Þjóðviljinn - 29.05.1965, Blaðsíða 5

29l maá 3ðG5 -
■H5W
HúÐmmra
Jóhann Klausen,, oddwM, EstófirSi:
Enn um síldveiðar
SÍÐA g
Ný hafnarmannvirki í smíðum í Eskifirði.
Hr.
Það er nofefottð fec® að
„slá í“ rifcsmíð þessa, sem
skrifuð var í aspríl og send
Morgontblaðkm — en efofoi
fuTidið náð þar.
Þrátt fyrir takmarkað
rúm „Þjóðviljans" vænti
ég að hægt verði iíman
skamms að birta greimna
ásamt fylgirití frá Jakob
Jakobssyni.
Virðingarfyllst,
Jóhann Klausen,
oddvití Eskrffarðar-
hrepps.
Margt er enn rætt og ritað
um síldveiðarnar eystra, enda
ekki að ástæðulausu, því að
mikið er í húfi. Ekki má þó allt
kafna í bollaleggingum, þær
stoða Iítið einar saman.
Eins og eðlilegt er þá vilja
allar síldarverksmiðjur og sölt-
unarstöðvar, hvar sem er á
landinu, klófesta hráefnj af
Austfjarðamiðum og sterkur á-
róður rekinn fyrir slíkum síld-
arflutningum og varla að annað
komist að í dagblöðunum. T.d.
$egir Morgunblaðið hinn 17.
des. sl. frá aðalfundi Landssam-
bands ísl. útvegsmanna:, „LÍU
vill aukna síldarflutninga með
tankskipum". Fyrri hluti þeirr-
ar samþykktar frá aðalfundi
LÍÚ, sem blaðið vitnar til, er
þó um allt annað, en þar segir
orðrétt: „Fundurinn bendir á,
að verksmiðjukostur á Austur-
landi og Norðurlandi sé ónógur
í hlutfalli við þann flota, sem
nú stundar sumarsíldveiðar.
Telur því fundurinn að auka
þurfi afköst verksmiðjanna á
Austúrlandi og Norðurlandi,
auka þróarrýmt og byggja ný.i-
ar verksmiðjur eða flytja til
•sildarverksmiðjuvélar millj
landshluta" o.s.frv. siðan kemur
svo áskorun um aukna flutn-
inga., Hinn 16. jan. endurprent-
ar sama blað glefsur úr ára-
mótagrein Sigurðar Bjarnason-
ar alþm. í blaðinu Vesturland
á ísafirði. Þar segir m.a.: „Ekk-
ert vit er í þvi að kasta hundr-
uðum milljóna króna í nýjá
fjárfestingu til byggingar auicn-
um verksmiðjukosti á Aust-
fjörðum, meðan naegur kostur
verksmiðja er fyrir hendi á
Norðurlandi/hér á Vestfjörðum
og á Suður- og Suðvesturlandi;
og áfram: „Engum heilvita
manni kemur heldur til hugar,
að síldargöngurnar muni um
allan aldur fyrgt og fremst eða
eingöngu beinast að Austfjörð-
am. f mwraa ásnatíiei kom saari-
arsikfin fyrst hw að VestEjörð-
nffl og vestanoerða NorðnadaTtdi
og fæsði siig síðan austar með
larKÍM*®".
Þessi tvö öacmi skýra sig
sjáif. Það eru sem sé öll meðul
notiað í baráttunni. En hyað
gengar þeim trl framámönnum
í Norðurr- og Vegtnrlandskjör-
dæmwm að vmna gegn upp-
bygginga afvinmrlíís hér fyrir
austan? Væri ekki írekar von
um árangnr, ef þeir einbeittu
sér að málefnMm sinna eigin
b-yggðarlaga, s.s. síldarflutning-
tim? Og rrrikrð er það langlund-
argeð þin,gmanna Austurlands-
kjördæmis.
Samþykktin frá aðalfundi
LÍÚ var hárrétt. Það þarf að
gera margar ráðstafanir til að
maria veiðimöguleikum síid-
veiðiflotans og mun síðar nán-
ar að vikið.
í Morgunblaðinu hinn 13. fe-
brúar er svo grein eftir Svein
Benediktsson; „Síldarverksmiðj-
umar á Norður- og Austur-
landi“, fróðleg yfirlitsgrein um
veiðiskapinn s.l. ár og ýmislegt
honum viðkomandi. Síðasti
kaflinn heitir: Aukin afkiist og
geymslur,og auknir flutningar.
