Þjóðviljinn - 04.12.1966, Blaðsíða 6

g SlÐA — ÞJÓÐVXLJINN — Sunnudagur 4. desember 1966.
/

Að baki mér liggur dagur-
inn, blár himinn og sól. Loft-
ið er hreint og taert eftir stöð-
uga rigningu síðustu daga. Ég
veð í ökla yfir mýrarkelduna
inn í fjálubláma kvöldsins.
Gamla konan, sem gengur á
undan mér, vorkennir mér, er
hún lítur á þunna sumarskóna
mína. Öðru hvoru snýr hún
sér við og réttir mér höndina,
þar sem skurðirnir eru breiðir
og pyttirnir djúpir. En þrátt
fyrir allt líkar mér þessi leið,
sem við förum og liggur inn i
lítið afskekkt þorp í miðri-
Muskauerheiði. Grænn litur
furutrjánna báðu megin veg-
arins, hverfur aa meir inn 'í
dimmblátt rökkrið Á himnin-
um bærist örlítið dúnlétt ský.
f loftinu lýsir af vængjum ó-
teljandi iðandi skordýra. Stór,
svört slaufa, sem dinglar aft-
an á baki bóndakonunnar,
vaggast við hvert fótmál, sem
hún stígur í hrynjandi við
gúlpið í síðu pilsi hennar.'
Miihlrose er lítið % þorp, en
vegna þefes hve býlin liggja
strjólt, verður að fara langa
leið unz komið er að innsta-
húsinu, lengst út við skógar-
jaðarinn. ^
„Daj boh boze!“ (eða guð
gefi gott!), heilsar gamli mað-
urinn, sem situr á bekk fyrir
utan húsið. Og gamla konan
svarar: ,,Daj to boh!“ (Guð.
gefi það!). En ég segi: ,,Gott
kvöld!“ Og svo dálítið hik-
andi: ,Með leyfi?“ Sá gamli
færir sig til í sætinu og ég
sezt. „Dásamlegt kvöld."
„Hum.“ „Sigarettu?" „Þökk“,
segir maðurinn og fálmar
stirðlegum fingrum ofan í
vindlaöskjuna. Konan ber mér
brauð og mjólk ‘ og stærðar
stykki af blóðpylsu. Öldungur-
inn fer inn í húsið,' en kemur
strax aftur með merkilegt
hljóðfæri. Það er samansett af
tveimur löngum bognum horn-
um, (sem líkjast helzt langri
reykjarpípu), en milli þeirra
hangir Inðið hvít* geitarskirm.
Og þau voru ævagömul
þjóðlögin, sem Kristján Lehnik
spilaði á belgpípuna sína.
Undarleg og kynleg lög eins
og hljóðfærið, sem hann lék
á. Húsfreyjan vaggar sér í
lendum og syngur með:
„Hermenn okkar heim úr
stríði koma,
húsbændunum hesta færa
horfa í augans glampa skæra
tí
Og sagan sem hún segir, er
löng og áhrifamikil. Hún er
um hetjurnar í Sorben, sem
börðust gegn þýzka keisaran-
um Hinreki I. árið 912. Þá var
það, eftir hinn fyrsta skamm-
góða sigur þeirra, að þetta ljóð
varð til og ennþá, eftir meira
en þúsund ár, er það sungið
hér í Sorben, með næstum því
sömu orðum og sama lagi sem
þá, með lágværri angurblíðu í
roddinni og enn má kenna
sársaukann yfir glötuðu frelsi
fyrir þúsund árum Nú veg-
sama þeir þessar hetjudáðir
með slíkri hrifningu, sem
hefðu þær verið gerðar á vor-
um dögum
Ókunnugleg danskvæði og
gömul þjóðlög eru leikin á
næstum úr sér gengin hljóð-
færi af hinum síðustu lista-
mönnum, sem finnast þarna.
