Þjóðviljinn - 08.05.1963, Blaðsíða 5

r
Miðvikudagur 8. mai 1963
ÞJðÐVILJINN
SfÐA g
Um kjör listamanna
íNoregltrúarbrögð
og mdlastreitu
Norski rfthöfundur-
inn Ragnhild Mageröy
dvaldist á íslandi
nokkrar vikur í vor. —
Fréttamaður Þjóðvilj-
ans hitti frú Mageröy
að máli áður en hún
hélt heimleiðis og
spjallaði við hana um
rit hennar og erindi
út hingað; kjör lista-
manna í Noregi og ým-
islegt það er deilum
veldur með frændum
vorum, svo sem trúar-
brögð og málstreifu.
— Þér skrifið skáldsögur,
frú Mageröy?
— Já, fyrsta bókin mín heit-
ir Gunnhildur og kom út 1957.
Síðan kom Útskúfuð kona 1958
og Ástin spyr ekki 1960.
Blaðamaðui'inn minnist nú
þess að hafa lesið sér til að
frú Mageröy hafi til að bera
mikla þekkingu á því völund-
arhúsi, sem nefnist sálarlíf
kvenna. og umhverfislýsingar
hennar þyki frábærar. — En
um hvað fjalla svo þessar
bækur?
— Til þess að geta svarað
þyrfti ég helzt að sikoða efnis-
ágripið á kápu bókanna. svarar
frú Mageröy og hlær. En i
stuttu máli sagt er þetta
„trílógía“. Fyrsta bókin hefst
um aldamótin 1800; verkið tek-
ur yfir alla síðustu öld, og lýs-
ir þrem ættliðum, Gunnhildi,
dóttur hennar og dóttur-dóttur.
Ættinni fylgir bölvun, sem
ekki léttir fyrr en trúin á
bölvunjna hverfur. Inn í þetta
vefjast svo ýmis atriði, svo
sem gömul og rótgróin hjátrú
byggðarjnnar. Einnig koma til
sögunnar trúarstefnur, svo sem
Haugianismi og síðar heittrú-
arstefna. Ég reyni að lýsa þejm^
áhrifum. sem tíðarandinn á- ’
samt yfirspenntri trú — og
hjátrú — getur haft.
— Já, vel á minnzt. hvað
getið þér sagt okkur af trúar-
lífi frænda vorra Norðmanna?
Við höfum mikið heyrt af Þvi
látið.
— f Noregi er mikið um yf-
irspennt trúarlíf. Gott dæmi
eru allar þær deilur, er orðið
hafa í vetur um Áge Samuel-
sen. Hann er heimatrúboðsmað-
ur, sem bannar kristnum
mönnum að leita læknis! Einn-
jg rná nefna skáldið Óverland,
sem kalla mættj trúaðan heið-
ingja. En framar öðru er það
Hallesby, sem ber að þakka
eða kenna. Hann hefur varp-
að Skugga sínum yfir Noreg
allan áratugum saman. Það
er heimatrúboð hans, ásamt
hinum ýmsu sértrúarflokkum,
sem heldur lífinu í trúarlífi
Norðmanna.
— Hver er afstaða yðar til
þessara mála?
— Á ungiingsárum mínum
var ég mjög trúuð. Helzt vildi
ég verða trúboði eða prestur.
Frá þessu hef ég horfið síð-
ar. En ég vil samt vera leit-
andi. Ekki þó svo að skilja.
að ég haldj fast við gamla
guðshugmjmd, og hugsi mér
guð sem gamlan mann síð-
skeggjaðan. Gjarnan vil ég
vera i snertingu við eitthvað,
sem er meira en mennimir,
ejtthvað, sem er allt.
Málstreita
— Þegar trúmálum sleppir,
hvað getið þér sagt okkur um
hina þjóðaríþrótt Norðmanna,
málstreituna?
| gAGNMlU) :
1-.^—.... ^..........
Ein bókanna.
— Hvað skal segja. svarar
frú Mageröy mæðulega.