Þar segir orðrétt: „í sumar kom
það enn einu sinni greinilega í
ljós, hve rnjög skortir á það, að
afköst og þróarrými verksmiðj-
anna á Austfjörðum og Raufar-
höín svari til hinnar stórauknu
aflagetu síldveiðiflotans.
Sést það bezt á því, að ann-
ars vegar námu afköst verk-
smiðjanna á Austfjörðum og
Raufarhöfn sl. sumar aðeins um
26.000 málum á sólarhring og
þróarrými þeirra samtals að-
eins um 170.000 málum, en
hinsvegar nam burðarmagn
síldveiðiflotaris í einni veiðiferð
samtals um 300.000 málum
bræðslusíldar".
Þá skýr'ði "Svéinn frá því, að
stjóm S.R. hafi farið fram á
heimild gjávarútvegsmálaráð-
herra til að auka afköst, þróar-
rými og afurðageymslur á fyrr
nefndum stöðum, í allt upp á
95 miljónir, en aðeins fengið
leyfi ráðherra fyrir fram-
kvæmdum á Seyðisfirði og
Reyðarfirði, er kosta muni 55
milj., en þó nokkur óvissa enn
um fé til framkvæmdanna.
Og enn segir Sveinn: „Ég tel
að til þess að tryggja sem bezta
afgreiðslu síldveiðiflotans á
sumarvertíðinni norðanlands og
austan, þá verði að fylgjast að
aukning á afköstum verksmiðj-
anna á Austfjörðum og Rauf-
arhöfn, aukið þróarrými, aukn-
ar geymslur fyrir afurðir og
auknir flutnmgar á siidinni.
Swmir hafa haldið því fram,
að ara'knir flutningar síldarinn-
ar með tankskipum myndu
leysa afgreiðslraerfiðleika síld-
veiðiflotans til fulls. Ég t,el
þetta ekki Mklegt“-------
Og ekki verður annað sagt,
en að hér tali maðtir, sem hefur
náin kynni og þekkÍTrgm á því
sem um er rætt.
Skoðanir Sveins Benedikts-
sonar og aðalfundur LÍÚ fara
hér saman. Ljóst er, hvað síld-
veiðiflotinn getur aflað, ef
möguleikar á losun eru fyrir
hendi, en frekari rök fyrir mál-
staðnum eru efcki fram borin.
Byg.gja þessir aðilar sókn sína
virkilega á tilviljunum? Sveinn
og LÍÚ leggja höfuðáherzlu á
það að „tryggja sem bezta af-
greiðslu síldveiðiflotaus“ með
sem flestum ráðstöfunum og
gera sér ljóst, að von er um
afla.
Vísindi hafa litt sem ekkert
verið dregin i-nn x umræður og
skrif um þessi mál. Alþm.
Björn Jónsson, sem ásamt öðr-
um fly-tur nú frumvarp um síld-
arflutninga, lætur sér nægja í
greinargerð að geta þess, að
varla muni nú nokkur vísinda-
maður, sem muni vilja fullyrða
og varla bera fram sem tilgátu,
að miðin (aðalsíldveiðisvæðið)
verði „um langt skeið staðbund-
in þar eystra“. Björn og Sig-
urður Bjarnason nálgast það
að vera samdóma um síldar-
göngurnar, en hvorugur vitnar
til visindamanna né leggur
fram álit þeirra, máli sínu til
stuðnings.
Tilraunir þingmanna til að
bjarga við atvinnumáíum heilla
landsfjórðunga eru sannarlega
virðingarverðar. En þegar þeir
í leiðinni kasta rýrð á aðra
landsfjórðunga og vilja leggja
hömlur á nauðsynlega uppbygg-
ingu þar jafnvel með falsrök-
um, þá er óþarflega langt
gengið. Dáist ég enn að lang-
lund og lítillæti þeirra austan-
þingmanna. En þingmenn hafa
raunar oft áður haft til úr-
lausnar ýmis vandamál varð-
andi síldveiðar. Frumvarps um
síldarbræðslustöðvar er getið
í Alþingistíðindum 1928. Það
þin,g var þá kallað „síldarþing“
og hafði til umræðu ein 7 frum-
vörp um þau mál. Svo var að
sjá sem fjármálaráðherra þess
tíma, Magnús Kristjánsson, hafi
verið bjartsýnismaður. Það var
rætt um byggingu nýrrar síld-
arverksmiðju hér á landi, þær
eldri væru í eigu útlendinga.
