Þjóðviljinn - 04.01.1966, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 4. janúar 1966
ÞJÖÐVILJINN — SlÐA •J
Helgi Hjörvar
Það ber fctundum tíl tíðinda
hér á Liótunnarstöðum, eink-
um að sumarlagi, að ókunnir
menn aka í hlað. gera boð
fyrir undirritaðan og tjá hon-
um, að þeir eigi það erindi
eitt að sjá hann, og sumir
þakka þá jaínframt fyrir það
sem þeir segjast hafa lesiðeft-
ir hann. Undirritaður kann
þessum gestakomum yfirleitt
vel, ef til vill meðfram sökum
þess, að þær kitía hégóma-
gimd hans, en engu síður þó
vegna hins, að hann finnur að
gestirnir eiga gott hjarta. og
góðhugur þeirra hefur yljað
honum um hjartarætur, og það
því fremur, sem ýmsar þess-
ara skyndiheimsókna hafa orð-
ið upphaf að nánari kynnum.
Svo var það einn sunnudag,
síðari hluta ágústmánaðar
1958, að bíll rennur í hlað hjá
mér og út úr honum kemur
Helgi Hjörvar, ásamt fjöl-
skyldu sinni.
Eftir að gestir höfðu falli?t
á að ganga í stofu og ég hafði
s,kipzt á nokkrum orðum við
, Helga, rann það upp fyrirmér.
að þessi maður var mér ekki
ókunnur. Ég hafði þekkt hann
í ár og áratugi, gegnum út-
varpið. Nú er það að vísu rvo,
að við hittum oft útvarps-
menn, en það tekur okkur á-
vallt nokkum tíma að kynnast
þeim, höfum við ekki þekkt þá
áður.
Helgi var ávallt sannur og
s.iálfum sér samkvæmur,
frammi fyrir hlustendum. Hann
gerði aldrei' ti'lraun til að fela
sig fyrir þeim bak við hljóð-
nerhann. í gleði og sorg. ádeilu
og aðdáun, alvöru og gamni,
var hann heill og óskiptur.
Eitthvað þessu líkt mun ég
hafa hugsað, er fundum okkar
Helga Hjörvars bar saman í
fyrsta skipti.
Annars atviks frá kynnum
okkar minnist ég hér sökum
þess hve það snart mig þægi-
lega, Þegar ég heimsótti hann
að heimili hans, árið eftir, á+ti
hann að vísu von á mér. en
hann beið mín úti á hlaði, áð
sið gamalla sveitabænda.
Ef til vill munu einhverj’r
ætla, að það sem hér hefur
verið tíundað af persónuflegum
kynnum mínum af Helga Hjör-
var gefi ekki mikið tilefni -il
eftirmælagerðar frá minni
hálfu.
Hér er ekki enn öll saga
sögð.
Maður, sem komið hefur
jafnoft fram í útvarpi og Helgi
Hjörvar skilur eftir einhverá-
hrif hjá hlustendum sínum,
vafasöm eða góð eftir at-
vikum. Það er sannfæring min
og enda vissa að jafnvel mér,
hversdagslegum útvarpshlust-
anda, hefur Helgi Hjörvar
getað komið til nokkurs þroslca
um meðferð móðurmálsins
þann aldarþriðjung, er rödd
hans heyrðist í útvarpinu, og
þætti mér ekki ósennilegt, að
þúsundir útvarpsh'lustenda .
myndu vilja gera hliðstæða
játningu, að minnsta kosti i
leynum hjartna sinna.
Meginhluti j>ess, er viðheyr-
um í útvarpinu, gleymist ger-
samlega. Guði sé lof fyrirþað.
En örfáar minningar greypast
svo fast inn í vitund okkar,
að við þykjumst viss um að
muna þær að hinzta dægri.
Það er hafið yfir allan efa.
að enginn skipar þar svo stórt
rúm sem Helgi Hjörvar.
