Þjóðviljinn - 24.12.1964, Qupperneq 2

2 SÍÐA
H6ÐVILIINN
Fimmtudagur 24. desember 1964
„VÍKINGA ALD ARMIN J-
ARNAR" Á NÝFUNDNA-
LANDI HVALVEIÐI-
STÖÐ FRÁ 16. ÖLD?
Eldstæði, svipað
þeim sem tíðkuð-
ust hér á landi og
á Grænlandi á
þjóðveldistímanum.
Á myndinni sést
Helge Ingstad
hreinsa steinana.
stálsmiðju einnar. I>ví miður
kom í ljós, að þetta var ekki
brætt járn, heldur klumpur af
járnsúlfíð — 47°/( járn, 47%
brennisteinn ásamt örlitlu af
kopar, kóbalti og nikul eða
nikkeli. Klumpurinn var á
stærð við kjarna úr demants-
bor, en öllu líklegra er þó að
mínu áliti, að þetta hafi verið
tinnusteinn (fire stone) frá
Eskimóum eða Rauðskinnum.
Af stærð og lögun var klump-
urinn vel fallinn til þess að
slá með eld. Beóþúkar (út-
dauður Rauðskinna-ættflokk-
ur) og Dorset Eskimóar notuðu
báðir slíka steina til þess að
slá með eld, og svo gerði
fjöldi annarra frumstæðra
þjóða í Evrópu, Asíu, og víðar
um veröldina. Verið getur einn-
ig, að hann hafi verið notaður
við járnvinnslu. Ef svo væri,
hvers vegna var hann þá mót-
aður á þann hátt, að hann fór
vel í hendi?
Járnnaglar. Þeir voru kol-
ryðgaðir og erfitt að greina,
hvort þetta voru naglar í raun
og veru. Þeir gátu verið allt
frá dögum Rómverja til 18.
aldar. Það er allt og sumt, sem
menn geta nokkru sinni sagt
um þá hluti.
Það voru enn fremur nokkr-
ir aðrir gríðarlega ónorrænir
hlutir í L’Anse aux Meadows.
Aurstokkar t.d. grafnir um 18
þumlunga í jörð niður með-
fram ytri brún aðalhússins.
Ingstad fann þá ekki, heldur
verkamenn, sem sendir voru
til þess að reisa mikla skála
yfir rústirnar. Norrænir menn
reistu hús sín aldrei á aur-
stokkum. Auk þess hefði tréð
molnað á þúsund árum. í
grunni eins af smærri húsun-
unum fundust einnig leifár áf
aurstokkum.
Fundarstaðurinn við L’Anse
aux Meadows var ekki vel
fallinn til fiskveiða, eins og
Ingstad hefur bent á, en hann
var jafnvel enn verr fallinn til
búsetu fyrir norræna menn.
Þrátt fyrir örnefnið (höf. ger-
ir ráð fyrir, að Meadow merki
engi, en sé ekki afbökun) er
þar gróðurrýrt og verra undir
bú en víðast annars staðar á
hinum víðlenda norðurskaga
Nýfundnalands. Þar er engin
höfn — ekkert sem minnir á
„Hóp“ eða skipalægi, sem nor-
rænir sæfarar sóttust eftir til
verndar skipum sínum. Og það,
sem út yfir tekur, er, að í
sögunni segir skýrum orðum,
að Leifur heppni hafi komið
að landi, þar sem á féll til
sævar úr vatni nokkru. Hann
sigldi skipi sínu upp ána og
lagði því á vatnið um vetur-
inn. í L’Anse aux Meadows er
hvorki á né stöðuvatn, aðeins
lítill lækur. Hvað sem um
þann stað má segja, þá hafa
Leifsbúðir aldrei staðið þar.
Það liggja góðar og gildar á-
stæður til þess að ætla að L’
Anse aux Meadows hafi verið
hvalveiðistöð að fomu. Þar eru
tveir miklir seyðir eða soð-
gryfjur utan dyra og voru
sennilega notaðar til lýsis-
bræðslu. Öðrum megin við
grunn aðalhússins er ferhymd-
ur reitur með frárennsli —
sennilega hvalskurðarvöllur.
Hvalbein fundust í sumum
húsarústunum og soðgryfjun-
um. Þama var ekki góð lega
fyrir hvalfangara en hins vegar
var þarna góð aðstaða til þess
að stunda hvalveiðar á löngum
bátum frá ströndinni — en á
þann hátt veiddu Baskar og
Jersey-búar aðallega hvalinn.
