Þjóðviljinn - 28.07.1964, Blaðsíða 4

SIÐA
ÞIÓÐVILIINN
Þr'ojuctagtir 28. Jú!í Í9CPJ
Gtgefandi: Sameiningarflokkur alþýöu — Sósíalistaflokk-
urinn. —
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson, Magnús Kjartansson (áb.),
Sigurður Guðmundsson.
Ritstjóri Sunnudags: Jón Bjamason.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja, Skólavörðust. 19,
Sími 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kl. 90,00 á mánuði.
Hssgkvæmur rekstur og
lýðræðisleg stjórn
|Jppljóstranir Þjóðviljans um farmgjaldastríðið
milli Eimskipafélagsins og Jökla hafa orðið til
þess að mikið hefur verið rætt í blöðum að und-
anförnu um rekstur stórfyrirtækja á íslandi og
einokunarhættu í því sambandi. Það er engum
efa bundið að ómótstæðileg efnahagsleg rök munu
stuðla að því að hér rísi á ýmsum sviðum eitt
stórt og hagkvæmt fyrirtæki þar sem mörg smá
og óhagkvæm voru áður. .Það gefur einnig auga
leið að slíkt fyrirtæki fær einokunaraðstöðu, og
sé það í einkaeign kann svo að fara að hagkvæm-
ari rekstur og skynsamlegri vinnubrögð verði að-
eins til þess að færa nokkrum einstaklingum völd
og gróða á kostnað þjóðarheildarinnar. Ýms dæmi
af því tagi haf§ gerzt hér á landi; þannig hefur
Einar Sigurðsson fært rök að því að Eimskipa-
félag íslands hafi tekíð óhófleg farmgjöld meðan
það var eitt um hitun^ í fiskflutningum; einnig
hefur hann fært rök að því að Kassagerð Reykja-
víkur hagnýti einókunáraðstöðu sína til óeðlilegr-
ar gróðasöfnunar.
JJvernig á að snúast við þessum vanda? Það værí
fráleitt að standa gegn þeirri þróun að eitt hag-
kvæmt fyrirtæki komi í stað maygra, þar sem
slíkt hentar. Það er efnahagsleg fásinna að halda
uppi tvöföldu kerfi þar sem eitt nægir í nafni
svokallaðrar samkeppni, láta farmskip skrölta að
staðaldri hálftóm milli landa, koma upp nýrri
kassagerð þótt sú sem fyrir er anni öllum okkar
þörfum, eins og Einar Sigurðsson beitir sér fyrir.
Vandann ber að leysa með þeirri ófrávíkjanlegu
reglu að eitiokunarfyrirtæki mega aldrei vera í
einkaeign. Um leið og fyrirtæki er orðið eitt um
hituna verðuj að starfrækja það á félagslegan
hátt, og kemur þá að sjálfsögðu til greina margs-
konar tilhögun; slík fyrirtæki geta verið í eigu
ríkis eða bæiarfélaga, samvinnu- eða sameignar-
stofnana, eftir því hvað hagkvæmast er talið
hverju sinni. Vissulega hefur slíkt rekstrarform
mörg vanaamál í för með sér, en það eit’t getur
tryggt lvðræðislega og eðlilega stjórn á fyrirtækj-
um sem fara með hagsmuni þjóðarheildarinnar.
Þannis hafa íslendingar margsinnis farið að, og
næeir bar að minna á raforkuframleiðsluna, sem-
entsverksmiðinnQ áburðarverksmiðjuna óg kísil-
gúrverk smiðjuna sem nú er ætlunin að reisa við
Mývatn.
JJina óhagkvæmu og kostnaðarsömu deilu skipa-
1 félaganna ber að leysa með þjóðnýtingu far-
skipaflotans. og fyrirtæki eins og Kassagerð
Revkiavíkur á óhjákvæmilega að vera í félags-
eisn Þá er í senn hægt að tryggja hagkvæman
rekstur og lýðræðislega stjórn. — m.
