Þjóðviljinn - 15.06.1965, Qupperneq 8

Helgi Skúli með prófskírteinið.
heyrt
• Frægur enskur kirkjuarki-
tekt var einhverju sinni á
samkomu þar sem Sara Bern-
hard skemmti gestunum. Þeg-
ar hann síðar um kvöldið var
kynntur fyrir leikkonunni,
kyssti hann á hönd hennar og
sagði:
— Hvílíkur yndisþokki!
Söru féllu ekki gullhamr-
amir og svaraði með nokkrum
þjósti: Þakka yður fyrir, ég
er 66 ára.
— Það er enginn aldur, full-
yrti arkitektinn.
— Kannski ekki á kirkju,
svaraði Sara, en ég er leik-
kona.
• Fékk 9,74 á
landsprófi
Helgi Skúli Kjartansson er
einn þeirra unglinga sem í vor
þreyttu landspróf við Gagn-
fraeðaskóla Vesturbæjar. Á
landsprófinu gerði Helgi sér
lítið fyrir og setti nýtt Islands-
met, ef svo mætti að orði
kveða, fékk 9,74 í aðaleinkunn
og er það hæsta landsprófs-
einkunn sem gefin hefur ver-
ið fram til þessa.
Helgi er fæddur og uppalinn
í Reykjavík en á ættir sínar
að rekja austur í Árnessýslu,
mun reyndar vera af Birtinga-
holtsættinni. Foreldrar hans
eru Valgerður Hjörleifsdóttir
frá Unnarholtskoti í Hruna-
mannahreppi og faðir hans
Kjartan Skúlason frá Hruna.
Tíðindamaður Þjóðviljans
hitti Helga sem snöggvast í
gær á heimili hans að Grund-
arstíg 6. Helgi var hress og
k§tur og sagði að þessi úrslit
heíðii komið sér mjög á óvart.
Við nánari eftirgrennslan kom
samt í Ijós að hann hefur alla
tíð frá því að hann hóf skóla-
nám haft yfir 9 í aðaleinkunn
á öllum prófum. Hinni sígildu
spurningu um eftirlætisnáms-
grein svaraði Helgi á þá leið
að hann gæti tæplega tekið
eina námsgrein fram yfir
aðra; þó v.æri það líklega ís-
lenzka, sem hann hefði dá-
læti á.
Helztu áhugamál sín segir
Helgi að sé lestur góðra bóka
og dýr. Þau húsdýr sem ég
hef mest dálæti á eru kýr,
segir Helgi brosandi, en það
má maður víst ekki segja, það
þykir ekki fínt. Helgi hefur
verið í sveit í Hrunamanna-
hreppnum í 16 sumur, en er
ekki viss um að hann komist
þangað í sumar og það finnst
honum miður.
4k Breyttu ekki við aöra, eins
og þú vilt að þeir breyti við
þig. Það er ekki víst að þið
hafið sama smekk. (B. Shaw)
• „Þetta
Asíuland"
Þau tíðindi gerast í útvarps-
sal í kvöld, að ung mennta-
kona. Inga Huld Hákonardótt-
ir, flytur fyrra ermdi sitt um
Víetnam. í dagskránni er við-
fangsefnið að vísu kallað ,,Þetta
Asiuland", og myndi það orða-
lag að líkindum eiga að und-
irstrika miklar fjarlægðir í
heiminum. En þó er það svo,
að þetta fjarlæga land sem hér
er um f jallað, er eitthvert lík-
legasta tilefni til þess, að menn
í austri og vestri neyðist til að
hugsa sjálfstætt, gera upp við
sig ýmisleg þau meginatriði er
ráða samskiptum eins-taklinga
og þjóðfélags á okkar dögum.
Þá er fluttur sjöundi þáttur
þriðjudagsleikritsins, „Herrans
hjörð“ eftir Gunnar M. Magn-
úss. Ef að líkum lætur, þá verð-
ur hér fhittur sá þáttur leik-
ritsíns sem hvað mest reynir
á höfundinn: í kvöld stefnir
hann saman Bþlu-Hjálmari,
Vatnsenda-Rósu og Sigurði
Breiðfjörð. Þær persónur er nú
voru til nefndar krefjast þess,
að nú verði rætt af mikilli al-
vöru um örlög og hlutverk al-
þýðukveðskapar á Islandi.
