Þjóðviljinn - 17.06.1966, Qupperneq 5

/
ust vægðar af kóngi . . . Ekki
fékkst af höfuðsmanni þá
supplicatiu fram að bera og
greiða þetta fyrir íslendingum.
(Skarðsannáll)
ísland falt
(Bréf konungs með eigin
hendi, dagsett 9. febr. 1645, er
enn til. Korfitz Ulfeld, tengda-
sonur konungs, var í það mund
ríkishofmeistari og er bréfið
stilað til hans, svohljóðandi;
Til ríkishofmeistarans: „Þessa
dagana var hjá mér maður frá
Hamborg frá nokkrum kaup-
mönnum þar, sem nefnir sig
Uffelen. Hann bauð mér
500.000 dali, ef þeir fengi ís-
land að veði. Ég gekk að þessu
með nokkrum skilmálum. Nú
fáum við að sjá, hverju fram
vindur um þetta kaup. Á þess-
um tímum má allt gera með
peningunum, ef Guð almáttug-
ur vildi gefa mér þá.“
Manndráp
1670. í Djúpavogskaupstað
var íslenzkur maður veginn af
öðrum dönskum, þá greindi á
um kaupskap. 1671. Sá danski
vegandi í Djúpavogi boðaður
fram ódæmdur. 1670. Skaut
danskur, Hermann Kock, í
Djúpafirði fyrir austan einnís-
lenzkan dugandismann, hraust-
an, í hel pg náðist síðar af
sýslumanninum, Þorsteini Þor-
leifssyni . . . náðaðist af
kongl. Majestet upp á lífið . . .
komst vel af þessu manndrápi
með fébótum, 80 rd,, við erf-
ingja þess dauða . . .
(Fitjaannáll, Eyrarannáll)
Aftaka
Anno 1602. Tekinn af á al-
þingi Björn Þorleifsson fyrir
kvennamál og svall, fékk góða
iðran. Hann kvaddi menn með
handabandi, áður sig niður
lagði á höggstokkinn, og bauð
svo öllum góða nótt. Var hann
rneð öllu óbundinn. Jón böð-
ull, er höggva skyldi, var þá
orðinn gamall og slæmur og
krassaði í höggunum, en Björn
lá kyrr á grúfu. Og þá sex
höggin voru komin, leit Björn
við og mælti: „Höggðu betur,
maður.“ Lá hann svo grafkyrr,
en sá slæmi skálkur krassaði
ein þrjátíú högg, áður en af
fór höfuðið, og var það hryggi-
legt að sjá. Voru þá áminning-
ar gerðar yfirvöldunum, þeim
veraldlegu, að hafa örugga
menn til slíks embættis, svo
landið yrði ekki að spotti í
þeirri grein. (Skarðsárannáll).
. . . George; húsbændur hans á
síðunni til vinstri.
Brennuæði
1654. Þrír menn brenndir í
Strandasýslu fyrir galdragern-
ingar, bæði mönnum og fénaði
gerða með óheyrilegri og furðu-
legri djöfulsins ásókn. Fékk
einn þeirra góða iðran. Á hin-
um sáust lítil merki iðranar,
sérdeilis þeim þriðja, er Grím-
ur hét. Þorleifur Kortsson
hafði þá sýslu ... 1662. Var
þá kjörinn til lögmanns Þor-
leifur Kortsson . . . vitur mað-
ur, ljúfur og spakferðugur . . .
1674. Þá var brenndur á al-
þingi maður frá 'Gufuskálum
. . . fékk iðran. Annar var
brenndur af Vatnsnesi fyrir
norðan . . . iðrunartæpur. 1675.
Brenndur galdramaður á Vest-
fjörðum, annar á alþingi, Lassi
Diðriksson, afgamall, með-
kenndi ekkert. (Seyluannáll,
Fitjaannáll)
Margdæmt höfuð
Jón Hreggviðsson heldur loks
sýkn heim eftir áratuga of-
sókn fyrir grun um að hafa
drepið böðul Danakonungs.
Árni Magnússon kveður vísu:
Líta munu upp í ár
íslands búar kærir,
þá Hregviðsniður hærugrár
höfuð til landsins færir.