Hann segir: „En við, sem höf-
um haft öll skilyrði betri en
þeir, höfum ekki treyst okkur
til að keppa við þá að nokkru
leyti. heldur má því tvímæla-
laust segja, að þeir hafi haft
leyfi til þess að vera einir um
það, að ausa af þesgari óþrjót-
andi auðsuppsprettu vorri; ég
leyfi niér að segja óþrjótandi,
því að það væri hún, ef hiin
væri réttilega notu ð“.
En þáverandi dómsmálaráð-
herra, Jónas fra Hriflu, virðist
ekki hafa verið sammála. Hann
segir: ,,Sú stjórn, scm elskar
síldarútvegsmenn meira en
þjóðina er viss með að glopra
verksmiðjunni pr höndum sér
--------Hvaða vit er í því, að
lándið taki 1 millj. kr. lán til
að byggja bræðslustöð?“ —
Á þingi 1926 er rætt um síld-
arsölu. Pétur Ottesen segir:
„en hitt sagði ég, að mér lit-
ist svo á þessa alvinnugrein,
að enginn skaöi hofði verið fyr-
ir þjóðina, þótt hún hefði aldrei
verig rekin“ (þ.e. gíldarútgerð-
in).
Og á þingi 1921 er rætt um
útflutningsgjöld af síld og þá
segir þáverandi fjármálaráð-
herra, Magnús Guðmundsson:
„Síldveiðarnar eru verstu
keppinautar bænda. Þeir kvarta
um vöntun á vinnukrafti um
sláttinn, hver getur reiknað út
það böl, sem af því getur leitt
og hefur leitt?’‘ . . „Mcnn sjá
að það er ekki hollur atvinnu-
vegur fyrir þetta land“. En Jón
Auðunn Jónsson er ekki á sama
máli og segir, að margir Vest-
firðimgar séu farnir að stunda
síldveiðar; „og sá atvinnuveg-
ur mun verða okfcur til bless-
unar í framtíðinni . . . (Matt.
Þórðar.: Síldars. ísl.).
Þetta er lítið og sundurlaust
sýnishorn þess, sem þeirra tíma
þingmönnum gat dottið í hug,
en þeir höfðu ekki það að
styðja sig við í dómum sínum
og umsögnum sem þingmerm
1965.
„Auðsuppsprettan“, sem
Magnús Kristjánsson nefndi
svo 1926 er það, sem við í dag
köllum síldarstofna og þá fyrst
og fremst norsk-íslenzki síld-
arstofninn, sem margar þjóðir
keppast við að ausa af, sem
kunnugt er. Nú síðuslu áratugi
hafa fiskifræðingar orðið margs
vísari um síldargöngur þessar.
Bjarni Sæmundsgon getur þess
1926, að síldar hafi orðið vart
á miðju hafi milli Færeyja og
íslands, svo að verið geti að
hún fari alla leið mill; þessara
landa. En 30 árum síðar slær
Árni Friðriksson því föstu, að
síldin gangi milli íslands og
Noregs, og að sá stofn sé uppi-
staðán í sumarsíldveiðum hér
við land (Bjami Sæmundsson:
Fiskamir. II. útg.). Þá strax
teiknar Ámi „rauða torgið" ea.
100 þús. ferfcílómetra nýtt
veiðisvæði austur af landíwu og
nefnir ekki, að hér sé um neitt
Undirrituðum hefur borizt
beiðni frá oddvita Eskifjarðar-
hrepps um greinargerð varð-
atidi stærð norsk-íslenzku síld-
arslqfnanna, og fer hún hér á
eftir.