Við munum enn flutning
hans á Gróðri jarðar og Krist-
ínu Lafransdóttur. Við munum
flutning hans á Sturlungu og
mörgum öðrum Islendingasög-
um. Og við munum þegar
hann las Upp vió Fossa og
við munum eftir Vorkaldri
jörð. Og við munum eftir
Minningarorð
ýmsum hnitmiðuðum og hár-
beittum ádeilum á sitthvað, er
honum þótti miður fara um
meðferð móðurmá'lsins.
En gegnum myrkur daganna,
ellimæði og ýmiskonar and-
streymi, vitjar Bör Börsson
okkar aftan úr ljósi endur-
minninganna. Okkur finnst
þá, sem allar tilraunir út-
varpsins til gamanmála visni
og veröi að engu, þegar við
berum þær saman við flutn-
ing Helga Hjörvars á Bör
Börssyni.
Ég hef stundum hugleitt
það, hversu það mátti verða
að Helgi Hjörvar náði svo langt
og lengra en aðrir samtíðar-
menn hans að tjá sig, jafnt
í ræðu sem riti. Margir hata
eflaust lært jafnmikið og hann
og jafnvel meira í málvísind-
um, eflaust hafa margir stað-
ið honum framar að iœrdómi
í framsögn og leikmenntum.
Mér er nær að halda, að
ást Helga Hjörvars á móður-
máli sínu hafi öðru fremur
lyft honum yfir meðalmennsk-
una um meðferð þess.
En móðurmálið endurgalt
Helga Hjörvar rikulega bá
elsku, er hann hafði á því
fengið. Það lagði honum jafn-
an þau hin réttu orð á tunga,
með réttum áherzlum og réttri
hrynjandi, — hvort sem har.n
þurfti til þeirra að taka í gleði
eða sorg, meðlæti eða mótlæti,
gamni eða alvöru.
Að svo mæltu færi ég eft'ir-
lifandi eiginkonu hans og
börnum mínar innilegust.u
samúðarkveðjur.
Skúii Guðjónsson.
Við Reykvíkingar þekktum
hann öll í sjón: lágvaxinn
mann og hnarreistan, kvikan
á fæti, hreyfingamar minntu
oft á íslenzka glímu. Hann
setti svip á bæinn, svo notað
sé ■ slitið orðtak, að minnsta
kosti fannst mér eitthvað á
skorta þegar ég mætti honum
ekki lengur á fömum vegi
milli Alþingishúss og Utvarps.
En öll þjóðin þekkti hann af
röddinni. einhverri koinnustu
útvarpsrödd á Islandi um
þriggja áratuga skeið. Um
mörg ár barsf rómur hans inn
á hvert heimili í landinu — í
þingflréttum, í bamatíma, í út-
varpssögunni ög ekki sizt þeg-
ar fomsögur voru lesnar. Rík-
isútvarpinu var Helgi Hjörvar
tengdur frá upphafi vega þess
og mótaði það á marga lynd
persónu sinni og menningar-
legum sjónarmiðum.
Helgi Hjörvar var maður ís-
lenzkrar orðlistar og hins
mælta máls öllu öðru fremur.
Hann var ungur á því skeiði
aldarinnar þegar það var tal-
inn einn þáttur íslenzikrar
sjálfstæðisbaráttu, og ekki ó-
merkilegur, að vanda málfar
sitt, tala og rita íslenzku með
þeim hætti, að erlendar slettur
saurguðu ekki hið hvíta traf
tungunnar. Einkum óttuðust
menn á þeim tíma áleitni
dönskunnar og þvf var leitað
til upprunans máli þjóðarinn-
ar til vamafl fomsagna og
fomkvæða. Fomsögtr"*«ir urðu
ungum mönnum á öndverðri
öldinni lifandi uppspretta máls
og lífsmenningar. Helgi Hjörv-
ar bar jafnan merki þess, að
ungur hafði hann sökkt sér
niður í fomsögurnar,' í tnngu-
taki hans mátti kenna óm
hins klassíska máls. en þó var
málfar hans aldrei eftirlíking
eða eftirherma hins forna
máls, hann fymti ekki íslenzk-
una, hún var jafnan ung og
fersk í munni hans.