*
13.00 Við vinnuna.
15.00 Miðdegisútvarp: Sinfón-
íusveit Islands leikur Há-
tíðarmars eftir ÁrnaBjörns-
son; Páll Pampichler Páls-
son stj. Hephzibah Menuhin
J. E. Merett og félagar í
Amadeus-kvartettinum
leika þrjá síðustu þætti
Silungakvintettsins eftir
Schubert. D. Fischer-Diesk-
au og I. Seefried syngja
ástardúetta úr óperum
eftir Handel og Mozart
S. Rikhter og tékkneska
fílharmoníusveitin leika
píanókonsert nr. 1 eftir
Bach; V. Talich stj. Col-
umbíu-hljómsveitin leikur
Háskólaforleikinn eftir
Brahms; B. Walter stj.
I. Wixell og E. Sædén
syngja glúntasöngva eftir
Wennerberg.
16.30 Síðdegisútvarp: Los
Espanoles, A. Lindblom.
harmonikusveit Jos Basile,
C. Valente o.fl. syngja og
leika.
17.00 Endurtekið tónlistar-
efni.
18.30 Harmopikulög.
20.00 Margit Thuure syngur
lög eftir Sibelíus; Margaret
Kilpinen leikur undir á
píanó.
20.15 Vietnam. Inga Huld
Hákonardóttir flytur fyrra
erindi sitt um þetta Asiu-
land.
20.40 Partíta í d-moll fyrir
strengjasveit eftir I. Tuma.
Kammersveitin í Prag 'eik-
ur (án stjórnanda).
21.00 Þriðjudagsleikritið
Herrans hjörð, eftir Gunnar
M. Magnúss. Leikstj.: Ævar
R. Kvaran. Sjöundi þáttur:
Næturvaka að Stað í Hn'ita-
firði. Leikendur: Róbert
Arnfinnsson, Helga Bach-
mann, Edda Kvaran, Inga
Þórðardóttir, Gísli Hall-
dórsson.
22.10 Kvöldsagan. Bræðum-
ir.
22.30 Létt músik á síðkvöldi:
a) Rósin frá Istanbul, óper-
ettulög eftir Leo Fall. F.
Wunderlich, M. Muszely, S.
Gömer o.fl. syngja með
Garunke-hl jómsveitinni;
C. Michaelski stj. b) Hljóm-
sveit Ríkisópemnnar í Vín
leikur skemmtileg lög;
Robert Stolz stj.
® Brúðkaup
★ Nýlega voru gefin saman
í hjónaband í kirkju Óháða
safnaðarins, af séra Emil
Björnssyni, ungfrú Hrafnhild-
ur Vera Rodgers Garðastræti
15 og Arnór Sveinsson Sig-
túni 29.
© Palli er einn
í heiminum
41 Þótt eyjar í heiminum séu
margar þá eru menn ekki
margir sem geta státað af því
að vera einu mennirnir í heim-
inum sem hafi gengið á land
á einhverja þeirra. Og hitt er
þó enn sjaldgæfara að svo hagi
til að útilokað sé að nokkur
annar geti leikið afrekið eftir.
Á þessu sviði eigum við Is-
lendingar heimsmet. Páll
Helgason í Vestmannaeyjum
er eini maðurinn í heiminum
sem nokkru sinni hefur stigið
fæti á nýju eyna, sem mynd-
aðist á dögunum við neðan-
sjávargosið hjá Surti. — Og
þar mun aldrei annar maður
stíga fæti, því eyjan er sokkin
í sæ, sem kunnugt er. Sem
sagt: Palli er einn í heiminum.
★ Nýlega voru gefin saman í
hjónaband af séra Ólafi
Skúlasyni, ungfrú Anna Ing-
er Eydal stud. med. Akur-
eyri og Jóhannes Magnússon
stud. med. Hveragerði. Heim-
ili þeirra er í Hveragerði.
• Við mælum með . .
1 dag mælum við með myndinni „AÐ DREPA SÖNGFUGL" sem
sýnd er í Hafnarbíói. Myndin er gerð eftir samnefndri sögu eftir
Harper Lee. Mynd þessi hefur hlotið þrenn Oscarsverðlaun. Að-
alhlutverk leikur Gregory Peck.