— Þessi deila á sér gaml-
ar rætur, og það er erfitt að
útskýra þessi mál fyrir þeim
hamingjubömum, sem sloppið
hafa við ailt slíkt þras. Vand-
ræðin eru t.d. þau. að nú er
ekki eingöngu um að ræða
ríkismál og nýnorsku, heldur
hefur verið reynt að steypa
þeim saman í svonefnda sam-
norsku. Rithöfundafél. norska
klofnaði um þessi mál, og
einkum um afstöðuna til sam-
norðkunnar. Sjálf skrifa ég
ríkismál. en nota mikið orð
úr mállýzkum. Samtöl öll
skrifa ég að sjálfsögðu á mál-
lýzku, enda er það í samræmi
við umhverfi bóka minna. í
seinni bókunum hef ég þó
fækkað mállýzkuorðum að
mun. Það var að undirlagi út-
gefanda míns, sem kvártaði
undan þvi. að það sem ég
skrifáði væri á stundum óskilj-
anlegt!
— En hvert er svo erindi
yðar hingað út til íslands?
— Það er nú saga að segja
frá því. Ég hef verið að glíma
við Gunnhildi kóngamóður i
því skyni að skrifa um hana
skáldsögu. Reyndar er vafamál,
hvort ég lýk því verki, Gunn-
hildur er mér erfið viðureign-
ar. En í fyrra sat ég á Há-
skólabókasafninu í Osló og las
mér til um þetta tímabil. Svo
var mér bent á, að Sigurður
Nordal hefði skrifað grein um
Gunnhild; í samtíð og saga. í
heilan mánuð þrælaðist ég á
Nordal, og varð margs vísari.
Nú var ég farin að komast nið-
ur í málinu. Þá kom frændi
minn Hallvard Mageröy að
máli við mig og skýrði mér
frá því, að Norsk-íslenzka fé-
lagið hefði í hyggju að gefa
út safn af smásögum ungra, ís-
lenzkra höfunda frá seinni ár-
um. Margir Norðmenn líta ís-
land þeim augum, að það sé
sögueyjan fremur öðru, okkur
brestur þekkingu á nýrri bók-
menntum íslenzkum, og við
fylgjumst' ek-ki nógu vel með
því hvað þið hafið fylgzt með.
Nú, ég settist við að þýða, Qg
hér er ég komin, ég fékk styrk
tii þriggja vikna dvalar hér,
og Loftleiðir gáfu mér ókeyp-
is far.
Smásagnasafn
Við spyrjum, hverjir séu
þessir ungu smásagnahöfund-
ar, og kemur í ljós, að þeir
eru þrettán. of margir upp að
telja.
— Þýðið þér smásögur allra
þessara höfunda?
— Nei. tvær af þeim sögum,
sem ég hef þýtt. koma i þessu
smásagnasafni. Það er þjóf-
urinn eftir Agnar Þórðarson.
og Stríðið við mannkyn eftir
Geir Kristjánsson. Þá sögu hef
é'g reyndar nefnt í þýðingu
Kampen mot jpeilbildene, "þar
eð orðrétt þýðing gæti vaidið
Ragnhild Mageröy rithöfundur.
misskilningi. Ég get ekki sagt
með vissu, hvenær þetta smá-
sagnasafn kemur, en vonandi
verður þess ekki langt að biða.
— Þér hafið kynnzt starfs-
félögum yðar hér á landi?
—• Já, sannarlega! Ég var
hálf hrædd um að ég yrði að
dúsa ein á herbergi, án þess
að kynnast nokkrum manni, en
það fór á aðra leið. Allir hafa
keppzt við að gera mér dvölina
sem skemmtilegasta. og ég hef
kynnzt fjölmörgu fólki. Sigurð
Magnússon hitti ég á flugvell-
inum, og Kristmann Guð-
mundsson var fyrsti maður-
inn, sem ég hitti á hótelinu.
Svq má nefna útvarpsstjóra og
Jón Engilberts svo einhverjir
séu nefndir. Ásmundur Sveins-
son hefur bókstaflega heillað
mig. Skrifið þér umfram allt,
að mér hafi aldrei fundizt ég
vera útlendingur hér.
— Hvaða kynni hafið þer
annars haft af íslenzku menn-
ingarlifi?