Sú kynslóð, sem nú er að
'““eia upp í síðasta áfanga
lífshlaupsins mun iafnan minn-
ast Helga Hjörvars með sökn-
uði, og þó mun hún kannski
sakna þess mest, að rödd hans
er horfin úr þeim dagskrárlið
útvarpsins, sem tengdur er
lestri íslenzkra fomsagna. Ég
vona að ég móðgi engan þótt
ég staðhæfi, að enginn maður
hafi lesið fornbókmenntir okk-
ar með slíkum ágætum og
Helgi Hjörvar. Mér er til efs,
að meira afrek hafi verið unn-
ið á sviði upplesturs í Ríkisút-
varpinu en þegar Helgi Hjörv-
ar las Sturlungu, þetta stór-
brotna og erfiða verk um
harmleik íslenzku þjóðarinnar
og forustumanna hennar á 13.
öld. Helgi Hjörvar las og túlk-
aði Sturlungu með slíkum yfir-
burðum og listrænum skilningi,
að ógleymanlegt er hverjum
þeim sem á hann hlýddi, og
ég held að öll þjóðin hafi
hlustað á hann. Mér finnst ég
hafi aldrei komizt jafn nærri
heimi íslenzkra fomsagna og
undir lestri Helga Hjörvars.
Hann var gæddur svo næmri
innlifun í efni þeirra og anda,
að hlustandinn var allt í einu
orðinn áhorfandi að lei'k á
sviði. Svo miklir voru töfrar
þeirrar framsagnarlistar, sem
Helgi Hjörvar var gæddur.
Stundum hefur mér dottið í
hug, að slika framsagnarli.,t
hafi mátt finna á gömlu kvöld-
vökunni í baðstofunni íslenzku
begar fomsögurnar voru þjóð-
inni lifandi og raunsannur
vemleiki. Sé svo hefur Helgi
Hjörvar bjargað þessari fomu
grein íslenzks þjóðlífs frá
glötun og grætt hana á nýjan
meið, Það er ástæða til að
minnast þessa með þakklæti á
heirri stundu. þegar baðstofan
er hrunin og Helgi Hjörvar er
allur.
Sverrir Kristjánsson.
KveSja frá Rithöfundafélagi íslands
Helgi Hjörvar er allur. Með
honum er horfinn af jarðnesku
sjónarsviði sterkur og sér-
kennilegur persónuleiki. Is-
lenzk tunga og íslenzk saga
eiga á bak að sjá einum af ást-
mögum sínum. Hann elskaði
móðuirmáilið af ástríðuhita
æs'kumannsins allt til hinztu
stundar, og sagan var honum
sístreymandi lind unaðar og
lífsfýMingar.
Hann var prýðilega ritfær,
gaf út tvö smásagnasöfn og ís-
lenzkaði nokkrar útlendar
bækur. Hann var málsnjall svo
að af bar. Mun lengi í minn-
um hafður flutningur hans í
útvarp, bæði á þingfréttum og
eigin þýðingum á erlendum
skáldverkum. Vissi ég til þess,
að hann hlaut blessun margra
aldraðra, sem heymardeyfa
meinaði að njóta annarra
radda í útvarpi.
Rödd hans og framsögn féll
einkar vel að lestri fomsagna,
og var unun á að hlýða. Svo
var innlifun hans sterk, að það
var sem hann gengi sjálfur i
bardaga með söguhetjum og
ætti drjúgan þátt í, þegar vel
skipaðist um sættir fyrir milli-
göngu göfugra manna.
Ást sína á íslenzku máli
sýndi Helgi Hjörvar meðal
annars með því, að hann, á-
samt eiginkonu sinni, stofnaði
sjóð til minningar um son
þeirra látinn. Úr þessum sjóði
skulu verðlaun veitt fyrir
snjalla meðferð móðurmálsins
í útvarpi.