ENDURMINNiNG
AR ERENBÚRGS
FYRSTI KAPÍTULI
Mig hefur lengi langað til að
skrifa um ýmsa menn. sem ég
hef kynnzt. á ævinni, um
nokkra viðburði, sem ég tók
þátt i eða var vitnj að En
ég hef oftar en einu sinni
slegið þessu verki á frest:
stundum gat ég ekki komið því
við, stundum sóttu að mér
efasemdir — hvort mér tækist
að endurskapa menn og mynd-
ir. sem hafa fölnað með ár-
unum, hvort hæat væri að
treysta eigin minni Nú hef éa
samt sem áður hafizt handa.
því lengur yerður samningu
þes'arar bókar ekki skotið á
frest
Fvrir þrjátíu árum skrif-
aði ég f ferðapistil: )
Abramtsévo i sumar leið horfði
ég á hlynina í garðinum, á
dáuða hægindastólana Aksakof
hafði tíma til að hugsa .um
allt Bréf hans til Gogols eru
flau=tursleg lýsing sálar og
tímabils Hvað skiljum við eft-
ir okkur? Kvittanir: „Móttekið
hundrað rúblur“ (með prent-
stöfum) Við höfum hvorki
hlyni né hægindastóla, og við
hvílumst eftir sálardrepandi
ringulreið ritstjómarskrifstofu
og forstofa í járnbrautarklefa
og á þilfari. f þessu er að lík-
indum ákveðinn sannleikur
fólginn. Tíminn hefur fengið
sér hraðgenga vél. En þú get-
ur ekki hrópað til bifreiðar:
..Stanzaðu. ég vil skoða þig
betur“. Við getum aðeins sagt
frá hraðfara ljósgeislum henn-
ar Við getum — og það er
lika lausn — hafnað undir hjól-
um hennar“.
Margir jafnaldrar mínir lentu
undir h.iólum tímans. Ég er á
lífi, — ekki vegna þess að ég
hafj verið sterkari eða fram-
sýnni en þeir, heldur af því,
að á sumum tímum líkjast ör-
lög mannsins ekki skák. tefldri
að öllum reglum, heldur happ-
drætti,
Ég hafði rétt fyrir mér, þeg-
ar ég endur fyrir löngu sagði.
að okkar öld skildi lítið eftir
af lifandi vitnisburðj- fáir hafa
haldið dagbækur, bréf voru
stutt, gagnorð — „lifandi, við
góða heilsu“, lítið var skrifað
af endurminnin-gum. Þetta á sér
margar ástæður. Ég drep á
eina, sem ekki er víst að allir
hafi gert sér grein fyrir; við
vorum of ósátt við fortíð okkar
til að geta hugsað um hana
vel og rækilega. Á hálfrj öld
breyttist mörgum sinnum mat
okkar á mönnum og viðburð-
um, það var ekki lokið við
setningarnar; hugsanir og til-
finningar létu ósjálfrátt undan
áhrifum kringumstæðnanna.
Leið hvers einasta manns lá
um órutt land menn hröpuðu
í gljúfrum, hrösuðu. gripu
dauðahaldi i hvassa kvisti
dauðs skógar. Gleymskan varð
okkur oft til sjáifsvarnar: það
var ekki hægt að halda ferð-
inni áfram með minningum um
fortíðina, þær heftu fæturna. f
bemsku heyrði ég málsháttinn;
„Erfitt á sá, er allt man“. og
ég sannfærðist síðar um það.
að öld okkar var of erfið til
að hægt væri að draga á eftir
sér hlass af endurminningum.
•Tafnvel atburðir, sem svo mjög
fengu á þjóðimar eins og tvær
heimsstyrjaldir. urðu fljótlega
að sögu. Nú segja útgefendur
allra landa: „Bækur um strið-
ið seljast ekki.“ Sumir hafa
þegar gleymt, aðrir vilja ekki
fræðast um hið liðna. Allir
horfa fram á við. það er vissu-
lega ágætt; en hinir fornu Róm-
verjar tignuðu guðinn Janus
ekki að ástæðulausu. Janus
hafði tvö andlit, það bar ekki
vott um tvöfeldni hans, eins
og oft er sagt, nei, hann var
vitur: annað andlit hans sneri
að fortíðinni, hitt að framtíð-
inni. Mugteri Janusar var lok-
að aðeins á friðarárum, en á
þúsund árum skeði það aðeins
níu sinnum, því friður var af-
ar sjaldgæfur viðburður í Róm.
