Þjóðviljinn - 13.10.1964, Qupperneq 7

Þriðjudagur 13. október 1964
ÞIÓÐVILIINN
Spottaður á ÍSLANDI
Fangelsaður í DANMÖRKU
Trúvillingur í UTAH
Ævilýsing eins hinna fyrstu mormóna
¥ síðasta hefti ársfjórðungs-
1 ritsins „The Icelandic Can-
adian“, sem gefið er út á ensku
í Winnipeg, er m.a. allfróðleg
frásögn af ævi íslenzks morm-
óna, sem varð einn af frum-
byggjendum í mormónaríkinu
Utah.
Maður þessi hét Guðmundur
Guðmundsson. Hann var fædd-
ur árið 1825, en fór sextán ára
gamall til Kaupmannahafnar
til að læra gullsmíði og úr-
smíðl. Þar dvelur hann all-
lengi en svo fer að hann kemst
í kynni við mormóna og er
6kírður til þeirrar trúar 1851.
Þrem mánuðum seinna er hann
sendur í trúboðsferð til ís-
lands. Hann segir svo sjálfur
frá þeirri ferð:
★
„lt/íér höfðu sjálfum virzt á-
1*1 vextir guðspjallsins Ijúf-
fengari en nokkur ávöxtur ann-
ar, og bjóst því við, að allir
myndu trúa mínum vitnisburði,
ekki sízt foreldrar mínir. En
Til þess að stuðla að betri
meðferð og betri framleiðslu-
háttum á sláturfjárafurðum,
hefur Framleiðsluráð landbún-
aðarins gengizt fyrir nám-
skeiðum fyrir starfsfólk slátur-
húsanna. SUk námskeið hafa
verið ha-ldin undanfarin tvö
haust
Núna í haust hefur fram-
leiðsluráðið ekki haldið nám-
skeið, en aftur á móti gengizt
fyrir sýningum á fræðslu-
myndum fyrir starfsfólk slát-
urhúsanna. Jón Reynir Magn-
ússon, verkfræðingur, og Jón-
mundur Ólafsson, kjötsmats-
formaður, hafa sýnt og skýrt
þessar fræðslumyndir ásamt
Sigurði Bjömssyni, yfirkjöt-
matsmanni.
Fræðslumyndir þessar voru
fengnar að láni hjá New Zea-
því miður — þegar ég kom til
íslands prédikaði ég fyrir
bræðrum mínum og systrum
árangurslaust. Þau trúðu mér
ekki, og þar eð foreldrar mín-
ir voru dánir, þá var ég ein-
mana sem Elía i hellinum. En
brátt fann ég fáeina trúaða
vini, sem voru reiðubúnir að
faðma guðspjallið, þrátt fyrir
harða andstöðu prestanna. Oft
var ég ávítaður, það var hrækt
á mig og hæðzt að m'ér, en þar
eð ég var fullur ástar til Guðs,
fann ég ekki til neinnar reiði
eða gremju gagnvart þeim sem
ofsóttu æig“,
★
Guðmundur var þrjú ár á ís-
landi og tókst honum að
skíra niu manns. Þá sneri hann
aftur til Danmerkur og _ fór i
trúboðsför um Sjáland. í K&l-
undborg var hann handtekinn
en sleppt eftir nokkrar vikur
— „þar eð ekki fannst hjá hon-
um önnur sök en hann hefði
prédikað guðspjallið“. En eft-
land Lamb Information Bure- j
au í London og hjá Upplýs- (
ingaþjónustu Bandaríkjanna í
Reykjavík.
Myndirnar sem sýndar voru
a flestum sláturhúsum á Norð- i
ur- og Austurlandi, svo og í
Borgamesi og á Selfossi, fjöll-
uðu um búfjárrækt og slátrun
á sauðfé á Nýja-Sjálandi og i
um heilbrigðisskoðun og eft-
irlit með kjöti og kjötvörum
í Bandar'kjunum.
