Þjóðviljinn - 05.12.1964, Blaðsíða 6

w
g SfDA
ÞI6ÐVILIINN
Laugardagur 5. desember 19G4
Sigaunar gera
Bósa Taikon fæddist í tjaldi og hefur flakkað um me» þjóð sinni um Svíþjóð. í dag gengur hún
á listaskóla, yrkir kvæði og er mikils metinn fyrirlesari.
Um þetta leyti var hópur af
sænskum sígaunum á íerð í
Noregi. Þeir spiluðu og sungu,
dönsuðu og spáðu í spil og
létu hverjum degi nægja sinar
þjáningar. Það var Katarina
Taikon og systkini hennar, en
þau urðu helztu forsvarsmenn
þeirrar byltingar sigaunanna,
sem nú fór í hönd. Öll voru
systkinin fædd í tjaldi, lögðu
ung land undir fót og nutu
aldrei þeirrar skólagöngu, sem
hefur verið lögboðin í Sviþjóð
frá þvi 1842. Það var ekki
fyrr en á 18. aldursári sem
Katariria lærði að lesa og
skrifa. í dag er hún meðlimur
í rithöfundafélaginu, hefur gef-
ið 'öt'bókina „Zigenerska“ sem
styðst við eigin ævi og einnig
safn af sígaunaljóðum. Þriðja
bók hennar er væntanlog inn-
an skamms. Þau tvö, Katarina
Taikon og John Takman eru
aðalpersónur þess leiks, er nú
hófst.
Þjóðsögur
Þjóðsögurnar hafa legið eins
og dularslæða yfir sígauna-
vandamálinu og hulið það, sem
MOSKVU 3/12 — Sovézka
eldflaugin Zond II. sem er á
leið til Marz var á miðnætti
í 710.000 km fjarlægð frá
jörðu.
Tass-fréttastofan segir að
radíósambandið við geimfar-
ið væri öruggt cg væri því
stjórnað með radíóboðum
frá Jörðu.
*
WASHINGTON 3/12 —
Barry Goldwater skýrði frá
þvi i gærkvöld, að hann
mundi bráðlega halda fund
með Eisenhower fyrrum
forseta og Nixon fyrrum
varaforseta til að freista
þess að endurskapa einingu
í Repúblikanafloklmum.
Frá þvi að Repúblikanar
biðu ósigur í forsetakosning-
unum 3. nóvember s.l. hef-
ur flokkurinn verið klofinn
í tvær fvlkmgar. svonefnda
íhaldsmenn og hnfsama.
Hinir hófsömo reyna nú
að ná aftur valdi því í
flokknum. sem beir misstu á
landsfundinum í San Franc-
isco í sumar.
raunverulega þarf að gera. —
Fyrsta skrefið var að ganga af
dauðum ýmsum furðukenning-
um um ‘sígaunana og líf þeirra.
Sígaunar eru sérstaklega ó-
Dag nokkurn árið 1950 barst
lögregluskýrsla lækni einum í
Stokkhólmi, sem jafnframt var
félagslegur ráðunautur borgar-
innar. Skýrslan fjallaði um
hóp af sigaunum, og niðurstaða
skýrslunnar var sú, að þá yrði
umsvifalaust að reka úr borg-
inni. Jafnframt var þess kraf-
izt, a3 bannað væri með öllu
að sígaunar tækju sér bólfestu
í höfuðborg Svíþjóðar.
næmir gegn áverkum, kulda og
raka, gefur að líta í ýmsum
alfræðiorðabókum. Takman
hefur nú skrásett 770 af rúm-
lega 900 sígaunum í Svíþjóð
og er það liður í þeirri rann-
sókn á sígaunum og lífi þeirra,
sem hann stjórnar fyrir há-
skólann í Uppsölum. Og það
kemur í ljós, að gikt og astma,
lungriakvef oig magasár eru
sjúkdómar sem eru óhugnan-
lega algengir með sígaunum.
Og orsakanna er ekki langt að
leita
Flestir fæðast þeir i botn-
lausu tjaldi eða vögnum þar
sem gegnumtrekkurinn herjar.
Og í svipuðum vistarverum
dveljast þeir lengst af ævi
sinnar.
En sígaunarnir vilja þetta
sj álfir! Þannig hljómaði ann-
ar fordómurinn. Og þó þurfti
Takman að hitta að máli 140
fjölskyldur áður en hann fann
eina sem vildi halda flækingi
sínum áfram í stað þess að
setjast um kyrrt í nútímalegri
vistarveru
Frá því 1847 hefur skóla-
ganga verið lögboðin í Svíþjóð.