Nú er það söguleg staðreynd
að Baskar stunduðu hvalveið-
ar á Fagureyjarsundi (Straits
of Belle Isle) á 16. öld og e.t.v.
einnig á þeirri 15. Whitbourne
skýrir frá því, að Baskar hafi
fengizt þarna við hvalveiðar,
þegar hann kom til Nýfundna-
lands, og notuðu innlent vinnu-
afl, annaðhvort Rauðskinna eða
Eskimóa. Ef menn fallast á, að
L’Anse aux Meadows hafi ver-
ið hvalveiðistöð Baska, sem
höfðu innlenda menn í þjón-
ustu sinni, þá hverfa allar
þversagnir, sem annars herja
staðinn. Þá fer vel um eski-
móakoluna í smiðjunni, þar
sem járn var brætt.
Baskar voru slyngastir járn-
smiðir véraldar á sínum tima.
Ekkert er eðlilegra en að þeir
hafi reist smiðju til þess að
gera við skutla sína og önn-
ur þau áhöld úr járni, sem þeir
notuðu við hvalveiðar.
Kolefnisrannsóknir einar geta
úr því skorið, hvort líkindi
séú fýfir því, áðl norrænir
menn hafi dvalizt í L’Anse
aux Meadows. Okkur er sagt,
að 14 rannsóknir hafi leitt í
ljós, að sýnishornin, sem tekin
voru, hafi reynzt frá því um
árið 1000. Hver skyldi hafa
kveikt eld eða gert til kola þar
um það leyti annar en Leifur
heppni? Það, sem okkur er
ekki sagt,- er sú staðreynd, að
kolefnisrannsóknirnar hafa
leitt í ljós, að mannavistimar
í L’Anse aux Meadows eru frá
7. til 17. öld e. Kr. Elzta sýn-
ishomið er viðarkol úr eld-
stó, en það yngsta var bútur
úr fúnum aurstokk, sem ferða-
maður hafði á braut með sér.
Gerði Leifur heppni þarna til
kola um 650 e. Kr.? eða lagði
hann þar aurstokka um 1610?
Það er langsótt skýring, að
sýnishornið frá 650 sé úr reka-
við. Hver trúir því, að reka-
viður endist í 350 ár á strönd
Nýfundnalands?
Hugsanleg skýring. Rústirnar
í L’Anse aux Meadows eru
leifar fornra sumarbúða Eski-
móa, sem stunduðu þar hval-
veiðar allt frá því um 650 e.
Útsýn yfir fundarstaðinn í L’Anse aux Meadows. Skálarnir sem reistir hala verið yfir fonuninjar, eru fremst á myndinni.
Kr. Siðar hafa Evrópumenn
haft þarna bækistöð — e.t.v.
norrænir menn, en mjög er
það óvíst — til hvalveiða. Að-
albyggingin var lýsisbræðsla
reist af Böskum og notuð af
þeim e.Lv. um langt skeið, til
ársins 1610 eða lengur. Þar var
stunduð jámsmíði og e.t.v.
einnig járngerð, vafalaust með-
an Baskar voru þar viðloð-
andi. Leifur heppni hafði á-
reiðanlega ekki vetursetu í L’
Anse aux Meadows, en verið
gæti e.t.v. að . leiðangur Þor-
finns karlsefnis hefði dvalizt
þar þrjá vetur, þegar hann
■ leitaði árangursiaust að Vín-
landi, sem Leifur hafði fundið
nokkrum árum áður.
—o-O-o—
Vanþakklátt starf
Það leggur óþægilegan kulda
í garð Ingstads frá grein H.
Horwoods. Við íslendingar
ættum e.t.v. að geta skilið öðr-
um betur, hvaðan sá kuldi
kemur. Engum vitrum þjóðum
þykir upphefð að því, að út-
lendingar ríði húsum innan
menningarhelgi sinnar og slái
sig til riddara á uppgötvunum,
sem innlendir menn gætu gert,
ef þannig væri að þeim búið.
Slikt þola engir nema frum-
stæðar nýlenduþjóðir og ís-
lendingar. Hér á landi hafa
engar fornminjar fundizt eftir
Papa, frá því á söguöld, svo <
að vitað sé. Rústir sem nefn-
ast Papatættur, eru austur í
Papey og við Papós. Ýmsum
íslendingum þætti eflaust sinn
hlutur skertur, ef írar gerðu
hingað leiðangur í leit að
Papaminjum og höguðu sér á
svipaðan hátt og IL Ingstad
á Nýfundnalandi. Þetta ber ís-
lenzkum þingmönnum að hug-
leiða áður en þeir senda ís-
lenzka fornfræðinga í leið-
angra tíl framandi landa.
