannsaka stúlkurn- ir nauðugar, hvers vegna skyldi ég þá setjá mig á háan hest?.. \ð maður tali ekki um ríkis- stjórnina. Heldurðu að það séu nokkrir glópaldar sem stjórnn landihu? Heldurðu að þeir viti ekki hvað þeir eru að gera. hvað þessu landi er fyrir Sara Lidman. .sztu1,? Og svo ,,fógaðra“ tal um að negrana skorti „þekkingu og framtakssemi”, tal sem er . blandað æðri herstjómarlist: legt, jafnvel þótt náttúran starfi án siðferðilegra hug- sjóna. Við sækjum nefnilega mikinn siðferðilegan styrk til hennar hvað sem öðru líður og höfum því fullan rétt til að reiðast fyrir hennar hönd. Enda urðu þessir atburðir góðum mönnum umhugsunar- efni. Einum urðu þeir efni í kvikmyndahandrit, öðrum urðu þeir efni i ljóð. Kynleg blanda Þessi mosabruni vekur upp margvíslegar hugsanir. Ekki svo að skilja að það væri til dæmis rétt að líkja íslenzkri menningu eða þjóðarvitund við mosa. Nei, rætur þeirra eru váfalaust sterkari, þær fuðra ekki upp við nokkur fallbyssuskot. En: „enn reynir, íslenzk þjóð, á þínar rætur”, segir Guðmundur Böðvarsson. Við vitum öll að við erum í undarlegri klípu. Þetta kemur fram á margvislegan hátt. 1 annað skipti var ekið suð- ur um kvöld, í myrkri og rigningu. Það voru nokkrar stelpur í bílunum. Þær voru mjög laglegar og tölvert full- ar. Máske voru þetta smá- mellur, þó barf það ekki að vera. Feður þeirra höfðu að öllum líkindum dregið meiri fisk úr sjó en kæmist oní heila höfuðborg með góðu móti. Og þarna sátu þær sem sagt, mjög ungar og tölvert fullar og sungu. Fyrst sungu þær klámvísu' á amrísku, mjög hrossalegar vísur. Svo sungu þær Haíið bláa hafið hugann dregur. Svona eru margir menn undarlega sam- settir hér suður með sjó. Og fæstir taka eftir því hvað þeir eru undarlega samansettir. Fyrir tveim árum sagði kona við mig: Ég held þessir Am- eríkanar geti farið til and- skotans þegar maður er búinn að græða á peim. Stúlkurnar í bílnum luku við hafið bláa hafið og fóru með slæman hermannakveðskap. Morgun- blaðið segir: það er frelsi í landinu. Ef þú ert á móti kanasjónvarpi þá kaupir þú þér ekki sjónvarp. Ef þú ert á móti Keflavíkurútvarpinu þá ert þú frjáls að loka fyrir það. Við íslendingar erum ekki einangraðir, við fáum strauma úr öllum áttum, enda frjálsir menn. Það er nefniiega það. Stúlkurnar í bílnum voru víst að rifja upp Island ögrum skorið þegar þær voru komn- ar á -áfangastaö. A.B. það þarf fámenna miðstétt afríku- negra til að vera höggdeyfir milli hvítra og svartra. Það er mikið af andlegum vesæl- dómi í öllum þess um ræðum; þær eru vanmáttuear, ekki rökheldar; enginn treystir sér til dæmis til að ki-yfja þann fræga vítahring að „íú- fræði og fram- taksleysi“ „óæðri“ kynþáttar er tryggt framhald með sjálfu mis- réttinu — slíkar hugleiðingar verða að koma að utan. í þessum efnum gerist alltaf göm- ul saga: aríar búa sér til neikvæða mynd af gyðing- um eða svertingj- um til réttlætingar afstöðu sinni til þeirra, og beita síðan öllu valdi sínu — meðvitandi Framhald á 8. síðu. I

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.