Á undanförnum þremur ár-
um hefur hlutur norska sí'ld-
arstofnsins farið ört vaxandi í
síldveiðunum norðanlands og
austan eins og sýnt er á töflu
1. Búizt er við framhaldi á
þessari þróun a.m.k. næstu tvö
árin, þannig að norska síldin
ætti að vera um 90% aflans á
árunum 1965 og 1966. Undan-
farin ár hefur mikið kapp verið
á það lagt, að komast að, sem
nákvæmustum niðurstöðum um
stærð norska gíldarstofnsins. Á
tímabilinu 1953—1959 reyndist
árangurinn af íslenzku síldar-
merkingunum haldbeztur, en
árin 1960—196,3 varð vetrar-
sildveiðin við Noreg svo óveru-
leg, að ekki fengust nægilegar
endurheimtur til að halda á- ,
fram stofnstærðarútreikningum
með þessari aðferð. Ilin síðari
ár hefur því verið stuðst við
stofnákvarðanir sovézkra vis-
indamanna, sem framkvæmdar
hafa verið á vetursetustöðvum
norsku síldarinnar út af Aust-
fjörðum. Við ákvarðanir sínar
nota Sovétmenn bæði neðan-
sjávarljósmyndun og mjög víð-
tækar mælingar með fiskileitar-
tækjum. Niðurstöður þessara
stofnákvarðana eru sýndar á
töflu 2. Þar sézt, að á árunum '
1953—1956 er stofninn talinn
vera um 11.9—13,8 milj. smál.
stundarfyrirbrigði að ræða. En
það vaT fyrst á s.l. ári, að okk-
ar skip hófu að sækja á þarvn
sjó, — voi'u þó aðeins tiltölu-
lega fá skip, þrátt fyrir áeggj-
an Jakobs Jakobssonar, fiski-
fræðings. Sú reynsla, sem feng-
in er mun l>ó trúlega verða til
þess, að hart nær .30(4 íslenzk
veiðiskip stundi nær óslitið
síldveiðar frá maílokum og
fram í febrúar. Veiðiigeta þessa
flota er geysileg, sem vonandi
mun koma berlega í Ijós næsta
veiðitímabil. Og vegna þess, ag
síldarstofninn. sem á er sólt,
fer nú stöðugt vaxandi þá er
sjálfsagt að gera sem flestar
ráðstafanir til að nýta þessa
mifclu möguleika. Að auka síld-
arsöltun, frystingu og aðra hag-
nýtingu tii manneldis eins og
kostur er, að stórauka afköst
síldarverksmiðja og að skipu-
leggja síldarflutninga eru allt
sjálfsagðir hlutir, sem merm
ættu að geta sameinazt um.
Smásikamimtalækningar eins og
þúsundmálaverksmiðja á Djúpa-
vogi og nokkur flirtningaskip á
við Þyri'l, leysa engan vanda,
nema sárafárra byggðarlaga, en
bera glöggt vftni um vesaldóm
okkar og kotbúsfcap. Tvær til
þrjár tíu þxiswnd mála verk-
smiðjur smnnan Lamganess
hefðu þó gert gagp þeim flota,
sem á næstu árum er fær wm
að skila í land 10—15 mfljómMn
tunna áriega. Það er lítið vrt
í að byggja npp sildariðnað,
Á árMowm 1967—K>62 mhvnkar
hann úr 9.4 milj í 2.8, en eykst
upp í 3,2 miij. smáa. 1963 og um
síðustu áramiit er hann kominn
í um 5—5.5 milj. gmálesta.
Þekking okkar á hinum upp-
vaxandi árgöngum bendir til,
að stofnin-n muni enn vaxa á
næstu tveimur árum eða fram
til 1967. Ekki pr þó búizt við,
að hann nái sama hámarki og
hann náði á árunum 1953—
1956, en gera má þó ráð fyri-r,
að hann verði allt að 6.5—7
milj. smál. á næstu tveimur
árum. Eftir það mun stofnin-
um hnigna aftur, þar eð ár-
gangarnir frá 1962—1964 eru
taldir mjög lélegir. Þessarar
hnignunar mun þó einkum
gæta, ef enn fleiri lélegir ár-
gangar klekjast á næstu árum,
en um það er að sjálfsögðu allt
í óvissu og gæti eins vel farið
svo, að nýir og sterkir árgangar
kæmust gvo tímanlega í gagnið,
að ekki yrði slí'k læsð í stofn-
inum, sem raun varð á á ár-
unum 1960—1963. Á undan-
fömum 5 árum hefur heildar-
veiði norskrar síldar (þ.e. Norð-
manna, Rússa og íslendinga)
numig um 25% af stofnstærð-
irini. Ef reiknað er með ó-
breyttri sókn má þannig búast
við að heildarveiðin verði á ár-
inu 1965 um 1.25 milj. smál.,
en aukist í allt að 1.5 milj.