Stóridómur
Að stóridómur auk líftjóns
karlmanna með því að háls-
höggvast, kvenna með drekk-
ingu, lætur allt lausafé sekra
vera fallið undir konung eftir
staðfesting þess dóms frá 1565,
er eitt af þeim annars fáu —
og sem það sýnist — ástæðu-
litlu dæmum upp á framúr-
keyrandi hörku enn gildandi
sakalaga við innbúa þessa
lands framar en aðra þegna
konungs . . . (Magnús Steph-
ensen)
Skúli fógeti
1734. Skúli . . . fékk Austur-
Skaftafellssýslu og hafði þá
þrjá um tvitugt . . . Var
nú settur niður of mikill ofsi
og sjálfstæði fyrirmanna, en
fllgerðir hóflega refstar, en
flestir embættismenn höfðu til
þarfar sér og fór þá sæmilega
landstjórn fram innan lands,
þó einstöku sinnum yrðu mis-
smíði ... Skúli var hár með-
almaður á vöxt og eigi þrek-
inn, kvikur mjög, skarpeygur
og nokkuð varaþykkur, mikill
rómurinn og því líkast sem
hann biti nokkuð á vörina, er
hann talaði. Hann var óvíl-
samur og þótti nokkuð harð-
lyndur, en vinfastur var hann
og þrautgóður í mörgu.
(Espólín).
Árin fyrir bólu
1701. Þjófaöldin frábær um
landið. í Árnessýslu voru
hýddir og markaðir 20 þjófar.
Á alþingi um sumarið voru
hengdir tveir þjófar. Það ár
í héraði var margur réttaður.
... Stúlka í Landeyjum fannst
dauð í fjörunni, hún hafði fyr-
ir nokkrum tíma stolið sauð.
1702. Rán og þjófnaðir um all-
ar sveitir. Þjófana var verið að
hýða og marka. Einn var
hengdur í Borgarfirði en 3 í
Gullbringusýslu... Þjófur var
hengdur fyrir norðan, annar á
alþingi, margir hýddir og
markaðir í velflestum sveit-
um... Maður týndi sér í
Hraunhrepp, hét Þorsteinn,
fannst dauður í læk nokkrum,
setti fyrir sig efnaskort og
bágindi sín. Deyði barn 7
vetra í Rifi af brennivíns-
ofdrykkju. (Grímsstaðaannáll).
Um sýslumann
Kúgaðu fé af kotungi
svo kveini undan þét almúgi.
Þú hefnir þess í héraði,
sem hallaðist á alþingi.
Páli Vídalín.
Föstudagur 17. júní 1966 — ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Móðuharðindin
Á manneskjum var hungur
og sultur með öllum þeim
sjúkdómum, sem þar af ^rísa,
einkum blóðsótt, skyrbjúg og
hettusótt. Svo algengt var
hungrið, að sá á fjölda presta
og beztu bænda. Þjófnaður og
ránsháttur úr hófi, svo engi
mátti vera óhultur um sitt...
í Þingeyjarsýslu fór fólk að
flosna upp strax eftir slátt og
horfalla fyrir jólaföstu... Um
nýár 1785 voru einar 4 kýr á
öllu Langanesi.. var mannfellT
ir svo stór, að í meðalmáta sókn,
hvar árlega voru vanir að
burtkallast 20 manneskjur, dóu
nú yfir 200. Sumstaðar dóu
faðir og móðir frá börnunum.
Fundust svo börnin nær dauða
komin og sum út af dáin, þeg-
ar einhver af öðrum bæ kom
af hendingu að ... í öllum
þessum fyrrnefndu harðærum
(1779—85) hefur fólki fækkað
um heilan fimmtung ... jafn-
vel 1784 var komið fyrir al-
vöru í tal að sækja allt fólk
úr landinu til Danmerkur og
gera þar af því nýbýlinga.
(Hannes biskup Finnsson).
Eggjun skálds
Veit þá engi, að eyjan hvíta
á sér enn vor, ef fólkið þorir
guði að treysta, hlekki hrista,
hlýða réttu, góðs að bíða?
Fagur er dalur og fyllist skógi
og frjálsir menn, þegar aldir
renna.
Skáldið hnígur og margir í
moldu
með honum búa, en þessu trúið!
Jónas Hallgrímsson.
Gránufélag
Sá er tilgangur félags vors að
gera verzlunina innlenda, svo
allur ágóði hennar lendi íland-'
inu sjálfu; að bæta innlendan
varning og fjölga tegundum
hans, að flytja til landsins eigi
aðeins góð'an almennan kaup-
eyri, heldur og þarfa iðnaðar-
vöru og smíðisgripi til umbóta
og framfara í atvinnuvegum
vorum til lands og sjávar og
að efla menning og auðsæld
landsmanna, svo sem kostur er
á og föng eru til....