Josef Krmasek sendifnlltrúi Tékka hér á landi, Helena Kadcekova túlkur, og þingmennirnir Stanislav Kettner, dr. Josef Kysely,
formaður sendinefndarinnar, og Leopold Hofman. — (Ljósm. Bj. Bj.). ____ _________ ,, ,
Spjallað við tékkneska þingmenn um
Hvítt gull og silfur hafsins
Þriggja manna sendinefnd frá
tékkneska þinginu hefur
verið hér í heimsókn í boði
Alþingis og fer heimleiðis í
dag.
Josef Kysely var formaður
nefndarinnar. Hann er Slóvaki
að ætt og lögfræðingur að
menntun. Honum segist svo
frá póHtískum ferli sínum, að
er stríðið hófst var hann dóm-
ari í sínu heimalandi. Þýzkir
nazistar settu á stofn leppríki
í Slóavíku og höfðu þar yfir
kvisling nokkurn. Kysely tók
snemma þátt í andspyrnuhreyf-
ingu gegn þessum aðilum og
var settur til að starfa með
ungum menntamönnum. Hann
var þá handtekinn og sat í
fangelsi. Eftir að landið varð
frjálst varð hann einn af for-
ystumönnum Lýöræðisflokksins
sem var eitt helzta pólitíska
afHð í landinu næst Komm-
únistaflokknum. Ýmsar svipt-
ingar urðu í flokknum um það,
hvort hann ætti að taka af
heiium hug þátt i uppbygg-
ingu sósíalisma í landinu eða
bíða borgaralegra tíma og var
Kysely um tím„ rekinn úr
flokknum fyrir ,.vinstri vill-
ur“.1 Síðar, þegar sósíalismi
varð -ofan á í Tékkóslóvakíu
árið 1948, var Kýsely aftur
kallaður til forystu í Lýðræð-
isflokknum, en ýmsir hægri-
sinnað r forystumenn hans fóru
úr landi og dveljast síðan vest-
antjalds og koma oft fram í
útvarpi og fara hraklegum orð-
um. um þá menn .er heima
sátu.
Um tíu ára skeið var Kysely
ráðherra (byggingamáia) en
síðan 1960 hefur hann starfað
á vegum tékkóslóvaska þjóð-
þingsins og verið varaforseti
þess;.
Leopold Hofman er fæddur
ár:ð 1913 og faðir hans
var járnbrautarstarfsmaður og
sósíaldemókrati og gerðist árið
1921 einn af stofnendum
Kommúnistaflokks Tékkósló-
vakíu. Leopold laerði til tann-
læknis en missti fljótt atvinnu
er heimskreppan skall yfir
landið og vann síðan við ýmsa
þá vinnu er til féll. iefnframt
því að hann starfaði fyr'r Ung,
kommúnistasamtök landsins.
Hann var til að mynda á fhitn •
ingaskipum, sem er ekki bein-
línis tékkneskt stárf, og var
bá handtékinn í Englandi sem
..sovézkur njósnari-*. Þegar
fasisminn reis upp gegn lýð-
veldinu, sgir Hofman, gerðist
ég sjálfboðaliði, ■ og var J-vis-
var særður í þe:m átökum
Þegar styrjöldin fyrir spænskn,
lýðræði var töpuð héldum við
undan yfir frönsku landamær-
in og vorum um leið hand-
teknir þar og, settir í fánga-
búðir, Þegar svo heimsstyrj-
öldin hófst var farið að stofna
tékkneskar herdeildir í Frakk-
landi, en þar voru fyrir mest
íhaldssöm öfl, sem bjuggust við
því að styrjöldin yrði skamm-
V-nn og neituðu að hafa nokk-
uð saman við þá menn að
sælda sem nokkuð hefðu kom-
ið nálægt kommúnisma. En
við, sem róttækari vorum,
komumst fljótt í kynni við
franska kommúnista og gerð-
umst franskir skæruliðar. Síð-
an var. mér feng ð það verk-.
