Þjóðviljinn - 12.02.1964, Qupperneq 4

4 SÍÐA
ÞTðDVILIINN
Miðvikudagur 12. febrúar 1964
Lárus Pálsson fímmfugur
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósfalistaflokk-
urinn. —
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson, Magnús Kjartansson (áb.),
Sigurður Guðmundsson.
Ritstjóri Sunnudags: Jón Bjamason.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Simi 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 80 á mánuði.
Eru 12 stundir of lítið?
CJtytting vinnudagsins hefur hvarvetna um heim
^ verið gagnmerkur þáttur í baráttu verkalýðs-
félaganna. Víða er það svo að enn hefur ekki náðst
sómasamlegur árangur í því máli. í orði viður-
kenna nú flestir réttmæti þess að vinnandi. fólk
þur'fi ekki að strita lengri vinnudag ’fyrir lífsþörf-
um sínum en svo, að heilsa þess bíði ekki fjón a'f,
og nægur tími gefist ekki einungis til hvíldar held-
ur til ríkulegra tómstunda, svó hver og einn geti
unnið að margvíslegum hugðarmálum og átt hlu't
að félagslífi og félagsstarfi að vild. En svo rnjög
brestur á að sá skilningur sé látinn ráða löggjöf
og framkvæmd, að enn í dag er virtnuþrælkun og
óhóflega langur vinnudagur eitt erfiðasta
vandamál vinnandi manna á íslandi.
rn það hefur líka verið barizt gegn styttingu
^ vinnudagsins. Enn vun ekki fallin í gleymsku!
andstaða íhaldsflokksins (og hins sama flokks með
na’fninu Sjálfstæðisflokkur) gegn vökulögunum.
Því máli hafði verkalýðshreyfingin komið inn á
Alþingi, leitað með það á náðir lÖggjafans, eftir
að sýnt var að togaraeigendurnir létu sig ekker't
skipta nema gróðann og höfðu harðneitað öllum
kröfum um skynsamlega styttingu vinnudagsins á
togurunum. Og auðvitað hamaðist íhaldið á Al-^
þingi gegn þessu réttlætis- og menningarmáli og
barðist fyrst gegn því að lögfest yrði 6 stunda!
hvíld á togurunum, síðan gegn 8 sfunda hvíld-
inni og loks gegn 12 stunda vökulögunum, þar til
ekkí varð lengur móti þeim staðið.
m
Thaldið he'fur þó ekki enn sætt sig við þau lög.
Áróðurinn fyrir því að lengja á ný vinnudag
fogarahásetanna hefur haldið áfram. Stjórn Fé-
lags íslenzkra botnvörpuskipaeigenda. skipuð mátt-
arstólpum Sjálfstæðis’flokksins, sendi fyrir fáum!
árum þá úrslitakosti inn á Alþingi, að yrði ekki'
fogaravökulögunum hrundið og vinnutíminn á
togurunum lengdur úr 12 sfundum á sólarhring,
skyldi togaraútgerð á íslandi lokið! Og enn er
farið á stúfana með þetta „bjargráð“, krafizt lengri
vinnutíma á togurunum en 12 stunda á sólarhring.