Jafnframt sýningum á mynd-
um þessum voru veittar leið-
beiningar um upplýsingar um
meðferð og verkun afurðanna
á hverjum stað.
Ekki var unnt að heimsækja
alla sláturstaði að þessu sinni,
er væntanlega verður það
hægt á hausti komanda.
(Frá Framleiðsluráði)
ir þetta var hann rekinn um-
svifalaust l herþjónustu. Þar
átti hann mjög illa ævi, og fé-
lagar hans í hermennskunni
settu sig ekki úr færi um að
þjarma að honum fyrir trú
hans. Svo fór, að vinir Guð-
mundar skutu saman 30o> rík-
isdölum til að kaupa hann úr
herþjónustu, en það kom fyrir
ekki, og gaf hann féð fátækum.
En eítir nokkurn tíma veiktist
hann og var látinn laus vegna
lungnasjúkdóms.
Trúbræður Guðmundar i
Höfn fögnuðu honum vel, og
lögðu að honum að flytja til
fyrirheitna landsins í Utah, en
allmargir þeirra hugðu þá á
slík vistaskipti. 18. apríl 1857
lagði hann af stað með skipi
frá Höfn, og komust til Salt-
vatnsborgar 15. september
sama ár.
★
En leiðin var löng og ströng.
Guðmundur var samferða
fjölskyldu Nielsar nokkurs
Garff, en því fólki hafði hann
sjálfur snúið til mormónatrú-
ar. Garff var eina efnaða fjöl-
skyldan meðal innflytjenda, og
þegar hópurinn hafði lent í
Bandaríkjunum, varði hún fé
sínu til að kaupa vagna og
hesta handa sér og öðrum. En
illir menn stálu farkosti þeirra
er fólkið var skammt á veg
komið, og hlaut það að slást
í för með þeim snauðu mor-
mónum sem fóru þá fótgang-
andi til fyrirheitna landsins,
Utah, og drógu búslóð sína á
eftir sér á handvögnum.
Niels Garff var ekki hraust-<j>
byggður maður, og hann þoldi
því illa hið erfiða ferðalag.
Hann veiktist alvarlega, og er
hann fann að dauðinn nálgað-
ist, kallaði hann vin sinn Guð-
mund fyrir sig, og bað hann
að taka að sér fjölskyldu sína,
sjá um að húh sneri ekki
framar frá Utah er hún væri
komin þangað, því hann vildi
að sitt fólk yrði taliö til heil-
agra í Zíon Þessu lofaði Guð-
mundur.
Eftir langa göngu og stranga
komst hópurinn til Saltvatns-
borgar, en þá voru þar fyrir
aðeins nokkur hundruð manns.
Þar kvæntist Guðmundur ekkju
Fræðsla fyrir starfs-
fálk í sláturhúsum
Sinfóníutónleikar
Sinfóníuhljómsveitin hóf
starfsár sitt að þessu sinni 8.
þ.m. með tónleikum í Sam-
komuhúsi Háskólans. Stjórn-
andi var Igor Buketoff,. sem
er áheyrendum sveitarinnar
að góðu kunnur fyrir störf
sfn með henni í fyrra.
Tónleikarnir hófust á for-
leik að leikritinu Fjalla-Ey-
vindi eftir Karl O. Runólfsson.
Forleikurinn hefur verið flutt-
ur áður. það er að segja, þeg-
ar leikritið var sýnt hér árið
1950, en undirritaður heyrði
hann nú í fyrsta sinn og
virtist verkið yfir mörg-
um og athyglisverðum kost-
um.
Þriðja sinfónía Jóhannesar
Brahms var annað verkið á
efnisskrá. Hljómsveitin hefur
oft áður, eigi sizt undir stjórn
Buketoffs, náð öruggari og
hressilegri tökum á viðfangs-
efni en í þetta sinn. Það var
eins og hún væri ekki enn
komin í- fullt fjör eftir
,.sumardvalann“, og væri það
ef til vill ekki nema eðlileg-
ur hlutur.