smál 1966—1967. Á s.l. ári nam
veiði íslendinga al norskri síld
um 370 þúr. smál. eða um 1/3
heildarveiðinnar af þessum
stofni, og verði aðstæður á síld-
jiegar síld'arstofnmn er þverr-
andi, en það er enn minna vit
í að gera það ekki, þegar stofn-
inn er á leið upp úr ö-ldudaln-
um. Ástand og stærð síldar-
stofnsins er þungamiðja máls-
ins og þvi hefi ég ófkað eftir
umsögn stjómanda sildarrann-
sókna Atvinnudeildar Háskól-
ans, Fiskideildar, Jakobs Jafc-
obssonar. Því ekki að spyrjá
vísindamerm, þegar mikig er í
húff?
Þar sem varia er nema
mannsaldur, gíðan farið var að
veiða síld hér við land, er eðli-
legt, að minna sé vitað wm sfld-
argöngur hér en meðal himiá
rótgrómi síldveiðíþjóða. Hins
vegar er t.d. nákvæmar applýs-
ingar að fá um gíldveiði í Bo-
huslan í Svíþjóð í meira en
þúsund ár. Þar hafa skipzt á
veiði- og vei ði leysi stímabil, en
111 ár hafa líðið milli hámarks-
aflaára (Bjami Sæwrondsson-
Fiskiarnir). Og svipaða sögu
hafa Norðmenn að segja ('Olav
Aasen og Birger Rasmussen í
Havet og váia fisker, Birwi HA.
En fram til þessa hafa bng-
myndir nm síldargöngnr hér
við land verið að mesta byggð-
ar á getgátrxm og fyxst 1944
(Árrri Friðri'ksson; Nnrðariancte-
síldin) að greinargóðar skýrá-
ur eru lagðar fram, er etyðjast
víð þekkingu og rarmsóknrr. En
nú imin öllum fi-skifræðirrgtrm
nokkrrm vegmn bera sanran
Framhald á "L s£ðn.
sumar og í haust ætti að vera
unnt að auka þetta ma'gn vem-
lega í samræmi við aufcna
stærð sildaristofnsins og meiri
þátttöku í haust- og vetrar-
síldveiðunum á vetursetustöðv-
um síldarinnar út af Austux>-
landi. Hinu má svo ekki gleyma
að síldaraflinn er oft í harla
litlu samræmi við stofnstærð-
ina, þar eð torfumyndun og
hegðun síldarinnar getur oft
haft úrslitaáhrif á gang veið-
anna. Þess skal hér getið, að
Rússar gera t.d. ráð fyrir að
veiða allt að 450 þús. smál. á
árinu 1965 og er það veruleg
aukning frá áætlun þeirra fyr-
ir árið 1965.
Enn hefur ekki verið unnt að
fá eins nákvæma mynd a£
stærð íslenzku síldarstofnanna
og l>eim norska, en athuganir
okkar benda til að þeir muni
ekki verða mikið yfir 10%
sumaraflans við Norður- og
Austurland * á næstu tveimur
árum. Engir verulega sterkir
árgangar hafa bætzt í íglenzku
sildarstoínana nú um nokkurt
skeið og er breytinga á styrk-
leika þeirra ekki að vænta
fyrr en svo verður.
Að lokum skal það endurtek-
ið, að þær áætlanir, sem gerð-
ar hafa verið á þróun norska
síldarstofnsing á næstu árum,
eru miðaðar við álíka sókn í
stofninn og verið hefur á und-
anfömum 4—5 árum.

TAFLA 1,
Ár íslenzk síld Norsk síld
1962 53% 47%
1963 29% 71%
1964 13% • 87%
TAFLA II.
Stærð norska síldarstofnsins í millj. smálesta.
Skv. Skv. sovézkum mælingum í des.
Ár ísl. sildarmerkingum út af Austurlandi
1953 12.5
1954 12.2
1955 13 9
1956 12.0
1957 9.4
1958 6.6 6.1
1959 5.0
1960
1961 2.5
1962 2.8
1963 3.3
1964 5—5.5
Stærð norsk-íslenzku síldarstofnanna
armiðwíium ekki óbagstæðar í
Jakob Jakobsson.