Þó voru meðal 168 Stokkhólms-
sígauna 112 sem engrar skóla-
göngu höfðu notið og væri hún
einhver var hún skemmri en
eitt ár
Maður sem ekki getur lesið
leiðarvísi eða skilti og tæpast
kvittað fyrir kaupið sitt hefur
heldur litla möguleika til þess
að fá sér vinnu. Og nútímafólk
á erfitt með að gera sér i hug-
arlund hvað það er að gets
ekki lesið götunafn, auglýsingu
eða nafnið á þeirri járnbraut-
arstöð, sem ekið er framhjá i
bað og það skiptið.
Og þó eru sígaunar vel kunn-
ugir jámbrautunum. í flestum
héruðum fengu þeir ekki leyfi
til þess að slá tjöldum og vera
lengur en þrjá daga. Væru
þeir ekki strax reknir burt af
bændum og búaliði keyptu
Þessi skýrsla átti eftir að
hafa örlagaríkar afleiðingar
fyrir sænska sígauna, en þó
ekki á þann hátt, sem lögregl-
an hafði hugsað sér. Læknir-
inn, John Takman að nafni,
komst að þeirri niðurstöðu, að
hann yrði að rannsaka málið
betur áður en hann léti álit
sitt í ljós. Enginn af fyrirrenn-
urum hans í embætti hafði
haft fyrir slíku.
hreppapólitíkusamir farmiða
handa fjölskyldunni eða hópum
til einhvers Snnars héraðs, sem
helzt var nægilega langt í
burtu. Og þegar þangað kom
keyptu hreppstjórarnir í þeirri
sveitinni aftur íarmiða. Til
voru þær fjölskyldur, sem vik-
um saman bjuggu á hinum rík-
isreknu járnbrautarlestum Sví-
þjóðar. Venjulega sáu „inn-
fæddir“ fyrir því að sigaun-
amir fengu ekki að kaupa sér
mat eða sækja sér vatn, og oft
á tíðurn grýttu þeir komumenn
eða gerðu þeim lífið óbærilegt
á einn eða annan hátt. Og
hvemig var unnt að ætlast til
þess, að sígaunamir nytu
skólagöngu undir slíkum kring-
umstæðum? Þrátt fyrir þetta
hafa margir þeirrá lært að
lesa og skrifa af sjálfsdáðum.
Takman skilaði sigauna-
skýrslu sinni árið 1951. f henni
bendir Takman á það, að þetta
boirðtennisspil hreppanna með
sígaunana hindri sérhverja
skynsamlega og mannúðlega
lausn á vandamálunum. Og
bardaginn hófst.
Misrétti
í mörg ár hafði eftírlitsmað-
ur við leiguhúsnæði Stokk-
hólmsborgar gert allt sem í
hans valdi stóð til þess að
sígaunamir fengju ekki ból-
festu í höfuðborginni Síðastr
aldarfjórðung hefur Svíþjóð
tekið á móti og gert vel við urr
1000 flóttamönnum árlega, en á
sama tíma v'oru sigaunar lands-
ins reknir með tjöld sín og
vagna út í mýrlendið í úthverf-
um Stokkhólms. Eftir að hinir
fornu atvinnuvegir sígaunanna
svo sem hestaprang, áhaldavið-
gerðir og því um líkt voru úr
sögunni vegna nútíma tækni,
og vikublöðin tóku að sér spá-
dómana, varð fátækrastyrkur-
inn eina fasta tekjulind flestra.
Og þar með vora þeir neyddir
til að gefa sig vesöld og iðju-
leysi á vald. Ef sígauni hafði
tekjur til viðbótar fátækra-
styrknum mátti refsa honum
fyrir tryggingasvik. Atvinnu-
leysið, rakinn og kuldinn og
vonir sem brustu æ oifan í æ
— allt varð þetta til þess að
láta líta svo út, sem skrif-
stofuþrælamir hefðu haft á
réttu að standa þegar þeir
sögðu að sígaunamir væru ó-
alandi og óferjandi. Hér voru
allar aðstæður til þess að
skapa þau atvinnulausu snýkju-
dýr, sem kynþáttahataramir
hafa alltaf sagt að sigaunar
væru — þótt þeir væru það
ekki.
Baráttan hefur verið hörð
við skrifstofuþrældóm og for-
dóma, Takman er vanur að
segja ' sem svo, skrifstofuþræl-
amir — eða „Byrákratamir“
— séu eins og sum skordýr
sem eyðast og hverfa fái þau
á sig ljós. Og hann hefur á-
samt sígaununum varpað
mörgu ljósinu á þau skordýr.
