Þjóðviljinn - 31.07.1964, Side 6

í kjölfar Kólumbusar sigldu
spænskir sæfarendur í vestur-
átt til að kanna og leggja und-
ir sig nýju heimsálfuna sem
hann hafði komið til en aldrei
haft nein veruleg kynni af.
Einn þeirra var Alonso de
Ojeda sem um 1520 beindi
tveim fleyjum sínum inn í fló-
ann, þar sem Georgetown, nú-
.verandi höfuðborg Brezku Gui-
ana, var síðar reist.
Ekki er ljóst hversvegna Al-
onso de Ojeda fgkk viðumefn-
ið „skipstjóri hinna dapurlegu
örlaga“, en trúlega má ieita
skýringarinnar í hitabeltislofts-
laginu og fjandsamlegri afstöðu
hinna innfæddu til aðkomu-
mgnna. Þetta tvennt átti vissu-
lega sinn þátt í því að dauð-
inn hjó gífurleg skörð í raðir
hinna spænsku hermanna.
„Skipstjóri hinna dapurlegu
örlaga’’ hefur síðan gegið aft-
ur í sögu landsins og má í dag
telja hann einskonar tákn þró-
unar mála í Brezku Guiana.
Þegar á heildina er litið hafa
örlög þessa ríkis orðið all-
dapurleg og nú — á árinu
1964 — þegar þjóðin stendur
ef svo má segja við þröskuld
fullveldisins virðist allt ætla að
kafna í ensk-amerískum und-
irferlum og ókyrrð, sem skap-
azf hefur vegna fjárhagslegra
þvingimarráðstafana.
Barizt um landið
Brezka Guiana er um 300
þús. ferkílómetrar að stærð
og íbúamir 600 þúsundir, mik-
ill meirihluti dökkir á hömnd.
Þetta er ekki í hópi hinna
meiriháttar landa í rómönsku
Ameríku og heiftarleg barátta
Spánverja, Hollendinga og Eng-
lendinga á sínum tíma um land-
ið átti rót sína fremur að rekja
til eftirstöðva Napóelonsstríðs-
anna en eiginlegrar ágimdar
á þessu landsvæði á norður-
strönd Suður-Ameríku, þar
sem svo margir ævintýraþyrst-
ir Evrópumenn týndu lífi sínu.
Árið 1580 lögðu Hollending-
ar gnmdvöll að borginni Nýju
Amsterdam í suður-hluta lands-
ins og bjuggust til langdvalar
í landinu, en þegar áhugi
vaknaði hjá Englendingum á
Karíbahafi í lok átjándu aldar
urðu þeir hollenzku að víkja
úr landi og eftir 1814 höfðu
Englendingar þar tögl og hagld-
ir. Hollendingar fengu í sinn
hlút landsskika sunnan Brezku
Guiana og Frakkar urðu að
gera sér að góðu skika, sem
óbyggilegur var Evrópumönn-
um og notaður var síðar af
þeim sökum sem sakamanna-
nýlenda; frönsku valdsmenn-
imir yoru útsjónarsamir og
þeir vissu að hinn ofsalegi hiti
myndi vera einfær um að
þagga á skömmum tíma niður
i pólitískum andstæðingum.
Byltingaralda sú og frelsis-
stríð sem gengu yfir rómönsku
Dagana 2.-8. ágúst hyggst
Danmarks Radio reyna hvort
Norðurlandaþjóðir geta búið
r.aman á einu heimili. Sex
: iölskyldum hefur verið boðið
ð búa í sumarhúsi á eyjunni
iors í Limafirði.
Þátttakendur verða alls 35
'g er þar um að ræða fjöl-
ryldur, sem eftirtaldir sjö
enn hafa á sinum snærum:
ndrés Bjömsson dagskrár-
jóri Ríkisútvarpsins frá ís-
iandi, Christian Mehlem mag-
ist<=r frá Finnlandi, Hedin Bra
rithöfundur, frá Færeyjum,
Trygve Bull loittor og þing-
Ameríku á 19. öldinni sneyddu
hjá brezku' Guiana og ná-
grannalöndunum og jafnframt
var áhugi á þessum lands-
svæðum ekki fyrir hendi hjá
því bandaríska heimsveldi
dollarans sem nú var að rísa
á legg. Gömlu evrópsku ný-
lenduveldin þrjú gátu því ó-
trafluð tryggt vald sitt þarna
enn frekar og hagnýtt arðinn
af eigum sínum í Suður-Am-
eríku.
Brezka Guiana var þó eina
landið á þessum slóðum sem
einhvers virði var og nokkuð
leggjandi í sölurnar fyrir.