Og Morgunblaðið fagnar því, að nú sé Emil Jóns-
son og þá væntanlega Alþýðuflokkurinn ekki ^
framar í tölu þeirra sem verja vilji vökulögin 1
Hér mun Morgunblaðið þó hælast um of snemma ,
Enda þótt Emil Jónsson og ýmsir aðrir leiðtogar
Alþýðuflokksins séu orðnir svo gegnsósa af íhalds- ,
mennsku að þeir viti ekki lengur hvers virði vöku- ,
lögin ha’fa verið og eru sjómönnum, mun fjarri,
því að Alþýðu’flokksmenn almennt hafi sokkið svo ,
djúpt. Raunar er það furðulegf að menn skuli,
láta sér til hugar koma aðra eins 'fjars’fæðu^ og þá
að hægt sé að „bjarga“ Togaraúígerð á íslandi
með því að lengja vínnu’dag Hásefanna’ svö Éanr
verði meira en 12 s'tundir á sóIarKrmg. Endá mur
íhaldið sjálft og Emil og aðrir faglKnýíingár þes
finna, að sjómenn lá'ía ekki bjóðá sér skerðing
yökulaganna, heldur sækja fram fil befii kjara c
styttri vinnudags en 12 stunda á sólarHrlng. — s.,
Einn af mikilhæfustu og
gáfudustu listamönnum á landi
hér er fimmtugur í dag. Lár-
us Pálsson leikari. Sumuni sem
lifað hafa í hálfa öld þykir
það ekki með öllu sársauka-
laiist að stíga yfir þröskuídinn
og þá kennd þekki ég mætavel:
mörgum okkar finnst réttilega
að við höfum allt of fáu ork-
að, flotið sofandi að feigðar-
ósi; en fáa sem enga þekki
ég sem síður þurfa að bera
kinnroða fyrir ferli sínum öll-
um en Lárus Pálsson. Starf
hans og stríð hefur borið ríku-
legan og ómetanlegan ávöxt ■ á
akri íslenzkra leikmennta,
hann stefndi ungur að háu
marki og vann skjótt mikla
og- minnisverða sigra, stóð í
fylkingarbrjósti á löngu og ör-
lagaríku skeiði og náði ó-
venju snemma háum listræn-
dýrmætum skóla reynslunnar;
en hvarf heim árið 1940 góðu
heilli og tók þegar til óspilltra
málanna vökull og ótrauð-
ur að miðla löndum sín-
um af þekkingu sinni og marg-
þættri snilli, flutti með sér
ferskan blæ og svalandi hvar
sem hann fór. Leikendumir
íslenzku voru margir stórum
kcstum og ærnum hæfileikum
búnir og höfðu unnið mikið og
merkilegt starf, en Leikfélag
Reykjavíkur engu að síður oft-
lega svipað nornakatli, sundr-
ung og úlfúð daglegt brauð.
Lárus var yfir þá flokkadrætti
hafinn og vart mun það of-
mælt að undir ljúfmannlegri
en einbeittri forustu hans hafi
íslenzk leiklist æmum fram-
förum tekið í þá daga. Sá
áratugur sem fór á undan
vígslu Þjóðleikhússins er á-
I hlutverki Jóns Grindvíkings — (íslandsklukkan)
um þroska, fjölgá/aður og
margsnjall lislamaður. Það má
sjálfsagt deila um það enda-
laust hver hafi unnið íslenzku
leikhúsi mest gagn og um þá
hluti er mér ógerlegt að dæma:
hitt veit ég með vissu að þar
er Lárus Pálsson í fremstu
röðum — margvísleg afrek
hans og farsæl barátta mun
ekki í gleymsku falla, án hans
væri leiksaga Islendinga stór-
um svipminni og fáskrúðugri
en raun er á.
Ætlun mín er sú ein að árna
afmælisbarninu hamingju á
tímamótum, þakka honum
langa vináttu og liðna daga.
Það er annað en fátítt að
greint sé rækilega frá ætt og
uppruna merkra og þjóðkunnra
manna á slíki»m stundum, upp-
vexti þeirra og umhverfi, og
störf þeirra, mannvirðingar
og afrek talin fram af kost-
gæfni, vegin og metin. Sú við-
leitni er eðlileg og lofsverð
á marga lund, en verður ekki
sýnd af minni hálfu; hér verð-
ur aðeins drepið á örfá atriði
með sundurlausum og fátæk-
'egum orðum.
