Þjóðviljinn - 01.09.1964, Qupperneq 7

Þriðjudagur 1. september 1964
'HÓÐVIUINN
SlÐA 1
▼
(
Sverrir Kristjánsson sagnfræðingur:
Hann hafði raunar fyrrafall-
ið á þessu. Því að 19. nótem-
ber 1937 kom einn tiginborinn
brezkur herra á fund hans.
Það var Lord Halifax. Hinn
göfugi lávarður tjáði Hitler, að
sjálfur væri hann og fleiri ráð-
heprar brezku stjómarinnar
sannfærðir um að Leiðtoginn
hefði ekki aðeins unnið stór-
virki í Þýzkalandi, heldur hefði
hann einníg með því að
fyrirkoma kommúnismanum í
Mandsjúríu og Mongólíu. Til
þess að vinna heiminn verðum
vér fyrst að vinna Kína . . .
Þegar vér höfum lagt undir
okkur auðævi Kína munum
vér hemenía Indland, Malaja-
eyjar. Litluasíu, Miðasíu og
jafnvel Evrópu.” Og til þess að
missa ekki af* litla skattinum
skyldu austurhéruð Rússlands
vestur að Bajkalvatni lögð
undir veldi Japana.
1 september 1931 tóku Jap-
anar að f ramkvæma þessa
stórtæku heimsvaldaáætlun og
réðust með her inn í Mandsjú-
ríu og Norðurkína og höfðu
þeir nóg að starfa á þessum
slóðum hin næstu ár. Banda-
rikin og Bretland létu Japana
óáreitta við þennan starfa.
Bandarikin seldu Japönum
hráefni til vopnaiðnaðar og
fulltrúi Breta í Þjóðabandalag-
inu, Sir John Simon. sagði í
ræðu 1932: „Japan verður að
breiða út veldi sitt, það gerlr
aðeins það, sem Stórabretland
hefur gert í forna tíð”. Hinum
fágaða Breta rann blóðið til
skyldunnar.
I byrjun árs 1933 tók Hitler
völd í Þýzkalandi. Og það
kom brátt í Ijós, að Þýzkaland
þurfti að breiða út veldi sitt
ekki síður en Japan. Stefnu-
skrá Hitlers var með mjög lík-
um hætti og landvinningaáætl-
un sú, sem stóriðja, herráð og
júnkarar höfðu haldið að
þýzku þjóðinni í hinni fyrstu
heimsstyrjöld. Það voru einnig
stóriðjan, herinn og júnkaram-
ir, sem lyftu Hitler í valdastól-
inn. 1 nóvember 1936 gerðu
Japan og Þýzkaland með sér
bandalag, en Italía gekk í það
ári seinna. Þessi „öxulveldi”
lýstu því yfir hátíðlega. að þau
hefðu svarizt i fóstbræðralag
til að berjast gegn „heims-
kommúnismanum”, og varð þá
gleði mikil í heldrimanna hús-
um um heim allan.
Árið 1935 réðst Mussolini á
Abessiníu og lagði undir sig.
Sumarið 1936 hófst borgara-
styrjöldin á Spáni, er Francó
hershöfðingi gerði uppreisn
gegn löglegri stjóm landsins.
Vopn og hersveitir fékk hann
ómælt frá Italíu 'og Þýzkalandi.
en Bretland og Frakkland
bönnuðu vopnasendingar allar
til Spánar handa landstjóm-
inni. Og þá hófst knéfall vest-
ræns lýðræðis Evrópu frammi
fyrir ofbeldi nazismans og fas-
ismans.
Hinn 5. nóvember 1937 boð-
aði Hitler helztu herforingja
sína á sinn fund og skýrði
þeim frá ‘ fyrirætlunum sínum.
Hann sagði þeim að helzta
nauðsyn Þýzkalands væri
„landnauðin” og það mál yi^fn
ekki leyst nema með ofbeldi.
Fyrsti áfangi á lausn þessa
máls væru Tékkóslóvakía og
Austurríki og þeim áfanga yrði
að ná í fyrsta lagi 1938, í síð-
asta lagi 1943.
Chamberlain forsætisráðherra Bretla nds og Hitlcr einræðishcrra ræðast við.
heimalandi sínu stöðvað för
hans vestur um Evrópu og því
væri Þýzkaland réttur brim-
brjótur gegn bolsjevismanum.
Lávarðurinn taldi, að fyrr eða
síðar yrði að breyta landaskip-
an í Evrópu, og nefndi í þvi
sambandi Danzig. Austurríki
og Tékkóslóvaíku, en það væri
Englandi fyrir mestu að þessar
breytingar færu fram með frið-
samlegri þróun.
Eftir fundinn með Halifax
lávarði skildi Hitler að um-
ferðaljósin voru í lagi. Hinn
12. marz 1938 marséraði þýzki
herinn inn' i Austurriki og her-
tók landið. Um haustið kom
röðin að Tékkóslóvakíu. Þar
voru tii vamar 40 herfylki,
ejnvalaliðið. búið ágætustu
vopnum. Mörgum háttsettum
herforingjum Þýzkalands þótti
það óðs manns æði að hætta
sér út í þetta ævintýri, en
Hitler þekkti vini sína hjá hin-
um vestrænu lýðræðisríkium.
Chamberlain og Daladier flugu
til Múnchen og sömdu við
Hitler og Mussolini um af-
hendingu Súdetahéraðanna til
Þýzkalands. í marz 1939 rauf
Hitler Múnchensamninginn og
Framhald á 9. síðu.
Adolf Hitler í æsingaham.
Fyrri
grein
Á þessum sumarmánuðum
getur mannkjmið minnzt
tveggja heimsstyrjalda afmæl-
isins vegna. Fyrir einum mán-
uðj voru menn minntir á það,
að hólf öld var liðin síðan
fyrri heimsstyrjöldin brast á,
og í dag er aldarfjórðungur
síðan veraldarsögunni þóknað-
ist að endurtaka sig og höggva
aftur i sama knérunn. Og um
skeið í sumar voru bara góðar
horfur á þriðju heimsstyrjöld-
inni svo sem til að hressa upp
á afmælisbörnin.
Þetta síðara áhlaup verald-
arsögunnar var framhald þess
fyrra, þótt leiktjöld og svið og
leikarar væru með allt öðrum
hætti. Taugamár milli þessara
tveggja styrjalda eru þó greini-
legar.
Það var að kvöldi hins 9.
nóvember 1918, að Wilson, her-
ráðsforingi Breta, skrifaði í
stríðsdagbók sína eftirfarandi
orð: ,,Tígrisdýrið (þ.e. Clem-
enceau forsætisráðherra Frakk-
lands) óttast fullkomið hrun
Þýzkalands og valdatöku bol-
sjevika: Lloyd George spurði
mig, hvort ég kysi heldur þann
kostinn en vopnahlé. Ég kaus
vopnahléð án þess að hika.
Allir ráðherramir féllust , á
mína skoðun. Okkur stendur
raunverulega ekki hætta af
Þýzkalandi lengur, heldur af
bolsjevismanum” Og lauk svo
’ hinni fyrri heimsstyrjöld. En
þegar Chamberiain lýsti því
yfir aldarfjórðungi síðar, 1.
september 1939, að England
væri komið í stríð við Þýzka-
Jand, þá höfðu margir ástæðu
til að ætla, að í rauninni ættu
hann og bandamenn hans ekki
í höggi við Þýzkaland, heldur
við „bolsjevismann”.
Þegar hinir ungu hermenn
Bandamanna voru kvaddir til
dáða á vígvellina í síðustu
sóknarhryðjum hinnar fyrri
heimsstyrjaldar var þeim gefið
það heit að nú væru þeir að
heyja það stríð. er mundi
binda endi á öll strið á þessari
jörð. Hermenn Miðveldanna
voru brýndir til sóknar með
gullnum loforðum um aukið
„lífsrými” í Miðevrópu og
Austurevrópu, um nýtt at-
Maxim Litvinoff.
hafnafrelsi í hinum málmauð-
ugu héruðum Belgíu og Norð-
urfrakklands og hinum riku
og sælu sveitum Afríku. Syn-
ir þessara þýzku hermanna
heyrðú aftur þennan hafgúu-
söng aldarfjórðungi síðar.
En það var logið að þessum
hermönnum í báðum herbúð-
um. Að styrjaldariokum var
hnettinum skipt að nýjum
hætti milli sigurvegaranna. En
hinir sigruðu, eða þeir. sem
þóttust afskiptir herfanginu,
hugðu,- á hefndir og, nýtt stríð.
Árið 1927 gerðí Tanaka, for-
sætisráðherra Japans, keisara
sínum grein fyrir hemámsá-,
ætlun, sem ekki var óglæsileg,
Landvinningaáætlanir Þjóð-
verja í hinni fyrri heimsstyrj-
öld líta út eins og vesælasta
hreppapólitík í 6amanburði vlð
stórveldisdraum hins gula ey-
lands: „Til þess að vinna Kína
verðum við fyrst að heméma
Heimsstyrj öldin síiari