Ríkuleg auðævi landsins i
málmi — gull, járn, mangan
og bauxid ásamt demöntum,
voru flutt út og gaf ensku
krúnunni ærið fé í aðra hönd,
en jafnframt óx spennan í
stjómmálum landsins og í lok
síðustu heimsstyrjaldar, var
flokkurinn, sem nú fer með
stjórn mála þar í landi, Fram-
farasinnaði Alþýðuflokkurinn
(PPP), byggður upp á sósí-
alskri grundvallarstefnu, en
einkum lét flokkurinn sér annt
um þau landsvæði í Bre-’v'i
Dr. Jeddi Jagan.
Guiana sem mest höfðu orðið
úturidan og skemmst voru á
veg komin.
Kosningarnar
1961 .
Hinn 21. ágúst 1961 var efnt
til kosninga í Brezku Guiana
og vom þær einskonar áfangi
á leiðinni til svonefndrar
„sjálfsstjórnar innanlandsmála“.
Af 240 þúsund greiddum at-
kvæðum hlaut PPP-flokkur-
inn 42,6 af hundraði og 20
fulltrúa á ráðgjafarsamkom-
unni. Þjóðlegi kongressflokkur-
inn (PNC) hlaut 41% atkvæða
og 11 kjöma fulltrúa og Ein-
ingarflokkurinn (UFP) 16,4%
og 4 fulltrúa. Að kosningunum
loknum myndaði PPP stjófn
undir forsæti Cheddi Jagan,
foringja flokksins, sem jafn-
framt tók við embætti' skipu-
maður frá Noregi, Jörgen Wei-
bull dósent' frá Svíþjóð, Poul
Erik Söe ritstjóri frá Dan-
mörku. Allir framangreindir
hafa með sér fjölskyldu áína.
Þegar sumarleyfi þessu er
lokið verður útvarpsdagskrá
frá hverju landi alls 7 kvöld í
Danmarks Radio.
★
Frá þessu segir í tilkynningu
til Þjóðviljans frá Danmarks
Radio og er hún undirrituð af
Poul Erik Söe, hinum danska
fulltrúa í væntaníegu sambýli.
lagsmálaráðherra. Kona hans,
Janet Jagan, varð innanríkis-
málaráðherra og fjölmargir
sósíalistar voru skipaðir í þýð-
íngarmiklar stöður.
En sú „sjálfsstjórn innan-
landsmála“ sem brezka. krún-
an hafði veitt Brezku Guiana
var ýmsum takmörkunum háð
og batt mjög hendur stjórnar-
innar á sviði stjórnarathafna.
Þannig voru ýmsir þættir rétt-
arfarsmála og fjármála ríkis-
ins undir yfirstjóm enskra
stjómarvalda, og^ einnig náði
valdsvið landsstjómarinnar
vorki til utanríkismála né
varnarmála.
Auk þessa gætti — og gætir
enn — Richard landsstjóri
Breta til hins ýtrasta hags-
muna brezku krúnunnar þar í
landi og blandar sér hiklaust
í landsmálin með boðum og
bönnum og tilskipunum undir
því yfirskini að nauðsyn brjóti
lög.
Við kosningamar 1961 var
lögð á það áherzla að fullveldi
Brezku Guiana væri ekki langt
framundan og þess að vænta
að fyrir árslok 1962 í síðasta
lagi, yrði stigið mikilvægt skref
á fullveldisbrautinni.
Af þessu varð þó ekki og
um þetta leyti má segja að
vandi sá vérði til sem nú steðj-
ar að Brezku Guiana.
Þegar fram liðu stundir varð
brezku stjómarvöldunum ljóst,
að Cheddi Jagan var ekki í
hópi þeirra forsætisráðherra,
sem ætlaði sér að feta áfram
braut nýlendustefnunnar og
stéttaskiptingar hennar, heldur
gaf hann ótvírætt í skyn að
ætlun flokks síns væri sú að
koma á sósialisma í Brezku
Guiana.
Viðræðumar um fullveldi
landsins fjöruðu út og þegar
nefnd á vegum Sameinuðu
þjóðanna rannsakaði málið ár-
ið 1962 torvelduðu Bretland,
Ástralía og Bandarikin nefnd-
inni störf sem mest þau máttu.
Fulltrúar Sovétríkjanna hjá
Sameinuðu þjóðunum héldu
því fram, að ætlun brezkra
stjórnarvalda værf sú að steypa
stjóm Jagans vegna þess að
stefna hans í landstjórnar-
málum væri ósamrýmanleg
hagsmunum Breta í landinu.
Brezk stjómarvöld gátu að
sjálfsögðu komið í veg fyrir
þjóðnýtin-gu atvinnufyrirtækja
og aukið valdsvið landsstjóm-
arinnar og þessvegna hlutu
Bretar að hafa framtíðina í
húga, þá (framtíð sem hugsan-
legt væri að bæri í skauti sér
hvarf fullvalda Brezkrar Gui-
ana til sósíalískra stjómar-
hátta.