Helgi Hjörvar var lengi for-
maður Rithöfundafélags Is-
lands og heiðursfélagi síðustu
árin. Hann var einnig um ára-
bil í stjóm Bandalags íslenzkra
listamanna. Hann vann af al-
úð og ósérplægni að hags-
munamálum rithöfunda. Fyrir
það ena honum nú að leiðar-
lokum færðar hjartans þakkir.
Megi hann umbun hljóta
sinna ævistarfa.
Rithöfundafélag Islands send-
ir ástvinum hans innilegar
samúðarkveðjur.
Ragnheiður Jónsdóttir.
FÉLAC FJALLA-
MANNA 25 ÁRA
Félag Fjallamanna minntist
aldarf jórðungsafmæ'lis síns fyr-
ir skömmu.
Formaður félagsins, Ólafur
Þorsteinsson, hélt aðalræðu
hófsins og minntist Guðmur.d-
ar heitins frá Miðdal, sem var
aöalfrumkvöðull þessa félags-
skapar og stjómandi fyrstu
tvo áratugina.
Formaður gat í ræðu sinni
aðsteðjandi viðfangsefna, sem
eru m.a. endurbætur á skáia-
kosti félagsins, en nú á fé-
lagið tvo fjallaskála, annan í
Tindfjöllum, sem mikið hefur
verið unnið við til endurbóta
að undanförnu, og hinn á
Fimmvörðuhálsi, sem einnig
þarfnast mikillar lagfæringar
ef ekki verður þá gripið til
þess ráðs að byggja þar nýjan
skála, en þörf fyrir góðan
skála á Fimmvörðuhálsi má
segja að sé allbrýn, því að
ferðum manna yfir hálsinn,
milli Goðalands og Skóga,
fjölgar stöðugt með hverju ári.
Guðmundur Einarsson.
í afmælishófinu talaði einnig
meðal annarra Pétur Sumar-
liðason kennari, sem rakti að
nokkm sögu félagsins og að-
draganda að stofnun þess.
Fjölmenni á fullveldisfagnaði
Íslendingafélagsins í New York
Nær tvö hundruð manns
vom samankomnir á hátíða-
höldum Islendingafélagsins í
New York, föstudagskvöldið 3.
desember, en samkoma þessi
var haldin í tilefni 1. desem-
ber.
Heiðursgestir vom ambassa-
dor íslands í Washington Pet-
úr Thorsteinsson og frú hans.
Einnig vom þau viðstödd am-
bassador Islands hjá Samem-
uðu þjóðunum, Hannes Kjart-
ansson og frú, frú Ágústa
Thors og margt annarra góðra
gesta.
leikari og hlaut óspart lof við-
staddra. Loks skemmti Ómar
Ragnars, bæði á ensku og ís-
lenzku. Vakti skemmtun hans
mikið lof allra gesta.
Islenzkur matur var á borð-
um, svið, slátur, hangikjöt og
annað góðmeti, og stóð Flemm-
ing Thorberg, bryti fyrirveit-
ingum.
Dansað var til klukkan tvö,
og var almenn ánægja með
hóf þetta, sem er eitt hið fjöl-
mennasta _ sem ha'ldið hefur
verið af íslendingafélaginu.
Formaður féiagsins, Sigurður
Helgason, setti samkomuna og
bauð gesti velkomna, en aðal-
ræðumaður kvöldsins var Pét-
ur Thorsteinsson, ambassador.
Minntist hann Thor Thors,
drap á þýðingu utanríkisþjón-
ustunnar, Vínlandskortið svo-
nefnda og fund Vínlands. Loks
hvatti hann menn til að styrkja
Islandssjóð Thor Thors, sem
Amerísk — Skandinavíska
stofnunin í New York hefur
stofnað.
Steinunn Bjamadóttir fiðlu-
leikari lék einleik á fiðlu, en
eftir langt nám í Reykjavik
og Prag, stundar Steinunn nú
nám við Juillard tónlistarskól-
ann í New York. Steinunn
þykir mjög efnilegur fiðiu-
«>-
Góð heilsa
geimfara
BERKELEY 30/12 — Banda-
rísku geimfararnir Frank Bor-
man og James Lowell, sem voru
hálfan mánuð samfleytt úti í
himingeimnum um borð í Gem-
ini 7., eru við ágæta heilsu.