Það var þroskasögu íslenzkra
, leikmennta ólítið happ er Lár-
'js Pálsson ákvað komungur
ið helga leiklistinni alla krafta
:ína, auðugar gáfur og eld-
egan áhuga, en í þá daga
öfðu víst fáir íslendingar trú
.i framtíð og sönnu gildi hinn-
■r göfugu listgreinar, töldu
'iað ofmetnað eða flónsku að
etla sér að gerast leikari að
ítvinnu. Lárus nam í ströng-
um og frábærum skóla Kon-
■inglega leikhússins og starf-
aði síðan á leiksviðinu í Höfn
í þrjár og lærði þannig í
reiðanlega eitt merkasta skeið
(slenzkrar leiksögu: þrátt fyr-
ir lítinn skilning stjórnarvalda
var það tími sóknar, djarí-
legra tilrauna, listræns verk-
efnavals. háleitra markmiða,
þótt tíðum væri við andbyr
að stríða. Þannig var nýjum
þroska náð, sviðsetning, bún-
aður, samleikur og tækni
komst á hærra stig og sú
stund undirbúin er Þjóðleik- $■
húsið tók til starfa og allstór
hluti leikaranna gerðust at-
vinnumenn í fyrsta sinn. Þegar
hin langþráða vígsla varð loks
að veruleika var Lárus Páls-
son hiklaust talinn í hópi
„gömlu leikaranna“ svonefndu
liðlega hálffertugur maðurinn
enda búinn að geta sér ó-
svikinn orðstír og ástsældir
sem leikari og leikstjóri. Hann
hafði líka allt frá upphafi
manna bezt túlkað ýmsar ger-
semar innlendra bókmennta í
útvarpi og á mannfundum
og haldið merkan leikskóla; ég
þykist vita að harla margir
af hinum yngri listamönnum
sviðsins sem nú eru komnir
til virðingar og vinsælda eigi
heilladrjúgri leiðsögu og
kennslu Lárusar ólítið að
bakka. Og þegar minnzt er
fyrstu göngu Þjóðleikhússins,
því örðuga skeiði. eru það ekki
sízt snjöll afrek Lárusar Páls-
sonar sem bregða bjarma yf-
ir liðna tíð: leikstjórn og svið-
setning „lslandsklukkunnar“ og
„Flekkaðra handa“: afburða-
snjöll lýsing Jóns úr Grinda-
vík. Karls konungs sjöunda og
Argans ímyndunarveika. Nú
væri óneitanlega freistandi að
halda sögunni áfram, en ég
ætla sízt af öllu að skrifaannál
eða listsögu — það verður síð-
ar gert og af færari mönn-
um.
Mér er það líka ofraun að
skýra helztu einkenni Lárusar
sem leiks.tjóra og leikara, og
fæ þó ekki orða bundizt með
öllu. Ég hef löngum haldið því
fram að leikstjóm hans sé
búin nærri óbrigðulli smekk-
vísi, glöggskyggni á stórt og
smátt, ótvíræðum skilningi á
dramatískum bókmenntum og
sérkennum og dýpstu hugsun-
um skálda; og oft hefur hann
reynzt hugkvæmur, djarf-
mannlegur og úrræðagóður í
hverri raun. Hann er hug-
myndaríkur og skapandi leik-
stjóri, hann vísar leikendum
sínum veginn, styrkir þá með
ráðum og dáð; en beUir þá
engu ofríki, heldur leyfir þeim
að skapa og lifa fólk sitt í
friði. — Lárus hefur færri
hlutverk túlkað en ætla mætti
og tíðum höfum við saknað
þess að hann kyldi ekki birt-
ast á sviðinu, ástæðurnar eru
margar og ein þeirra sú að
hann hefur löngum og öll hin
síðari ár forðast að leika í
verkum þeim sem hann hefur
sett á svið og með því gefið
hinum yngri leikstjórum hollt
eftirdæmi. Þó að líkamsvöxt-