Það tékur n.okkurn tíma að
átta sig á þessari tónlist. En
-,vo taka >esr til við hraðan
kynlegan æsandi hávaða. Ég
spenni greipar fyrir aftan
hnakka og hlusta á þessi á-
stríðufullu lög.
„Það er gamalt ljóðið um
hina stoltu Woiwoden“, sem
fóru á móti Hinreki keisa'ra“,
.segir konan á hreinni, en dálít-
ið harðri þýzku. Það hlýtur að
vera eldra en é,g, því faðir
minn söng það þegar hann var
ungur drengur." — Næstum
því þetta sama heyrði ég
meistara Petzold frá Bretning
segja, þegar hann var að setja
bláþrykk á svuntur og pils
sorbneskra kvenna með hjálp
aðstoðarmanns síns. Hversu
gömul eru þessi grófgerðu
tréskurðarmynztur? Hversu
gamlir eru þessir mörgu og
smáu naglar, sem hafðir eru
til að þrykkja allt þetta ó-
litaðir léreftsstrangar skolaðir
í rennandi vatninu.
Petzold gamli er síðasti blá-
þr-ykkjarinn í þessu þorpi, Pár
sem áður bjuggu sjíkir meist-
arar í næstum því hverju húsi
við lækinn. En þegar farið var
að umturna þessari gömlu
menningu fluttust þeir inn í
borgina og leituðu sér atvinnu
í vefnaðarvöruverksmiðjunum.
Petzold, gamli meistarinn varð
kyrr. Og svunturnar, sem hann
sjálfur óf í, saumaði, þrykkti
og pressaði að lokum með
þvaststeini, unz þær urðu gljá-
andi eins og fegursta damask,
þessar svuntur varð hann að
láta af hendi fyrir aðeins 3
mörk og 75 penninga. Þá kom
skorturinn inn á heimilið og
vinnustofuna. Og hver getur
sagt hvernig farið hefð^, ef
Frá Bautzen í Þýzka alþýðulýðveldinn, hinni sorbönsku borg.
fyrir lífsafkomu fólksins. Með-
an þessi starfsemi var í hönd-
um Osram-verzlunarhringsins,
var Sorbum bannað að tala
saman a þeirra eigin tungu-
máli. Við það urðu þeir fálát-
ir og önuglvndir. Nú tala þeir
sína sorbönsku. En þegar þeim
svo sblldist hve '••••'z -an er
fallegt mál, þá tala þeir nú
engu siður þýzku, og Þjóð-
verjar reyna einnig eftir beztu
getu að babla hina erfiðu
sorbönsku.
Um nákvæmlega sama leyti
og reykurinn frá bræðsluofn-
X •
Hátíðabúningur sorbanskra kvenna er mjög sérkennilegur og íburðarmikill.
reglulega dílaskraut á hvítt
línið? Það veit meistarinn
ekki. „Faðir minn vann við
þetta litarborð þegar ég var
lítill drengur." Já, svo það lít-
'ur út fyrir að það sé eldra en
menn rekur minni til.
Vinnustofa og íveruhú:
gamla meistarans er nýtt og
fallégt að sjá. En inni er enn-
þá eins og var fyrir mörg
hundruð ,árum. Þarna stand:
djúpu kerin með blárri litar
upplausn, og yfir þeim hanga
stórar trékrónur, sem efnið e
hengt á með mikilli nákvæmr
og síðan dyfið ofan í litinn
Rétt við húsið rennur lítil)
lækur og enn í dag eins og
fyrir hundrað árum eru stórir
hann ekki hefði haft svo mikl-
ar mætur á gömlu tréskurðar-
mununum með gömlum sögum
og atburðum, blómum og út-
flúri.
1 þessu landi Sorbanna
eru miklgr andstæður. Rétt
áður hafði ég horft á afköst
risastórrar vinnuvélar við
Hvítavatn, beita löngum stál-
fingrum við að taka litlar gló-
andi kúlur úr ofninum. Síðan
féllu fjórir glóðarlampar á
'iverri sekúndu ofan á færi-
bandið- Vinnan við þessa gló-
mdi heitu ofna, sem bræða
íler í lampaglös. pípur, sjón-
varpstæki o. fl„ er mjög erfið.