Það er yfírmaður læknadeildar
bandarísku geimferðastofnunar-
innar, Charles Berry, sem frá
þessu skýrði á þingi vísinda-
manna í Berkeley í Kaliforníu
á miðvikudag. Þeir geimfararn-
ir hafa undigengizt ítarlega
læknisskoðun.

Magnús á Barði sjötugur
Hann Magnús Jónsson á
Barði er sjötugur í dag. Hann
hefur lítt tranað sér fram á
síðum dagblaða, ekkert bram-
boltað í fjármálaheiminum,
og aldrei sveitzt fyrir veg-
tyllum; kosið sér hina hljóðu
hamingju hófláts lífs. En þeir
sem þekkja hann vita að þar
fer góður drengur og gleðilega
hlýr.
Ef þú vilt nú við mig spjalla,
vlnur kæri minn,
þá er ekkert um að fjalla
æviferilinn.
Þannig var það svar er ég
fékk þegar ég leit inn til hans
og kvaðst vilja ræða við haon
sjötugan. Ekkert af því sem
hann hafði áður trúað mér
fyrir um viðburði ævi sinnar
mátti ég segja. En þó lauk
svo að hann féllst á að segja
eitthvað í stíl við „Hver er
maðurinn“.
Ég fæddist á Fallandastöð-
um í Húnaþingi, sagði hann.
4. janúar 1896. Missti föður
minn þegar ég var þriggjaára.
Hann drukknaði í Miðfjarð-
ará. Hann var að koma heim
frá jarðarför móður sinnar, og
í fylgd með honum voru móð-
ir mín og gamall maður. Þau
fóru yfir ána um nóttina, en
þetta var í ágúst og nótt
orðin myrk. Um daginn hafði
hlaupið mikill vöxtur í ána.
Hann var með tvo baggahesta,
hrökk niður baggi í ána og
stökk faðir minn af baki til
að grípa baggann, sem dró
hann í hyl neðan við vaðið.
Faðir minn var þá í hús-
mennsku á Fitjum og átti
Finnur á Fitjum baggann.
Móðir mín stóð þá eftirmeð
okkur tvö bömin. Þegar móð-
ir mí.n var í þessum erfiðleik-
um, fat ekki séð fyrir okkur
báðum, bauðst Sveinn Guð-
mundsson á Barði til þess að
taka mig. Hjá honum og konu
hans, Sigurbjörgu Ólafsdóttur
ólst ég upp fram yfir ferm-
ingaraldur.
Ég kemst með þolanlegum
árangri til hins sæmilega
vericamanns sem til saka getur
svarað í almennu h'fi. Mennt-
un fékk ég enga utan tak-
markaðs undirbúnings undir
fermingu. Ég færðist smátt og
smátt í aukana til afkasta og
var talinn hlutgengur til
þeirra verka sem til féllu f
almennu daglegu sveitah'fi.
Rúmlega tvítugur giftist ég
indæl'K konu, Halldóru Sigríði
Jónsdóttur frá Skinnastöðum í
Húnaþingi. Með henni átti ég
tvö masnnvænleg böm, sem nú
em upp komin, og þeirra börn
em mér augnayndi, vel af
guði gefin.
Til Reykjavíkur kom ég
1930 og hef í rúm 20 ár unruð
hjá Reykjavíkurhöfn og eign-
azt þar góða vinnufélaga; ég
Magnús Jónsson.
er ekki gjarn á að skipta um
vinnustaði þar sem mér hefur
líkað, — og get vel unnið á-
fram.
Þó ég hafi oft átt í erfið-
leikum með að bjargast áfram
í lífinu, þá er útkoman sú,
núna þegar ég er sjötugur, »ð
Framhald á 8. síðu.
t
1
i