— Tíminn er að sjálfsögðu
alltof naumur til að þau geti
orðið sérlega mikil. Ég hef þó
séð Pétur Gaut í Þjóðleikhús-
inu. Gunnar Eyjólfsson þótti
mér sérstaklega góður, einkum
fyrir það. að hann var eins
góður gamall sem ungur, en á
því vill oft verða misbrestur.
Ætti ég að gagnrýna eitthvað.
væri það helzt dauði Ásu. Þar
sitja leikendur alltof langt
hvor frá öðrum, og það skap-
ast engin snerting þeirra á
milli. En hér er e.t.v. leik-
stjórn um að kenna. Og í höll
Dofrans stal Dofrinn sjálfur
allri senunni.
— Þér minntuzt á, að þér
hefðuð fengið styrk til ís-
landsfarar. Hvað getið þér sagt
okkur um kjör norskra rithöf-
unda. er mikill munur á þeim
og kjörum islenzkra rithöf-
unda?
— Ég hef það á tilfinning-
unni, að kjörum rithöfunda á
fslandi sé mjög ábótavant, 0g
mikill munur sé á, hve betri
þau eru í Noregi. Nú er þess
að gæta. að kjör norskra lista-
manna hafa nýlega tekið mikl-
um stakkaskiptum til hins
betra. Styrkir allir hafa ver-
ið stórum auknir, og ber eink-
um að nefna Vinnustyrk ríkis-
ins til listamanna. Stærstu
styrkimir eru veittir til
þriggja ára, Qg nema 15 þús.
norskum krónum ár hvert, eða
45 þús. norskum krónum í alit-
Að sjálfsögðu éru ekki allir
styrkimir svo háir. En þess
ber einnig að geta, að þessir
vinnustyrkir em veittir
án tillits til listgreina, þannig
fá t.d. þýðendur slika styrki
og einnig gagnrýnendur. Dæmi
þess er rithöfundurinn Magli
Elster. sem i þetta sinn fékk
vinnustyrk sem gagnrýnandi.
en ekki sem rithöfundur. Á
þessu ári hafa að ég held 64
rithöfundar fengið slíkan
vinnustyrk
Höfundarlaun
En það léttir einnig mikið
aðstöðu rithöfunda, að Þeir
hafa það sem kalla má ..gmnd-
vallarsamning" (normalkontrakt)
og gildir hann í Noregi. Dan-
mörku og Svíþjóð. Samningur
þessi er saminn af fulltrúum
rithöfunda og útgefenda. Til
að útskýra hann nánar getum
RÆTT VID NORSKA
RITHÖFUNDINN
RAGNHILD MAGERÖY
við tekið dæmi af sjálfri mér.
Þegar ég gaf út fyrstu bók-
ina fékk ég 12,5% af verði
óinnbundinna eintaka þegar
söluskattur hafði verið dreginr,
frá. Þetta gilti að 3000 seldum
eintökum. Eftir það steig pró-
senttalan í 15. Þegar maður
verður félagi i rithöfundafélag-
inu stígur svo prósenttalan
enn. Þá fá menn 15% af 5000
seldum eintökum. en 20% af
því, sem fram yfir þá tölu
fer.
En svo er að minnast á út-
varp. Þegar rithöfundur les
sín eigin verk inn á stálþráð,
fær hann fyrir óbundið mál
10 kr. norskar í upplestrar-
laun á mínútu. Þegar þessu
er útvarpað fær hann einnig
höfundarlaun, sem em jafn há,
þannig að í rauninni er gjaldið
20 kr. norskar á mínútu. Ef
einhver annar, t.d. leikari. les
verkið, fær höfundurinn höf-
undarlaun,
Fyrir ljóð eru þessir taxtar
tvöfalt hærri. Fyrir útvarps-
leikrit af venjulegri lengd eru
borgaðar 4000 norskar krón-
ur. Sé leikritið endurtekið,
fær höfuridur 6000.
En sem sagt, ég hef það á
tilfinningunni, að hjá ykkur
séu þessi mál allt of skammt
á veg komin, og hér sé gagn-
gerðra úrbóta þörf.
Þannig sagðist frú Ragnhild
Mageröy frá. Við þurfum ekki
lengi að reikna til að komast
að því, að hún hefur lög að
mæla. kjaramál íslenzkra lista-
manna eru í megnasta ólestri,
og mikilla úrbóta þörf. Frú
Mageröy hélt heimleiðis fyrra
sunnudag 28. april. Við þökk-
um þessari gáfuðu og skemmti-
legu konu fyrir spjallið.