Umsjónarmaðurinn við umrætt
leiguhúsnæði í Stokkhólmi var
einn af þeim, sem þurrkaðist
út og nú hafa 85% sígauna
sæmilegan bólstað og fast að-
setur.
Sænska þingið hefur neyðzt
til þess að taka vandamál síg-
aunanna til meðferðar og veita
fé til að leysa það. Að tveim
eða þrem áram liðnum verða
þeir allir komnir undir sitt eig-
ið þak.
Eins og í Albama
Flestar þær fjölskyldur, sem
fengið hafa sitt húsnæði, eru
mjög ánægðar og koma sér
vel við nágrannana. En for-
dómar þeirra, sem búa á sama
stað, hafa oft verið sannkölluð
kvöl fyrir margar sígaunafjöl-
skyldur. Og fólk sem er skelf-
ingu lostið yfir kynþáttamis-
réttinu í USA eða Suður-Afr-
íku, sem fordæmir fangabúðir
nazista og Gyðingaofsóknimar,
hefur fengið kynþáttavandamál
í sínu eigin landi vegna sinna
eigin kynþáttahatara. „Húsin
okkar minnka í verði ef sig-
aunar setjast að í nágrenninu.
Þetta er hnefahögg { andlitið
á góðum og trúum þegnum
þjóðfélagsins .. .!) Þetta gaf að
líta í bréfi sem 12 „virðuleg-
ir“ villueigendur í smábæ ein-
um skrifuðu yfirvöldunum til
að" mótmæla þvi, að sígauna-
fjölskylda hafði fengið þak yf-
ir höfuðið. Kynþáttakúgarar í
Alabama eiga sér andlega ná-
granna í henni Skandinavíu.
Og þegar eigandi veitinga-
stofu í Borás neitar sígaunum
um aðgang fær hann samþykki
réttarins fyrir því, að slíkt sé
leyfilegt.
Barnabrúðkaup
Katarina Taikon hefur brugð-
ið upp mynd af kæruleysi yf-
irvaldanna gagnvart þessum
sænsku rikisborgurum. Ásamt
mörgum jákvæðum siðum og
venjum, sem sígaunarnir hafa
varðveltt frá þVí þeir héldu
frá Indlandi einhvem tima í
grárri fomeskju, hafa þeir líka
haldið þeim ósið að gefa sam-
an böm. 11 ára gömul var
hún heitin dreng sem var átta
áram eldri, og tveim árum síð-
ar stóð brúðkaupið án þess að
börnin hefðu hvort annað aug-
um litið áður. Þegar hún
hljópst á brott frá öllu saman
og bað um hjálp lögreglu og
bamavemdamefndar fékk hún
þau svör ein, að þessir aðilar
„vildu ekki skipta sér af mál-
um sígaunanna" og handhafar
laganna færðu hana aftur til
sígaunabúðanna til þess að
halda þar áfram hjónabandi.
sem var bannað samkvæmt
sænskum lögum! Síðar tókst
henni að flýja, og í það skipt-
ið þurfti hún ekki að snúa
aítur,
Verkfall
Mgaunafélagið heitir féiags-
skapur sem hefur forystu um
Jafnvel í Skandínavíu gctur
það eitt orðið tilefni kynþátta- .
misréttis að vera dökkur yfir- j
Iitum. Ennþá er misbrestur á
því að börn sígaunanna sæki
skóla.
málefni sigaunanna. Skrekar-
hyttan heitir bóndabær, sem
félagið hefur eignazt og notar
fyrir sigaunaskóla og menn-
ingarmiðstöð. Og á þessum bæ
hefur verið gerð mikilsverð
tilraun.
Átta fullorðnir sígaunar
lærðu að lesa og skrifa á sex
vikna námskeiði samkvæmt
þeim aðferðum, sem sænskir
uppeldisfræðingar hafa talið
heppilegar í vanþróuðum lönd-
um. Þeir bjuggust við því, að
nemendumir myndu verða að
niðurlotum komnir eftir svo
erfitt námskeið. En þegar því
lauk hófu síggunarnir verkfall.
Sex vikna skóli er ekki nóg
fyrir nútímann, sögðu þeir!
magni.
Það er skiljanlegt, að erlent
fjármagn dragist inn í landið,
segir í skýrslunni, þegar þess
er gætt, hve miklum arði það
skilar. Hin síðari ár hefur S-
Afríka greitt 11,4 til 12,6 milj-
arða íslenzkra króna i arð af
erlendu fjármagni. Árið 1963
nam þessi arður tveim miljörð-
”.m íslenzkra króna.