Mín kynglóð likist ekki Róm-
verjum, en við getum einnig
talið á fingrum okkar mejra
eða minna friðsamleg ár. SarAt
sem áður virðist okkur víst, —
þveröfugt við Rómverja, að
okkur beri að hugsa um’ for-
tíðina aðeins á tímum almenns
friðar.
Þegar sjónarvottar þegja,
fæðast þjóðsögur. Við segjum
stundum „áhlaupið á Bastill-
una“, þótt enginn hafi gert á-
hiaup á Bastilluna, — 14.'júlí
1789 gerðist einn af atburðum
byltingarinnar frönsku, París-
arbúum veittist létt að komast
inn í fangelsið og þar voru
mjög fáir fangar í haldi. Samt
varð einmitt taka Bastillunn-
ar þjóðhátíðardagur lýðveldis-
ins.
Þær myndir, sem seinni kyn-
slóðir fá af rithöfundum, eru
mjög afstæðar, og stundum eru
þær alveg andstæðar raunveru-
leikanum Til skamms tíma á-
litu lesendur Stendahl egoista.
b-e.a.s. mann, gersamlega sokk-
inn í eigin upplifanir; samt var
hann maður félagslyndur og
hataði eigingirni. Venjulega er
talið, að Túrgenéf hafi elskað
Frakkland, hann bjó þar lengi,
var vinur Flauberts, en í raun
og veru skildi hann Frakka
aldrei og hafði á þeim litlar
mætur. Sumir halda að Zola
hafi reynt flestar freistingar,
hann er jú höfundur Nana;
aðrir sem muna hlutverk hans
í vöm Dreyfusar álíta hann
þjóðmálafrömuð, ástríðufullan
baráttumann; en þessi þétt-
vaxni fjölskyldufaðir var ó-
venjulega skírlífur maður, og
að undanskildum síðustu árum
ævinnar var hann jafnan langt
frá þeim þjóðmálastormum sem
skóku Frakkland.
Þegar ég ek eftir Gorkígötu
sé ég mann úr bronsi, mjög
hrokafullan, og furða mig í
hvert sinn innilega á því, að
þetta skuli vera minnisvarði
Majakovskís, svo mjög er þessi
stutta ólík manninum sem ég
þekkti.
Áður sköpuðust þjóðsögu-
hetjur áratugum saman, stund-
um á heilum öldum; nú eru
það ekki aðeins flugvélarnar
sem þeytast hratt yfir heims-
höfin, mennirnir þeytast upp
af jörðinni á augabragði og
gleyma hve yfirbo.rð hennar er
Iitauðugt og margbrotið. Stund-
um finnst mér, að nokkur
hnignun bókmennta, sem við
verðum vör við hérumbil alls-
staðar á seinni helmingi aldar
okkar sé t.engd því, hve hratt
dagurinn í gær breyttist i af-
stæðan veruleika. Rithöfundur
lýsir mjög sjaldan fólki, sem
er til í raun og veru, — eins
hverjum ívanof, Durant eða
Smith; hetjur skáldsögunnar
eru málmblanda úr mörgu fólki
sem höfundurinn hefur kynnzt,
úr hans eigin reynslu og heims-
skilningi. Má vera, að sagan
sé skáldfagnahöfundur, má vera
að lifandi fólk sé fyrirmynd
hennar og hún bræði það upp,
þegar hún skrifar skáldsögur
— góðar eða vondar.
Allir vita hve ólíkar frásagn-
ir sjónarvotta af einhverjum
atburði eru. Oftast verða dóm-
ararnir að reiða sig á eigin
skarpskyggni, hve samvizku-
söm sem vitnin annars epi
Höfundar endurminninga, sem
halda því fram, að þeir lýsi
tímabilinu hlutdrægnislaust.
lýsa næstum þvi alltaf sjálfum
sér. Ef við tryðum á þann
Stendahl, sem nánasti vinur
hans, Merimé, sýhir okkur, þá
gætum við aldrei skilið hvemig
f.yndinn og egosentrískur sam-
kvæmismaður gat lýst miklum
mannlegum ástríðum, — en til
allrar hamingju hélt Stendahl
dagbækur Hugo, Herzen og
Túrgénéf hafa allir lýst hinum
pólitíska stormi sem skall á
París 15. maí 1849, en þegar
ég les minnisblöð beirra, finnst
mér að sagt sé frá gerólíkum
viðburðum
Stundum greinir menn á um
eitthvað vegna þess að þeir
hugsa á ólíkan máta. stund-