efni að fara til Tékkóslóvakíu
og starfa þar í neðanjarðar-
hreyfingunni og var mér
smyglað yfir Þýzkaland. En
Gestapó handtók mig nokkru
eftir að ég var þangað kom-
ínn og hafði mig „til með-
ferðar" sex mánuði. í þeirri
vist kynntist ég m.a. skáld-
inu Julius Fucik, sem hefur
skrifað ákaflega merkilega bók
um tilveru dauðadæmdi'a
fanga. Gestapó lét mig siðan
í fangabúðir. Þar tók&t okk-
ur einnig, þrátt fyrir allt, að
koma upp pólitískum sam-
tökum, alþjóðlegum — en
þama var fólk frá mörgum
löndum, m. a. Novotny, núver-
andi forseti Tékkóslóvakiu og
Cyrankiewiez, forsætisráðherra
Póllands. Um tíu þúsund Tékk-
ar '"cru í þessum fangabúðum
en aðeins 1500 lifðu dvölina af.
Síðan Tékkóslóvakía var
frelsuð hefur Hofman gegnt
ýmsum stöaíum og er nú for-
maður samvinnuhreyfingarinn-
ar í Suður-Bæheimi og með-
Hmur utanríkismálanefndar
tékkneska þing&ins..
*i
Stanislav Kettner er fæddur
1919 og er af
bændum kominn. Faðir hans
lézt er hann var sautján ára,
og varð Stanislav þá fyrirvinna
heimilisins og vann að járn-
smíði. Hann var flokksleysingi
í stjómmálum þar til 1948 að
hann gekk í Sósíalistaflokkinn
og starfaði fyr’.» hann. Árið
1950 var stofnað zamyrkjubú
í hans þorpi og varð hann for-
•naður bess. Síðan 1954 hefur
hann
bingi. Það er mik-
ill siðm í Tékkóslóvakíu að
menn mennti sig. ungir sem
gamlir og árið 1960 lauk Kettn-
er prófi við landbúnaðarskóla.
Að loknu þessu ævisögu-
spjalli, sem óhjákvæmilegt er
í hverju íslenzku viðtali var
rætt um heimsóknina sjálfa og
samskipti Islands og Tékkó-
slóvakíu.
Dr. Kysely tók það fram að
reyndar hefði tekizt ágæt
samskipti milli landanna þegar
fyrir stríð, og eftir stríð hefðu
þau staðið með miklum blóma,
ekki sízt á sviði verzlunar. Og
reyndar væru margar ástæður
til Þess, að Islendingar og
Tékkar gætu vel skilið hverir
aðra, enda hefðu báðar þjóð-
ir tim aldir búið við erlenda
áþján.
Hann sagði ennfremur að
þótt verzlunarviðskipti land-
anna hefðu verið góð, þá hefði
þar verið um nokkurn aftur-
kipp aðxæða. IJg Tégcóglóxakar
vonuðust til að þeim málúm
mætti kippa í lag, og því væri
heimsókn þeirra ekki einung-
is kurteisisheimspkn, heldur
væri það og æskilegt að hún
mætti að nokkru greiða fyrir
samskiptum landanna. Tékkó-
slóvakía hefði á boðstólum
fjölbreyttan iðnaðarvarning og
íslenzkur fiskur væri í öllum
tilvikum góð vara og gagnleg.
Fulltrúamir hefðu einnig tekið
eftir því á ferð stnni, að menn
segðu tékkneskar vörur reyn-
ast vel, ekki sízt tékkneskir
bílar, enda væru þeir gerðir
fyrir erfiða vegi.