J. Th. H.
LYFJASALA OG VIÐREISN
Viðreisnin er söm
við sig
Alþingi samþykkti nýlega
fmmvarp til lyfsölulaga. Það
var flutt af ríkisstjóminni,
enda ber það mjög keim af
þeirri viðreisn, sem hún kenn-
ir sig við. Hagsmunir framleið-
enda og seljanda lyfja eru
vandlega tryggðir í þessum
nýju lögum, en hinsvegar minna
hirt um hag og heill þess
fjölda, sem lyfja neytir.
I lögunum er svo ákveðið, að
leyfi til að reka lyfjabúð skuli
aðeins veita einstaklingum.
Sveitarfélögum. sjúkrasamlög-
um og öðrum hagsmunasam-
tökum almennings má aldrei
veita slíkt leyfi. Lyfjasölugróð-
inn skal renna óskiptur til
fárra einstaklinga og umfram
allt ekki falla almenningi f
skaut.
Á fleiri vegu eru hagsmunir
lyf jakaupmanna tryggðir í þess-
um lögum, og skal það ekki
rakið nánar hér, að einu atriði
undanskildu, enda jaðrar það
atriði, að mínum dómi, við
hneyksli í heilbrigðislegu til-
liti.
Lyfjaneyzla og
gróðafýkn
Lyfjagerð og lyfjasala er ein
af arðvænlegustu atvinnugrein-
um, sem um getur í heimi hins
óhefta einkaframtaks, og hafa
voldugir auðhringar þvi tekið
hana á sína arma. Þeir fram-
leiða lyfin í stórum stíl og
ofurkappi, sem gróðavonin ein
hella þeim yfir mannfólkið af
fær skýrt.
1 tilraunastofum fer fram
þrotlaus leit nýrra lyfja, og
þegar slík finnast, erviðleitnin
sterk að koma þeim sem fyrst
á markaðinn, — koma þeim í
peninga. Framleiðendur verja
Eftir
ALFRED GÍSLAS0N
lækni
gífurlegu fjármagni í áróðurs
skyni og auglýsinga, en sá
kostnaður skilar sér aftur með
vöxtum og vaxtavöxtum. Það
er lyfjaneytandinn, sem borgar
brúsann.
Að jafnaði sækja lyfjafram-
leiðendur fast á um frjálsa sölu
nýrra lyfja, en heilbrigðis-
stjómir og læknar þybbast
nokkuð við vegna ahnannaör-
yggis. Þvl miður hefur sú fyr-
irstaða oft reynzt of veik, og
eru mörg sorgleg dæmi þess
nú hin siðustu ár.
Thalidomid og
vansköpun
Illræmdasta dæmið um ónógt
eftirlit heilbrigðisstjóma með
starfsemi lyfjaframleiðenda er
thalidomidhneykslið svonefnda.
Leyfð hafði verið um skeið ó-
takmörkuð sala þessa lyfs, og
það mikið verið auglýst, eins
og titt er um ný lyf. Árið 1961
kom upp úr kafinu, að lyf þetta
hafði hryllilegar aukaverkanir.
Ef konur neyttu þess á fyrstu
mánuðum meðgöngu, áttu þær
á hættu að ala vansköpuð böm.
og þannig komu í heiminn
mörg hundruð böm á árunum
1961 og 1962.
Þessi bitra reynsla varð til
þess, að heilbrigðisstjómir víðs-
vegar um lönd vöknuðu við
þessum efnum var auðsjáan-
lega ábótavant og ekki vanþörf
nýrra hemla á starfsemi lyfja-
framleiðenda. Að sjúklingum
var haldið lyfjum, sem enginn
vissi hvort skaðlegar verkanir
hefðu eða hve miklar.
Viðbrögð brezkra
„Sennilega eru allir á einu
máli um þörfina á nýrri hindr-
un, er sérhvert nýtt lyf verður
að sigrast á. áður en sala þess
er leyfð“. Með þessum orðum
Framhald á 8. síðu.
t
t
i