Danski píanóleikarinn Vict-
or Schiöler flutti að lokum
tvö merk tónverk ás3mt
hljómsveitinni, „Sinfónísk til-
brigði" eftr César Franck og
,,Rapsodíu“ eftir Rachmanin-
off um stef eftir Paganini.
Leikur Schiölers var tilþrifa-
mikill, skýr og kröftugur. Sér-
staklega var gaman að heyra
flutning hans á „Rapsodí-
unni“, sem er einkar snjallt
samin. sjálfri sér samkvæm
í stíl og varðveitir furðuvel
allan anda stefsins, sem er
oppistaða hennar. Þetta
hnyttilega verk gneistaði
bláit áfram undir höndum
Schiölers, og hljómsveitin
skilaði þar einnig mjög góð-
um hlut. B. F.
Níelsar, Maríu, svo sem hann
hafði lofað.
★
Svo mikið er vitað um æfi
Guðmundar vegna þess að
hann skrifaði niður hjá sér
ýmsa atburði og hugleiðingar
í litla bók, sem sonur hans
geymdi síðan sem helgan grip.
Að vísu vantar í þessa bók
nokkrar síður. Þessar síður
skar kona hans, María, úr bók-
inni. Þvi Guðmundu varð fyr-
ir nokkrum vonbrigðum með
mormónakirkjuna og slóst í
för með sértrúarflokki einum,
er klauf sig út úr kirkjunni. Og
María hefur álitið, að þær sið-
ur sem lýsa vonbrigðum og
sálarstríði sem þessum tiðind-
um var samfara væru bezt j
eldi gefnar. Ekki sízt vegna
þess, að þau hjún voru ekki
lengur sammála í trúarefnum
— María neitaði að taka þátt
í uppreisn hans gegn kirkj-
unni.
Fjölskyldan hafði stækkað
mjög — Guðmundi hafði upp-
fyllzt sú ósk að eignast þrjá
syni er hétu Abraham, ísak
og Jakob, og fjóra drengi aðra
átti María. En að því kemur j
— bæði vegna veikinda eins
drengsins, og svo vegna við-
skilnaðar heimilisföðurins við
kirkjuna, að fjölskyldan tekur
sig upp og heldur til Kali-
forníu. Þar vegnaði þeim ákaf-
lega illa, Guðmundi gekk illa
að fá vinnu, sjúkdómar herj-
uðu á fjölskylduna.
★
En María bað öll æðri mátt-
arvöld að fjölskyldan gæti
aftur snúið til hins heilaga
lands, Utah. Og að lokum varð
henni að ósk sinni — Abraham
litli kom einn góðan veðurdag
hlaupandi með vasa sína og
hatt fulla af peningaseðlum.
Þetta voru næsta furðuleg tíð-
indi, en allir afkomendur
þeirra hjóna þykjast vissir um
að hér sé rétt með farið. Abra-
ham fann þetta fé í gömlum
kofa ásamt leikfélögum sínum,
og er talið að einhverjir óút-
skýrðir póstræningjar hafi fal-
ið þennan fjársjóð og ekki
komizt til að vitja hans.
Nema hvað þetta merkilega
kraftaverk varð til þess, að
fjölskyldan gat flutzt aftur til
Utah, kjypt sér lítið hús, og
Guðmundi tókst að koma undir
Framhald á 9 .síðu.
Varðhald og
mannréttíndi
Mannréttindanefnd Evrópu
hefur nýlega ákveðið að taka
til rannsóknar mál Austurrik-
ismanns nokkurs. Stögmúllers
að nafni. Hefur hann kært
austurrísku ríkisstjórnina fyr-
ir brot á Mannréttindasáttmála
Evrópu, m.a. með því að halda
sér í varðhaldi um tveggja
ára skeið. Stögmúller var hand-
tekinn í marz 1958, en sleppt
í apríl sama ár. Var hann sak-
aður um svik og okur. I ág-
úst 1961 var hann enn á ný
hnepptur í varðhald og sat í
því í tvö ár. Ríkisstjórn Aust-
urríkis heldur því fram, að ó-
hjákvæmilegt hafi verið að
halda Stögmúller í haldi þenn-
an tíma, þar sem hætta hafi
verið á, að hann flýði land
ella, enda hafi kærurnar á
hendur honum verið mjög al-
varlegar. Ennfremur er því
haldið fram, að Stögmúller
hafi sjálfur átt sök á því, hve
lengi hann var í haldi, þar
sem hann hafi borið fram
kærur á hendur dómurunum
fyrir hlutdrægni og mótmælt
lögsögu vissra dómstóla.