Þessvegna reið á að velta
Jagan úr stjómarsessi áður en
kröfumar um sjálfstæði yrðu
of háværar, og til þess þurfti
landstjórinn á ókyrrð innan-
lands að halda, glundroða og
skærum við nágrannalöndin,
einkum Venezuela.
Ástandið í dag
Nú, á miðju árinu 1964, virð-
ast þau áform hafa tekizt að
gera stjóm Jagans valtari í
sessi. Verkföll, órói og uppþot
herja landið frá norðri til suð-
urs, brezkar hersveitir eru á
verði á götum Georgetown og
landstjórinn verður að grípa
til ritskoðunar og lýsa yfir
hernaðarástandi.
Þannig munu ýmis blöð í
heiminum að minnsta kosti
lýsa ástandinu í Brezku Gui-
ana, þó að bak við atburði
þessa leynist innilegt samspil
milli hinnar gatslitnu brezku
nýlendustefnu og valdagræðgi
Bandarikjanna. Bretamir eiga
mikilla fjárhagslegra hags-
muna að gæta, auk þess sem
þeim hrís hugur við að sjá
á bak gamalli nýlendu í hóp
hinna sósíalísku ríkja. Bainda-
ríkjamenn ágirnast aftur á
móti olíuna, sem er að finna í
ríkum mæli í héruðum þeim
sem næst eru landamærum
Venezuela.
Til beinnar íhlutunar telja
þessi ríki sig þó ekki geta
gripið og þess vegna er þeim
mun meira starfað að tjalda-
baki og með leynd, innanlands-
mál og erfiðleikar hagnýttir til
hins ýtrasta og kynt undir ó-
viid milli hinna þjóðflokkanna
sem landið byggja.
Flokkarnir tveir, sem eru í
stjómarandstöðu, Kongress-
flokkurinn og Einingarflokkur-
inn, hafa með allskyns ráðum
verið neyddir til æ heiftúðugri
andstöðu við stjórnarflokkinn
PPP og Cheddi Jagan, en síð-
astnefndi flokkurinn nýtur fyrst
og fremst stuðnings landbúnað-
arverkamanna og bænda,
Kongressflokkurinn á' hinsveg-
ar meginfylgi sitt hjá öreigum
borganna oig nokkrum hluta
verklýðshreyfingarinnar (TUC).
Bretar vonast til þess að geta
komið annað hvort " Forbes
Bumham, forystumanni Kong-
ressflokksins, eða Peter D’Agu-
iar, foringja Einingarflokksins,
til valda og tryggt landinu á
þann hátt andkommúníska en
þó vinstrisinnaða stjórnar-
stefnu, likt og átt hefur sér
stað I Jamaica.
f marz og apríl-mánuðum
1963 beitti Kongressflokkurinn
í samvinnu við TUC sér fyrir
miklu verkfalli í landinu, verk-
falli, sem vart á sinn líka í
sögunni. Þetta var verkfall
sem verkalýðssamtök þeittu
gegn sósíalístískri stjómar-
stefnu, verkfall sem naut tak-
markalauss f járstuðnings frá
Bandaríkjamönnum, verkfall
sem skipulagt var að ofan. f
þessu verkfalli tók þátt um
helmingur þeirra 52.000 verka-
manna í Brezku Guiana sem
eru félagsbundnir í verklýðsfé-
lögum, og aðeins 10 af hundr-
aði verkamanna í sykuriðnað-
inum. ,
Stjórnarandstaðan og NATO-
blöð víða um heim héldu því
fram, að þessi miklu verkföll
í marz og apríl í fyrra hefðu
sýnt fram á „að kommúnismi
Cheddi Jagans væri ekki hin
rétta leið Brezku Guiana“.
Kynþáttamálin
Og svq var kynþáttamálum
einnig blandað inn í málið til
þess að. skapa enn meiri glund-
roða. Fyrir aðeins áratug var
sambúð kynþáttanna í Brezku
Guiana engum teljandi erfið-
leikum bundin, en þegar Kon-
gressflokkurinn hafði blásið í
glæftir kynþáttahatursins um
árabil tókst um síðir að setja
stimpil negrahaturs á Jagan
og öll hans stjórnarstefna var
sögð svertingjunum andstæð.
meira að segja kom Forbes
Bumham fram á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna með ým-
iskonar ásakanir, sem Banda-
ríkjamenn, Bretar og fleiri
vestrænar þjóðir tóku að sjálf-
sögðu undir. Málið dagaði þó
brátt uppi hjá Sameinuðu þjóð-
unum, því að Janet Jagan, inn-
anríkisráðherra Guiana, lagði
fram ótvíræðar sannanir um að
ásakanir þessar væru ekki á
neinum rökum relstar heldur
þvert á móti; sýndu það t.d.
skýrslur ráðherrans um styrk-
leikahlutföll kynþáttanna í lög-
reglusveitum landsins, fjölda
negra í stjórnarstörfum o.s.frv.