Bretland og Bandaríkin.
í annari skýrslu til allsherj-
arþingsins er skýrt frá utan-
ríkisverzlun S-Afríku. Það
kemur í ljós, að um það bil
tíu lönd hafa undir höndum
80 prósent af allri utanríkis-
verzlun landsins. England hef-
Þetta verkfall fyllti þá skril-
stofumenn furðu, sem trúað
höfðu þjóðsögunum um leti og
ómerinsku sígaunanna. Sendi-
nefnd birtist hjá Tage Erland-
er forsætisráðherra og bar
fram þessa kröfu: „Við viljum
fá að læra!“ — í sjónvarps-
einvigi við Katarínu Taikon
varð forsætisráðherrann að
láta undan síga, sígaunamir
skyldu fá að læra. Katarina
hefur hlotið margskonar við-
urkenningu fyrir starf sitt í
þágu þjóðflokks síns. Viku
hverja fjalla sænsk blöð um
sígaunana oig kröfu þeirra til
sömu réttinda og aðrir sænsk-
ir ríkisborgarar njóta Fyrstu
sigramir eru þegar unnir. Og
þeir eru gleðilegur vottur þess,
að þeir tímar eru liðnir eða
þá óðum á förum, þegar kúg-
un og kynþáttamisrétti var
þolað í Skandinavíu.
(Þýtt úr „Friheten”).
Aðalfundur Sam-
bands dýravernd-
unarfélaga
Aðalfundur Sambands Dýra-
verndunarfélaga Islands var
haldinn í Reykjavík sunnudag-
inn 22. nóvember sl. Til fund-
arins mættu 27 fulltrúar sam-
bandsfélaganna, trúnaðarmenn
og stjórn sambandsins.
Auk venjulegra aðalfundar-
starfa minntist sambandið að
þann 13. júlí i ár voru liðin
50 ár frá stofnun Dýravemd-
unarfélags Reykjavíkur. Vegna
afmælisins kom Dýraverndar-
inn út í stækkuðu broti. Flutti
ritið ýtralega sögu dýravernd-
unarsamtakanna, sem ritstjóri
Dýraverndarans Guðmundur
Gíslason Hagalín hafði samið.
Á aðalfundinum fluttu er-
indi: yfirdýralæknir Páll A.
Pálsson um hjúkrunarstöð
dýra; forstöðumaður bifreiða-
eftirlits ríkisins, Gesfcur Ölafs-
son, um notkun ökutækja við
flutning búfjár; formaður
Dýraverndunarfélags Reykja-
víkur, Marteinn M. Skaftfells,
um flutning hrossa og aðbún-
að þeirra á skipum; formaður
Dýraverndunarfélags Kjósar-
hrepps, Oddur Andrésson,
ræddi um framvarp til laga
um endurskoðun gildandi bú-
fjárlaga. Á fundinum voru
rædd ýmis mál varðandi ðr-
yggi og líðan dýra.
ur að sinum hlut 30,1 prósent
af útflutningi S-Afríku og er
ábyrgt fyrir 29,8 prósent af
innflutningnum. Hlutur Banda-
ríkjanna er 8,9% af útflutn-
ingi og 16,9% af innflutningi.
Hlutur Norðurlanda mikill.
Norðurlönd eiga sinn þátt í
viðskiptunum við Verwoerd og
hann ekki svo lítinn. 1962 birti
Svíþjóð 5,3% af útflutningi á
ávöxtum og hnetum. Noregur
2,2 og Danmörk 0,9%. Noreg-
ur fékk f sinn hlut 2% af
málmútflutningi, Danmörk 0,8
prósent af niðursoðnum ávöxt-
um og Svíþjóð 0,7%. 5,2% af út-
fluttri skinnavöru fór það árið
til Svíþjóðar.
Eftir Tore-Jarl Bielenberg
Gífurlegt erlent
f jármagn bak við
stjórn Yerwoerds
■ í skýrslu sem lögð hefur verið fyrir allsherjarþing
Sameinuðu þjóðanna að tilhlutan apartheid-nefndarinnar,
segir, að erlend fjárfesting sé mikilvægt atriði í efna-
hagslífi Suður-Afríku. Erlent fjármagn í landinu nam á
árinu hvorki meira né minna en ca. 180 miljörðum króna.
Fjársterkustu aðilamir eru að sjálfsögðu Bretland og
Bandaríkin, sem samtals eiga um 70% af þessu fjár-