En það er arðbær vinna, sem
gefur í aðra hönd nægilegt
unum við Hvítavatn fer að
stíga upp í blátt sumarloftið,
birtist fornleg og kynleg at-
höfn undir sól að sjá. Við
landamerki þessarar spknar er
einskonar samkoma. Á feitum
plóghestum sitja ungir piltar
í gamaldags svörtum kuflum
með marglitum snúrum og
böndum. Á höfðum þeirra
vega salt háir gljáandi hattar,
og í svip þeirra má sjá mikla
eftirvæntingu, eins og stórir
viðburðir séu í vændum. Það
ér fimmtudágur, en í umhverfi
þorpsins Nebelschutz hefur öll
vinna verið lögð niður þennan
dag. Jafnvel skepnurnar hafa
ekki verið látnár út. Biskup-
inn er að koma og ætlar að
ferma börn í þorpinu. Og þess
vegna hafa börnin fléttað
blómasveiga í hárið, þess végna
hafa hispursmeyjar, (sem þeir
kalla ,,Druzkas“) klæðst sínu
fegursta skarti, þéss vegna
bíða mæðurnar með börn sín
á strætum þorpsins, í eftir-
væntingu um blessun hins
tigna gests,-og þess vegna eru
ungu drengirnir í gömlum
búningum á hestbaki komnir
til að taka á móti gestinum.
Þetta er ákaflega einkennileg
sjón sem maður áttar sig ekki
á í fyrstu: Lítið afskekkt
sveitaþorp með lágkúrulegum
húsum og fólki í ævafornum
hátíðaklæðum miðalariddara í
stjörfum stellingum. Og svo á
miðju svæðinu gliáandi lakk-
málaður nýtízku Mercedes 180,
í honum situr biskupinn í
síðri hempu, þar utan yfir í
hvítri blúnduskikkju, á höfði
ber hann hátt biskupsmítur
með knipplingum. Og þessi
dýrmæti búningur er alsettur
gulli og glitrandi gimsteinum.
Bflstjórinn lýkur upp vagn-
hurðinni og þneigir sig djúpt.
Biskupinn stígur út með há-
t.íðleaum virðuleika. Fólkið
hneigir sig og beygir meðan
hann gerir krossmark á enni
barnanna.
Það er þegar orðið framorð-
ið. Belgpípan hangir lýjuleg á
v.eggnum og söngkonan er
gengin til náða. Um loftið
berst daufur ómur frá véla-
skellum og yfir myrkum furu-
trjánum . flögrar skellibirta
kastljósanna frá stærstu húsa-
samstæðunni í lýðyeldinu við
Hoyerswerda.
Austarlega í þessum litla bæ,
sem stendur í hjarta Sorben-
ska héraðsins„ stendur gistihús
eitt við þjóðveginn. Það er svo
gamalt og fornlegt eins og allt
annað í þessu landi. Þegar
saxneski kóngurinn Ágúst H.
setti upp pólsku kórónuna, var
dælustöð komið upp við þessa
götu svo hans hátign gæti
brynnt hestum sínum þar.
„Svarta dælan“ stendur ská-
hallt- frá gaflhlið hússins.
„Svarta dælan“ er líka heitið
á stærstu brúnkolasamsteypu
Evrópu, sem hér hefur risið
upp á sendnum jarðvegi- Þar
sem fyrir skömmu voru aðeins
skrælnuð furutré. íbúarnir hér
í Sorben, sem áður höfðu bú-
ið við kröpp kjör, fengu nú
atvinnu, sem gaf af sér eins
miklar mánaðartekjur og þeir
áður höfðu þurft að vinna fyr-
ir hálft árið. Nú eru þeir á-
nægðir með fallegu nýbygg-
ingarnar sínar með björtum
•tízkulegum íbúðum, svo fá
þeir góð laun fyrir þá vinnu,
sem þeir sjálfir leggja fram
til uppbyggingarinnar, til þess
að í náinni framtið verður bú-
ið að útrýma síðustu leifum
örbirgðarinnar og öllu ryki
fortíðarinnar sópað burtu.