En í Brezku Guiana var á-
róðrinum haldið áfram.
Afstaða bandariskra stjóm-
arvalda til mála í Brezku Gui-
ana mótast af því sjónarmiði,
að þau muni aldrei umbera
sósíalískt land í næsta nágrenni
við benzíntunnuna Venezuela,
sem sprungið getur í loft upp
begar minnst varir. og auk
þess óttast þau mjög jákvæð
samskipti Jagans við Kúbu-
stjóm. (f verkfallinu 1963
sendu bandarísk verklýðsgam-
tök 125 þúsund dollara mánað-
arlega til verkalýðssambands-
ins í Guiana og stuðnings verk-
fallsmönnum, en frá Kúbu voru
sendar nauðsynjavörur til Ge-
orgetown. Á þann hátt studdu
Kúbumenn stjórn Jagans, og
þessi samvinna gaf Banda-
ríkjamönnum ótvirætt til
kynna hvers þeir mættu vænta
í framtíðinni).
f ræðu, sem Kennedy for-
seti hélt í desember 1962, lýsti
hann afstöðu Bandaríkjamanna
til Brezku Guiana sem dæmi
um það umburðarlyndi er þeir
sýndu þróun mála í hinni róm-
önsku Ameríku.
— Það er ekki um neitt um-
burðarlyndi að ræða í þessu
sambandi, sagði Cheddi Jagan
er hann svaraði ræðu Banda-
ríkjaforseta. — Meðan forset-
inn fer um þetta fögrum orð-
um halda American Institute
for Free Labor Development,
Chrislian Anticommunist Crus-
ade, ICFTU og ORIT áfram
undirróðursstörfum sínum í
Brezku Guiana og reyna með
því að blása i glæður kynþátta-
haturs og andkommúnisma að
vinna verkalýðinn til fylgis við
hina afturhaldssömu stjómar-
andstöðu.
Þetta undirróðursstarf hefur
að nokkru borið árangur, en
sú ókyrrð sem nú ríkir í
Brezku Guiana á ekki rætur
að rekja til fólksins, heldur er
af allt öðrum toga spunnin og
þjónar vissum tilgangi. Vegna
þessarar ókyrrðar fá Bretar á-
tyllu til að skjóta fullveldis-
viðurkenningunni á frest ,og
hún veldur því, að Brezka
Guiana er eina landið í róm-
önsku Ameríku, þar sem
vinstrisinnuð, sósíalísk larids-
stjórn á í höggi við afturhalds-
sama stjórnarandstöðu.
Sem svar við þessu hefur
Cheddi Jagan freistað þess að
sameina öll öfl í PPP-flokkn-
um og Kongressflokknum til
baráttu fyrir sjálfstæði lands-
ins sem allra fyrst.
(Þýtt úr LAND og FOLK).

Demókratar í Missíssippiríki
styðja ekki framboð Johnsons
JACKSON, Mississippi 29/7 — Flokksþing Demókrata 'í
Mississippi samþykkti í gær að fresta ákvörðun um hvaða
mann þeir skyldu styðja til forsetaframboðs fyrir Demó-
krataflokkinn. Þetta jafngildir vantrausti á Johnson for-
seta, en hann er eini maðurinn sem kemur til greina í
framboð fyrir flokkinn.
Fulltrúar flokksdeildarinnar í
Mississippi á landsþingi flokks-
ins í Atlantic City í næsta mán-
uði fengu fyrirmæli um að taka
enga ákvörðun um hvem þeir
skyldú styðja fyrr en þingið
hefur samþykkt stefnuskrá fyr-
ir flokkinn í forsetakosningun-
um. Ályktanir sem flokksdeildin
samþykkti gefa til kynna að
fulltrúamir muni ekki styðja
Johnson forseta ef samþykktur
verður stuðningur við hina nýju
mannréttindalöggjöf.
Þetta pr enn ein vísbending
um að Johnson geti orðið þungur
róðurinn á móti Goldwater í
suðurríkjunum. Ein af ályktun-
unum sem samþykktar voru
Jackson var á þá leið að flokl
menn Demókrata í Mississip
ættu að hafa algert sjálfræ
um það hvort þeir styddu frai
bjóðanda Kepúblikana í kos
ingunum í haust, ef þeir tel<
hann líklegri til andstöðu \
mannréttindalöggjöfina.
Viðbrögð Johnsor.s við þes
eru þau að sögn „New Yo
Times” að hvetja alla foryst
merm Demókrata til að legg
höfuðáherzlu á efnahagsmái
kosningabaráttunrii. en forða
eftir megni að ræða kynþátt
vandamálin. ,Z
Sjö norrænar fjölskyldur í
sambýli i Mors i Limafirði