Fátæktin var ...
Fátæktin var mín fylgjukona,
frá því ég kom í þennan heim.
Við höfum lafað saman svona
sjö tigi vetra, fátt í tveim.
Hvort við nú skiljum héðan af,
hann veit, er okkur saman gaf.
Jón Þorláksson.
Þá sem nú
Lærdóms og kennidómsstétt-
anna ásteytingarsker teljast
helzt: drembsemi, hégómadýrð,
æru- og þrætugirni, ófyrirlát-
semi, oftraust á eigin og ann-
arra lærdómi og kenning-
um, skortur umburðarlyndis '
jnargra við aðra, drottnunar-
sótt og' ímyndaður umráðarétt-
ur annarra lífs- og sálarheilla.
Á stundum freistast þær til
leti og vanræktar skylduverka,
en þó ágengni í tekjum.
(Magnús Stephensen: Ræður
Hjálmars á Bjargi, 50—51).
Norðurreiðin
(Norðlendingar ihafa gert að-
súg að Grími amtmanni á
Möðruvöllum, sem þá voru
raunar kallaðir „Friðriksgáfa")
Mattnfjöldinn var um 50
manna úr Skagafirði, og
nokkrir bættust við norðan
heiði. Yfirmenn litu óhýru
auga til þessa fyrirtækis og
virtist þörf a’ð taka fyrir kverk-
ar á því. Ársrit og blöð fóru
líka að leyfa sér að tala skor-
inort um æðri menn, meðal
hverra Nýju félagsritin og ný-
byrjaður (1848) Þjóðólfur vory
tiltakanlegust. (Brandsstaða-"
annáll 1849).
Séð yfir Þingvelli við öxará.
í dimmu skýi
Senn mun ráðin raunaglíman,
rotnar moldarhnaus.
Bágt er að fúna fyrir tímann
í fletinu hjálparlaus.
Sálar allar banna bjargir
bikkjur fjandakyns.
Fyrir sjónum svipir margir
sveima djöfulsins.
Hugurinn þótt í hæðir flýi,
hrapar á sama stig.
Leyndardóms í dimmu skýi
drottinn hylur sig.
Bólu-Hjálmar.
Móðurmálið
... ekki hafði ég búizt við
að finna það svo afskræmt á
Norðurlandi, sem það er í raun
og veru. Enda er það ekki án
orsaka, enginn hirðir um að
vanda það, og þær stéttimar,
sem nú ber mest á, kaupmenn
og embættismenn, leggja hér
ógott til. Málinu, sem talað er
yfir búðarborðinu, þarf ekki
að lýsa fyrir kunnugum, hvort
sem þar heldur eiga hlut að
íslenzkaðir Danir eða danskað-
ir íslendingar. (Tómas Sæ-
mundsson).
Erlent ríkismál
Það var sagt, að sú bæn til
kohungsins, að islenzkan ein
yrði töluð á þinginu, hlyti að
særa hans hjarta (ummæli
Páls Melsteðs, kammerráðs).
Þar held ég þvert á móti. Ég
held, að konungurinn hafi sýnt
þess svo ljós merki, að hann vill
vernda móðurmál vort og þjóð-
erni, að ég held, að bæn þessi
værf honum fremur geðfelld
heldur en ógeðfelld og þætti
hún öldungis eðlileg. (Jón Sig-
urðsson í umræðum um þing-
sköp alþingis, 1847).
íslenzkan
íslenzkan er orða frjósöm
móðir,
ekki þarf að sníkja bræður
góðir,
né stela heilum hendingum
og hugmyndanna’ vendingum,
með skjall og skrum,
frá þeim, sem við fátækt sína
þreyja
og fordildarlaust deyja.
Bólu-Hjálmar.
(Þessar svipmyndir hér að
ofan úr lífi íslenzkrar alþýðu
eru teknar úr ágætu safnriti
dr. Björns Sigfússonar er hann
nefndi Neista).
SAMVINNUyERZLUN
tryggir sannvirðL
Það er hagur heimilisins
að verzla í eigin búðum.
Við höfum á boðstólum
allar algengar neyzluvörur.
KAUPUM
íslenzkar framleiðsluvörur.
Kaupféfog Fóskrúðsfjarðar
Fáskrúðsfirði