53. DAGUR.
Haraldur konungur sat þann vetur eftir Nizarorrustu í Ósló.
Um haustið er lið kom sunnan, þá var mikil umræða og frá-
sögn um orrustu þá, er verið hafði um haustið fyrir Nizi. Þótt-
ist hver sá, er þar hafði verið, nokkuð kunna að segja frá.
Það vgr eitt sinn að menn nokkrir sátu í undirskemmu einni
og drukku og voru allmálgir; þeir ræddu um Nizarorrustu og
það með hverjir þaðan hefðu borið orðstír mestan. Þeir urðu
allir á eitt sáttir, að enginn maður hefði þar slíkur verið sem
Hákon jarl.
v ■ -
„Hann var vopndjarfastur og hann var kænstur og hann
var gæfumestur, og það varð allt að mestu liöi er hann gerði
og hann vann sigurinri’. Haraldur konungur vnr þar úti í
garðinum og taiaði við menn nokkra. Síðan gekk har-' fyrir
sksnmudymar og mælti: ,,Hákon mundi hér nú hver htita
vilja”, og gekk ieið sína. , , , |_
Hákon jari fór um haustið til 'Upplanda og var þar um vet-
urinn í ríki sínu. Hann var allvinsæl'1 til Upplendinga. Það
var um vorið er á leið eitt sinn er mpnn, sátu við drykkju, að
rætt var enn um Nizarorrustu og lofuðu menn mjög Hákon
jari, en sumir tóku eigi síður aðra til. En er þeir höfðu það
rætt um hríð, þá svarar maður einn: „Vera kann að íleiri
menn hafi diarflega barizt fyrir Nizi en Hákon jarl, en þó
mun sá enginn þar verið hafa, er ég hygg að slíkt happ mun
hafa sótt sem hann”.

►
*
*
i

A
/
i