Morguninn eftir er Lehnik
kominn á fætur á undan mér.
Þegar ég kem út úr húsinu
situr hann á bekknum og
reykir stutta pípu. Konan
ristir krossmark á brauðið áð-
ur en hún sneiðir það. Þegar
hún missir sneið niður á gólf-
ið, beygir hún sig, tekuráneið-
ina upp og kyssir á hana.
Fyrstu sólargeislarnir, sem
smjúga gegnum trjágreinarnar,
mála gyllta hringi á gólfið, og
í sama mund hljómar aftur,
varla hærra en vindþytur,
veikur dynur vélanna gegnum
skóginn. Ég er hýr í bragði
við gamla manninn, sem situr
hjá mér, ánægð með þennan
nýja dag, og innra með mér
finn ég til þeirrar gleði, sem
maður nýtur á björtum sól-
skinsstundum í friði og ró.
Lesandi góður,! Leið okkar
hefur legið inn í austlægasta
hluta Þýzka alþýðulýðveldis-
ins. Hér milli Elbe og Spree
búa 70.000 manns, sem tala
okkur óskiljanlegt tungumál,
hafa ólíka siði og hætti, þeim
sem við eigum að venjast.
Þeir ræktuðu þetta land þar
til fyrsti þýzki keisarinn lagði
það undir sig fyrir þúsund ár-
um, innlimaði það Efri- og
Neðrilausitz héraði • að þjóð-
inni nauðugri. Þar með hófst
þúsund ára stöðug kúgun
hinnar sorbensku þjóðar. Allt
'fram að seinni heimsstyrjöld-
inni ríkti hér einskonar léns-
herra. og biskupavald. Er
Sorbar urðu þannig einangr-
aðir frá umheiminum reyndu
þeir af mikilh þrautseigju að
halda fgst í menningu sína,
gamla siði og venjur. Þegar
faSistarnir komust til valda
bannaði Hitler tungumál
þeirra, lokaði skólum þeirra,
eyðilagði bókmenntir þeirra og
lagði löghald á söfn þeirra og
listmuni. Sorbenskir menn
voru neyddir til að berjast
fyrir eitthvert föðurland, sem
ekki var þeirra föðurland. En
Sorbar búa í þeim hluta
Þýzkalands, þar sem miklar
lýðræðislegar breytingar urðu
eftir 1945. Og þegar aftur var
farið að kenna sorbönsku í
skólum þeirra og þeir máttu
skipa sína eigin stjómarfull-
trúa, fengu rétt til eigin um-
ráða i útbreiðslu menningar-
mála og hlutdeildar í nýju
stjórnskipulagi, .fann sorbenska
þjóðin aftur sitt föðurland,
Þýzka alþýðulýðveldið. ■■
Sigríður Einars
frá Munaðarnesi þýddi.
Styrkir til
Ríkisstjórn Frakklands býður
fram tvo styrki handa Islend-
ingum til háskólanáms í Frakk-
landi námsárin 1967-1968.
Styrkirnir nema. hyor um sig
480 frönkum á mánuði- Um-
sækjendur, sem hyggja á nám
við háskóla utan Parísar, ganga
að öðru jöfnu fyrir um styrk-
veitingu.
Umsóknum um styrki þessa
skal komið til menntamála-
ráðuneytisins, Stjómarráðshús-
inu vtð Lækjartorg, eigi síðar
en 31- desember n. k„ og fylgi
staðfest afrit prófskírteina á-
samt meðmælum- Umsókn&r-
eyðublöð fást í menntamála-
ráðuneytinu og hjá sendiráðum
íslands erlendis
INGEBORG BYHAN: