Þjóðviljinn - 28.07.1964, Síða 7

I
Þriðjudagur 28. júlí 1964
ÞJðÐVILJINN
StÐA
ORKUMÁL, er nafn á upp-
lýsingariti, sem raforkumála-
stjóri sendir frá sér öðru
hvoru og hefur að geyma
skýrslur ýmiskonar, upplýs-
ingar og ýmsan fróðleik um
þessi mál.
1 nýjasta hefti Orkumála
ritar Jakob Gislason raforku-
málastjóri m.a. grein um þró-
un rafveitumála á íslandi, allt
frá því að stofnað var til
fyrstu rafmagnsveitunnar hér
á landi árið 1904 með vatns-
aflstöð Jóhannesar Reykdals
í Hafnarfirði og fram á þenn-
an dag
Raforkumálastjóri segir að
líta megi svo á, að nú sé að
hefjast þriðja þróunartima-
bilið í rafveitumálum lands-
ins, nýtt 30 ára tímabil, og
að kenna megi það við lands-
virkjun og landsveitu. Síðan
segir hann:
„Á þvd tímabili verða án
efa allar hinar aðskildu sam-
veitur svo og kauptúnaraf-
veitur tengdar inn á eitt meg-
inveitukerfi er að lokum tek-
ur yfir allt landið og má
nefnast „Iandsveita". Á tíma-
bilinu verður stigið hvert
skrefið öðru stærra í virkjun
stóránna og orka þeirra flutt
um landsveituna hvert á
land sem hennar er mest þörf.
Þessi þróun kemur sem
eðlilegt áframhald af fyrra
tímabilinu, samvirkjunum og
samveitum, og grundvallar-
þáttur hennar er að sjálf-
sögðu eins og fyrra tímabils-
ins sá, að hverfa að enn
stærri og um leið hagkvæmari
virkjunarframkvæmdum en
áður voru komnar. Fullvirkj-
un Sogsins markar eðlilega
þessi tímamót. Nú er að stíga
skref að hefja virkjun í stór-
ám landsins. Það skref er svo
stórt, að eðlilegt er að líta á
hina fyrstu virkjun í stórám
landsins sem landsvirkjun og
nefna hana því nafni og ó-
hjákvæmilegt að sköpun og
þróun landsvirkjunar og
landsveitu fylgist nokkum
veginn að.
Bins og að framan getur,
kemur nú mjög til athugunar
að'virkja sameiginlega í einni
stórvirkjun fyrir fimm af
samveitusvæðum landsins,
sem enn eru aðskilin; 100.000
kilowatta virkjun fyrir þau
sameiginlega endist þeim ekki
nema fram á árið 1974. Fyrir
þann tiíma þarf næsta orkuver
þar á eftir að vera komið upp.
Þá er árleg aukning aflþarf-
ar á svæðinu orðin full 15.000
kw og síðari virkjunin getur
ekki orðið undir 50.000 kw að
stærð. Á næstu 10 árum verð-
ur þvi að virkja að minnsta
kosti 150.000 kw fyrir þetta
svæðx allt .... v
Þar eru þær þrjár ár, sem
taldar eru bezt fallnar til
virkjunar af stórám landsins,
Hvítá, Þjórsá og Jökulsá á
Fjöllum, en auk þess Sogið,
sem nú er fullvirk jað og (
Laxá í S. Þing., sem er mjög
vel fallin til virkjunar. Með
hagkvæmum virkjunum í
þessum ám má örugglega fá
þá orku, er hér segir:
GWh
Sogið .................. 500
(þegar virkjað)
Hvítá (án Sogs) .... 2000
Þjórsá (með þverám) 8000
Jökulsá á f jöllum .... 3000
Laxá x S. Þing.......... 500
Samt. 14.000 GWh
Hvenær er Iandsveita
tímabær?
Mjög mikill meirilhluti eða
kiingum 80% af aJlri raf-
orkunotkun þjóðarinixar fer
fram á Suðvesturlandssvæð-
inu. Það orkusveitusvæði er
því þegar orðið svo stórt, að
þvi er fremur lítil hagsbót að
þvi að hin smærri svæði verði
tengd við það. Mismunur
virkjunarkostnaðar á hvert
kw er ekki mikill hvort um
80.000 eða 100 kw virkjun er
að ræða. Stofnkostnaður
virkjana af þeim stærðum er
nú áætlaður 8.000 — 9.000
kh/kw. Hins vegar eru 3000
— 20000kw virkjanir að jafn-
aði til muna dýnari eða 12.000
— 24.000 kr/kw.
Fyrir hin minni orkuveitu-
svæði er það hins vegar, að
öðru jöfnu, venilegur hagn-
aður að verða þáttakandi í
stórvirkjun með öðnim, í stað
þess að virkja smávirkjanir
einar. 3.000 til 10.000 kw
virkjanir geta orðið tvisvar
til þrisvar sinnum dýrari á
afleiningu en stórvirkjanir.
Á slikri smástöð getur
kostnaðannunurinn numið 50
— 100 miljón króna miðað
við sama afl frá stórvirkjun.
Á móti kemur evo kostnaður
við að flytja orkuna lengri
leið frá stórvirkjun í öðrum
landshluta en fiá smávirkjun
heima fyrir. Um þessi atriði
þarf að sjálfsögðu að gera
nákvæmar áætlanir í hvert
sinn og bera saman mismun-
andi valkosti.
Á annan hátt getur það
orðið hinu litla orkuveitu-
svæði verulegt hagsmunamál,
að tengjast heldur stæira
orkuveitusvæði og stórvirkj-
unum en að virkja heima fyr-
ir. Með tengingu við stór-
virkjun tryggir hið minna
svæði sér að jafnaði aðgang
að margfalt meira afli um
tengiveituna en það hefur
fjárhagslegt bolmagn til að
virkja sjálft heima fyrir, eða
hagvæmt getur talizt að
virkja þar, meðan ekki er
vitað um næga hagnýtingar-
möguleika aflsins. Sambandið
við stórvirkjun gefur meiri
mögxileika en ella til stað-
setningar aflfrekra fyrirtækja
á orkuveitusvæðinu og til ör-
ari aukninga og losar hérað-
ið á sinn hátt úr einangnin
og hokurbúskap í orkumálum
sínum
Eins og áðxir er getið, verð-
ur með samanburðaráætl-
unum um stofnkostnað og
rekstur að fá skorið úr því í
hvert siim, hvort hagkvæm-
ara er að virkja heima fyrir
í héraði eða tengjast við stóra
virkjun í öðru héraði eða
landsihluta, en það getur tæp-
lega onkað tvímælis að það
er eftirsóknarvert fyrir héruð
og landshluta eins og Snæ-
fellsnes, vestanvert Norður-
land og Austurland að kom-
ast sem fyrst í samiband við
stóra virkjun. Hið sama gildir
í rauninni einnig um Laxár-
virkjunaisvæðið, þótt þar sé
nú þegar um til mun-a meiri
raforkuvinnslu að ræða en á
þeim þremur svæðum, er
nefnd voru.
Einn af kostum þess að
tengja aðskilin rafveitukerfi
sam-an í eitt stærra er sá, að
orkuverin nýtast betur í sam-
rekstri en hvert út af fyrir
sig. Samreksturinn veiður á
ýmsan hátt' hagkvæmari en
aðskilinn rekstur, vatnsnotk-
un í vatnsorkuverum verður
drýgri, eldsneyti nýtist betur
þar sem um það er að ræða,
eldsneyti sparast við hagan-
legri vatnsnotkun eftir sam-
tengingu, vinnuafl sparast
með auknum möguleikum til
verka- og vaktaskiptinga og
þörf á varaafli er minna en
ella.
Víða á landinu hagar svo
til, að fyrir hendi eru vatns-
föll, sem að visu eru allhag-
kvæm til virkjunar, ef full-
virkjað er á virkjunarstað,
en til muna kostnaðarsamara
að virkja í svo smáum áföng-
um sem gem þarf vegna lítill-
ar orkuþarflar héraðsins með-
an það er einangrað.. Sem
dæmi um þetta má taka Laxá
í S. Þingeyjarsýslu. Ljóst er,
að fullvirkjun Laxár við Brú-
ar er hlutfallslega ódýrara en
virkjun í mörgum áföngum.
Því kemur til athugunar, að
tengja Laxáivirkjunarsvæðið
nú við Suðurland og við stór-
virkjun þar í stað þess að
gera litla virkjun í Laxá, en
fullvirkje, Laxá við Brúar síð-
ar inn á heildarkerfið, er þá
. getur tekið við allri orku
þeirrar virkjunar. Um
Hraunsfjarðarvötn á Snæ-
fellsnesi gildir að nokkm
leyti hið sama. Ef virkjun
Framhald á 9. síðu.
•Á Jiessu ári eru liðin 60 ár síðan stofna« var til
veitunnar hér á landi árið 1904. Var það vatnsaflsstöð Jóhann-
esar Reykdal í Hafnarfirði. Myndirnar hér fyrir ofan eru af
Hafnárfjarðarlæknum og rafstöð Jóhannesar.
En er á leið daginn, þá lét Haraldur konungur bera í tjaldið
töskur mjög margar. Þar báru menn og klæði og vopn og ann-
ars konar gripi. Þe3 fé miðlaði ’hann, gaf hann og skipti með
mönnum Magnúss konungs, þeim er þar voru í veizlunni.
Síðan lét hann leysa töskumar, mælti þá til Magnúss kon-
ungs:
24. DAGUR
aldi, frænda sínum. Þórir af Steig gaf Haraldi konungsnafn
þar á þinginu. Þann dag bauð Haraldur konungur Magnúsi
konungi til1 borðs síns, og fekk hann um daginn með sex
tigu manna til landtjalda aralds konungs, þar sem hann hafði
veizlu búið. Voru þar þá báðir konungamir í samsæti, og
var þar veizla fögur og -veitt kappsamlega. Voru konximgarn-
ir kátir og gláðir.
Þá stóð upp Haraldur og þakkaði honum vel tign og veg-
semd. Setjast þá niður báðir og voru allkátir þann dag. Um
kvöldið gekk Haraldur og hans menn til skips síns.
Eftir um morguninn lét Magnús kónungur blása til þings
öllu liðinu. En er þing var sett, þá lýsti Magnús konungur
fyrir öllum mönnum gjöf þeirri, er hann hafði gefið Har-
Landsveita um Suðvestur-, Norð-
ur-og Austurland innan 10 ára?
i
i