Mál þetta er enn á frumstigi
rannsóknar hjá mannréttinda-
nefndinni. Sem kunnugt er á
íslenzkur lögfræðingur, Sigur-
geir Sigurjónsson hrl., sæti í
nefndinni, enda er Island að-
ili að Mannréttindasáttmála
Evrópu og bundið af ákvæðum
hans.
(Frá Upplýsingadeild Evr-
ópuráðsins)
-------------------SltíA J
Stefán Jónsson
á Kirkjubæ
FÁEIN MINNINGARORÐ
Útför Stefáns Jónssonar á
Kirkjubæ i Rangárvallasýslu
verður gerð frá Fossvogskap-
ellu í dag. Hann andaðist í
Borgarspítalanum í Reykjavik.
miðvikudaginn 7. þ.m. 49 ára
að aidri.
— Sumir menn deyja saddii
lífdaga, hnignir að aldri og að
afloknu ævistarfi. Vér sættum
oss við brotthvarf þeirra eins
og hvað eina, sem verður að
vera, vegna þess að náttúran
hefur sjálf skipað svo lögum
Aðrir ena burtu kvaddir i
blóma aldurs síns að óskertu
starfsþreki og frá hálfnuðu
verki, að því er v(rðast mái
Svo va.r um Stefán Jóhsson.
Hann hafði að vísu lokið miklu
verki og góðu. En kunnugh
vissu þó, að hann taldi sig eiga
enn fleira ógert og hafði fyllsta
hug á að koma sem flestu af
því til leiðar. Nú hefur of
skjótlega orðið hér endir á.
Því er vinum hans svo tregt
að trúa þessu, sem orðið er.
hvað þá sætta s g við það.
Stefán Jónsson var fæddur
að Eyhild&rholti í Skagafirði
2. janúar 1915, sonur Jóns
Péturssonar bónda þar og Sól-
veigar Eggertsdóttur konu
hans. Hann fluttist ungur til
Akureyrar með foreldrum sín-
um, settist í Gagnfræðaskól-
ann og siðar Menntaskólann
og tók þaðan stúdentspróf ár-
ið 1937. Fór því næst til R-
víkur og hóf þar lögfræðinám,
en hvarf frá því innan skamms,
er hann h’afði- gert sér að fullu
ljóst, að köllun hans var ekki
á þeim vettvangi. Það varð
sem sé æ gleggra, að hugur
hans hneigðist að landbúnaði.
Hann bregður því á nýtt ráð,
fer norður a,ð Hólum, sezt í
Hólaskóla á miðjum vetri og
lýkur skólanum þá um vorið.
Arið 1939 fer hann svo til
Kaupmannahafnar og inn-
ritast í Landbúnaðarháskólann
danska. Er h»nn hafði lokið
þaðan fullnaðarprófi, var
styrjöldin skollin á o»g honum
varnað heimferðar eins og
mörgum öðrum lslendingum,
sem þá voru erlendis.. Stríðs-
árin notaði hann m.a. til þess
að nema fóðurefnafræði og
aðrar greinar henni skyldar
við Kaupmannahafnarháskóla.
Heim kemur hann svo að
stríði loknu með sérmenntun
sem eigi hafði áður verið til
hér á landi, en nauðsynleg var
til þess, að unnt væri að stofna
framhaldsdeild þá} búfræði, er
tók til starfa að Hvanneyri ár-
ið 1947. Var Stefán ráðinn að
deildinni, og kenndi hann þar
tóðurefnafræði og margar
Heiri námsgreinar. Þessu
kennarastarfi gegndi hann í
átta ár. Þá gerist það, að
Eggert bróðir hans fellur frá,
en bann hafði nokkru áður
stofnað hrossaraektarbú að
Kirkjubæ í Rangárvallasýslu.