Hingað til höfum við varla
verið taldir færir um að ann-
ast að öllu rannsóknir í landi
okkar; en þetta er að breyt-
ast. Vonandi verður Þjórsár-
dalsævintýri norrænna forn-
fræðinga 1939 síðasti erlendi
fornminjaleiðangur út hingað.
Það þarf að veita miklu meira
fé en nú er gert til íslenzkra
fornminjarannsókna, og þá
væri vel, ef við stæðum svo
fast í ístaðinu hér heima, að
fornfræðingar okkar væru
kvaddir tií afreka á erlendum
vettvangi. Danir eru t.d. svo
frægir fornfræðingar, að þeir
eru fengnir til starfa við forn-
minjagröft víða um lönd.
Brátt mun tíðinda
að vænta
Fornminjarannsóknirnar í L’
Anse aux Meadows eru einka-
fyrirtæki Ingstadshjónanna.
Þar eð þau eru engir stórbur-
geisar, hafa þau orðið að neyta
ýmissa bragða til þess að afla
fjár og liúka starfinu. Fjár-
hagsörðugleikar munu hafa
valdið því, að þau hafa verið
allheimarík við rannsóknirnar
og staðhæft stundum meira en^
góðu hófi gegnir. Síðast liðið
sumar fengu þau styrk frá
National Geographic Societytil
þess að ljúka rannsóknunum,
og nú mun skýrsla um þær
væntanleg innan skamms. í
nóvember-hefti National Geo-
graphic ritar H. Ingstad grein:
.Vinland Ruins Prove Vikings
Found the New World’ (Vín-
landsrústir sanna, að víkingar
fundu Nýja heiminn). Á þess-
ari ritgerð er fræðilega mjög
lítið að græða. Hún er full af
staðhæfingum og sumum vis-
lega röngum, en þar eru fáar
staðreyndir lagðar fram, sem
sanna, að rústirnar eða hluti
þeirra séu frá víkingaöld.
Hvernig sem rústirnar reynast,
þá er það staðreynd, að for-
feður okkar fundul Norður-
Ameríku á víkingaöld. Um það
atriði eigum við ótvíræðar
heimildir. Einnig er það all-
öruggt, að Vínland hefur aldrei
náð að nyrzta odda Nýfundna-
lands. Ef nafnið hefur verið
tengt einhverju ákveðnu land-
svæði, þá hafa nyrztu mörk
þess legið sunnar. Sökum stað-
hátta breytir Ingstad nafn-
inu og telur, að þeir Leifur
hafi ekki kennt landið við vín-
við, heldur vin, þ. e. haglendi.
Sú skýring er út í bláinn. Eins
og sakir standa, þá er það
snældusnúður, sem tengir nor-
ræna búsetu við rústimar í
L’Anse aux Meadows. Hins
vegar er þeirri spurningu ó-
svarað, hvenær hann barst
þangað og með hvaða hættL
Út af fyrir sig sannar hann
fátt um aldur snældunnar, sem
hann sneri, annað en það, að
hún mun hafa ver’"ð í notkun
á miðöldum. Ef það kæmi á
daginn, að norrænir menn
hefðu gist L’Anse aux Mea-
dows á ofanverðum miðöldum,
14. eða jafnvel 15. öld, þá er
það merkilegri uppgötvun á
þessum stað en víkingaminjar.
Gleðileg jól!
Blóm & Grænmeti h/f,
Skólavörðustíg 3 A.
Gleðileg jól!
Borgarprent h/f,
Vatnsstíg 3.
Gleðileg jól!
Blikksmið.jan Sörli s/f,
Sörlaskjóli 68.
Gl^ðileg jól!
Bifreiðastöð Reykjavíkur,
Lækjargötu 4.
Gleðileg jól!
FORM, húsgagnaverksm.,
Reykjavíkurvegi 74.
Hafnarfirði.
GLEÐILEG J □ L!
Everest Trading Company, Grófin 1.
GLEÐILEG JDL!
BifreiðastöSin Bæjarleiðir h.f.
GLEÐILEG J □ L!
Arnarfell, bókbandsvinnustofa, Skipholti 1.
GLEÐILEG J □ L!
Bjöm & Halldór h.f., Síðumúla 9.
GLEÐILEG J □ L!
Bemharð Laxdal, Kjörgarði.
GLEÐILEG J □ L!
Axminster, Grensásvegi 8.
GLEÐILEG J □ L!
Ásgarðskjötbúð.
GLEÐILEG J □ L!
Aluminium og blkksmiðjan h.f.,
Súðavogi 42.
i
, *