ur og útlit hins snjalla leik-
ara hafi sett honum nokkrar
skorður og hann sé ekki einn
þeirra sárfáu sem geta breytt
sér í allra kvikinda líki er
Lárus Pálsson fjölhæfur í
bezta lagi og jafnvígur á
gróskumikið skop og djúpa al-
vöru: hann hefur túlkað harm-
ræn hlutverk með kyngi sann-
færingar og sálar, gæddur ó-
sviknu sálarlegu innsæi. Og
þó er okkur flestum tamast að
líta á hann sem gamanleikara
og skops af guðs náð. en
mergjuð skopskyggni hans og
blæbrigðarík kímni er óvenju-
leg og raunar sérstæð á landi
hér, hárfín, meitluð og Ijós-
lifandi og sízt af öllu ýkt í
neinu, heldur jafnyel of hóg-
vær og hljóðlát þegar svo ber
undir, en engu að síður mátt-
ug og heilsteypt frá grunni,
einlæg, hlý og sönn. Enginn
fær eins og hann sameinað
skop og alvöru, hann skilur
hjákátlega, breyskt og lítt
gefna náunga sína djúpum
mannlegum skilningi, þeir eru
flestir hlægilegir og sorglegir
í senn, við hljótum að aumka
þá og finna til með þeim
þrátt fyrir alla annmarka og
kjánaskap, og má þar greina
þá sönnu samúð og hlýju sem
er aðal lista. Lárus er einn
af fremstu skapgerðarleikur-
um sem við höfum eignazt og
hnitmiðuð og fáguð framsögn
hans til fyrirmyndar og svo
snjallmæltur að ekkert orð fer
framhjá neinum.
Lárus Pálsson
Að lokum hlýt ég að minn-
ast á ríka mannkosti hans,
alkunna ljúfmennsku og hæ-
versku, mikið víðsýni og
hnittnj í svörum. Hann er vel-
flestum glaðværari og hressari,
jafnvel þó syrti í álinn. og
jafnan hrókur alls fagnaðar.
honum mun ógerningur að
troða nokkrum um tær og ég
fæ ekki skilið að hann geti
eignazt óvild nokkurs mann.
Lárus Pálsson hefur því mið-
ur átt við þráláta vanheilsu
að strjða í' mörg ár, oft leg-
ið á sjúkrahúsum og stund-
um mjög þungt haldinn; en
jafnan tekið t.il starfa á ný
og fátt látið sér fyrir brjósti
brenna. Veikindin láta síst að
sér hæða, og hefur þó Lárus
aldrei kvikað frá listrænni
hugsjón sinni og baráttu; at-
orku hans og óbilandi lífs-
fjöri virðast fáar skorður sett-
ar þrátt fyrir allt. Túlkun stór-
brotinna hlutverka á sviði
heimtar það að leikarinn sé
vel fyrir kallaður og búi yfir
óskertum líkamskröftum; það
vekur stóra furðu mína að
nokkur leikari skuli geta skap-
að heilsteyptar, hugtækar og
lifandi mannlýsingar, þó
hvergi nærri gangi heill til
skógar, eða stjómað stórbrotn-
um og torveldum leiksýning-
um, en það hefur Lárusi tek-
izt á árum þessum og oft með
ágætum.
Ég þakka Lárusi háa list, og
árna honum og nánum ástvujt-
um hjartanlegra heilla. Hann
mun hiklaust halda fram giftu-
samlegu starfi sfnu í þágu ís-
lenzkrar leiklistar og komast
til æ meiri þroska; mér kem-
ur ekki til hugar að hann
bregðist nokkru sinni mark-
miðum sínum og listrænni
köllun.
Á.Hj.
Ain Á SAMA STAB
Vér erum umboðsmenn fyrir hina
heimsþekktu
GABRÍEL
höggdeyfa
vatnslása
miðstöðvar
og Ioftnetsstengur.
k- Það er yður og bifreiðinni
í hag að verzla hjá Agli.
Egill Vilh/ólmsson h.L
Laugavegi 118 — Sími 2-22-40.
f