Þingmennirnir voru mjög á-
nægðir með ferðalagið — þeir
sögðust hafa séð á stuttum
tíma eins mikið af landi og
þjóð eins og með nokkru móti
væri hægt að ætlast til. Allir
höfðu þeir, hver á sinn hátt,
gert sér skakkar hugmyndir
um landið.. Þannig hafði Kys-
ely haldið, að vegir væru hér
sjáldgæfir, og fannst eftirtekt-
arvert hve svo fámenn þjóð
gat haldið þessu „taugakerfi
landsins” í tiltölulega góðu
horfi. Og Hofman, sem sagðist
ungur hafa hrifizt af róman-
tískum frásögnum um sjó-
mannalíf en haldið að því
fylgdi basl og fátækt, kom á
óvart hagsæld í íslenzkri sjó-
mannastétt. Þingmennirnir
komu reyndar á Seyðisfjörð og
sáu kvenfólk hausskera síld
með þeim tilþrifum að unun
var á að horfa, Við höfum
ekkert sambærilegt, sagði
bóndinn Kettner, nema bá
sykurrófnauppskeruna. Þar
grf’giir kvenfólkið líka ber-
serksgang, en karlmenn eru á
vapp; ' kring sem verkstjórar
og kaffihitunanneistarar. Enda
er þc'ti.a fyrirtæki kennt við
dýra málma — við köllum
sykurrófuna hvíta gullið, þið
kaHið síldir.a silfur hafsins.
Það var líka minnzt á utan-
ríkismál, og þingmennirn-
ir sögðu að Islendingar hefðu
ekki nægilegan skilning á því.
að þeirra þjóð stæði í raun og
veru stuggur af því sem fram
fer í ýmsum nágrannaríkjum.
ekki sízt Vestur-ÞýzkalándL
Þeir hefðu sjálfir reynt í fram-
kvæmd margar áleitnar ræður
þýzkra afturhaldsmanna og
þeim væri sannarlega engin
kæti í því að heyra áhrifa-
mikla menn vesturþýzka tala
aftur um Súdetahéruðin í gam-
alkunnum tón. Tékkar vildu
gjama taka upp sómasamleg
samskipti við Vestur-Þýzka-
land á sviði menningar og
verzlunar, en enn sem komið
er( hefðu þeir ekki mætt ein-
lægum vilja hjá hinum aðil-
anum. Þeir sögðust ekki minn-
ast á þessa hluti vegna þess
að Tékkar vildu ala á fjand-
skap við Þjóðverja, heldur af
því að þeir teldu það skyldu
sína að segja öðrum frá
reynslu sinni af þýzku aftur-
haldi. \
En hvað sem því liður: ís-
landsferðin var vel heppnuð,
og gott að sækja þá gestrisnu
íslendinga heim. Og líklega má
segja samspil fólksins og lands-
ins merkilegasd af öllu sem við
sáum, sögðu þingmennirnir —
fólkið hefur búið við ákaflega
fagra náttúru en óblíða og erf-
iða, og orðið fyrir áhrifum af
henni: £ harðbýlu landi er
samhugur, fólksins sterkari en
ella og eigingirni á sér erfiðara
uppdráttar. Og síðan hefur
fólkið tekið &ig til og gert sér
þessa náttúru undirgefna með
prýðilegum árangri...
Framlög og gjaffir
til Skálholts
Framhald af 6. síðu.
þá mánuði, fáa eða marga *em
ég á eftir ólifað.
Vænti ég þcss, að hér verði
tekinn vilji fyrir verk.
Reykjavík, 20. júlí 1964,
Snorri Sigfússon. fyrrv.
námsstjóri (sign)“.
Það kemur engum á óvart,
að Snorri Sigfússon skuli ganga
fram fyrir skjöldu til göfug-
mannlegrar liðveizlu við helga
hugsjón. Hann skilur manna
bezb þvað í húfi: er ipn það,
að Skálholtsstaður verði sá
aflvaki andlegs lífs og þroska,
sem efni og vonir standa til.
Ég þakka af alhug þann stuðn-
ing og uppörvun, sem hér hef-
ur komið fram, og vænti þesa
fastlega, að þessi drengilega
hvatning beri ávöxt samkvæmt
eðli sínu og tilgangi.
Sigurbjöm Einarsson.
/