Það verður úr, að Stefán tek-
ur að sér að halda ófram
þessari starfsemi og fer að
Kirkjubæ 1955. Var þó við
mikla örðugleika að etja fyrir
félausan mann að taka við
svo umfangsmiklum búrekstri,
sem var raunar ekki kominn
nema á byrjunarstig. En Stef-
áni var ekki gjarnt að láta
örðugleika aftra sér, hefði
hann á annað borð tekizt verk
á hendur. Oft mun hann þó
hafa orðið að leggja hart að
sér til þess að hajda i horfinu.
Hinsvegar var þetta starf, sem
fullnægði á margan hátt vís-
inda- og rannsóknareðli hans.
Lagði hann alla stund á að
kynna sér sem bezt þau fræði-
legu efni, er að hrossarækt
lúta, enda hafði hann til þess
hln beztu skilyrði vegna
menntunar sinnar. Það má
fullyrða, að starf það, sem
Stefán vann á þessu sviði, sé
stórmerkt og raunar sannkall-
að afrek, og aigert einsdæmi
er það hér á landi. Mun það
koma á daginn um athuganir
þær, er hann gerði, reynslu þá,
er hann aflaði, og allan ár-
angur starfsemi hans, að það
reynist ómetanlegur fjársjóð-
ur þeim, sem eiga eftir að fást
við hrossarækt á þessu landi,
en þeirri starfsemi verður að
sjálfsögðu haldið áfram, því að
ekki er um að efast, að Is-
lendingar muni vilja gera vel
við þarfasta þjóninn og launa
honum svo þúsund ára þjón-
ustu, þó að hinu fyrra hlut-
verki hans sé að mestu lokið
á þessari vélaöld — Ýmsar
aðrar tilraunir gerði Stefán,
meðal annars um áburðarnotk-
un og súrheysverkun. öll er
bessi starfsemi hans þó miður
kunn en skyldi, því að honum
var allra manna fjarst skapi
að berast é eða halda eigin
verðleikum á lofti.
Haustið 1963 er Stefán feng-
inn til að taka að sér kennslu
við bændaskólann á Hólum.
Hann var þá farinn að kenná
þess sjúkdóms, sem dró hann
til dauða, 0g var stundum sár-
þjáður við starfið, en lét þó
aldrei kennslustund niður
falla. Sjúkdómurinn ágerðist,
er á leið sumarið. og lá Stefán
um hríð þungt haldinn, Gerði
hann sér þess fulla grein, að
hverju dró. En það er til
marks um sálarstyrk hans og
hetjuskap, að aldrei sá á
honum merki æðru, heldur beið
hann hugarrór þess, er verða
vildi.
'k
Stefán Jónsson var einstakur
mannkostamaður, end» vin-
ssell með afbrigðum. Hann
var atorkusamur og ósérhlíf-
inn, traustur í lund og vilja-
fastur, orðvar, góðgjam og
trygglyndur. Mannúðarmaður
var Stefán jafnt gagnvart
mönnum sem málleysingjum
og hugsjónamaður i ‘mörgum
skilningi þess orðs.
Stefán var kvæntur Sess-
elju Jóhannsdóttur ættaðri úr
Svarfaðardal, mikilli ágætis-
konu, og eignuðust þau sex
mannvænleg böm, sem öll eru
á lífi-, í’eirra missir er mikill.
En vist má þeim verða það
nokkur hugarfró að vita, að þeir
eru fleiri. sem hér telja sig
eiga mikils að sakna, sem sé
allir vinir Stefáns, er jafnan
munu minnast hins bezta
drengs, þar sem hann var.
Slíkum er góð gangan hinzta.
Bjöm Franzion.