Þjóðviljinn - 11.12.1966, Síða 7

Sunnudagur 11. desember 19€6 — Þ.TÓÐVILJINN — SÍBA J
SigriSur Einars
frá MunaSarnesi:
Líklega ferðast engin ])jóð á
þessari jörð eins mikið og ís-
lendingar. Má vel vera, og vseri
ekki undarlegt, að lega íslands
ætti drjúgan þátt í því. Eða
liggur það í eðli þessarar þjóð-
ar að eira ekki í heimahögum,
vilja komast sem lengst í burtu
frá þessu landi, vilja kynnast
fjarlægum þjóðum og sjá stóru
löndin, sem liggja svo óend-
anlega fjarri, sigla yfir höfin
breið, fljúga burt með faríugl-
um, og eins og þeir leita aftur
til ættlandsms af einskærri
heimþrá. Því svo er flestum
íslendingum farið, sem erlend-
is hafa dvalið, að fyrr eða síðar
fyllast þeir óviðráðanlegri
heimþrá sem stundum er unnt
að framfylgja en stundum
ekki. En þetta er ekkert und-
arlegt, öll tilbreyting er lífinu
eðljleg. Og allt frá fyrstu tíð
hefur íslendingum verið þessi
útþrá í blóð borin og ekki hef-
ur verið um áhættuna spurt, er
þeir sigldu sínum seglskipum
yfir ólgandi höf, námu lönd og
fundu jafnvel heilar heimsálf-
ur. Nú er hægara um vik að
fylgja fuglunum. sem fljúga
um loftin blá.-
Ég man þessa þrá írá mínum
æskudögum, er ég sá sól hverfa
við hafsbrún í vestri, gengna
norður fyrir Hamarfjall og
roða bláloftið út við sjóndeild-
arhringinn, þá komu mér oft
í hug orðin sem Björnstjerne
Björnsson leggur Eyvindi í
„Kátum pilti“ í munn: Út
vil ég, út vil ég undralangt. Það
var einhver þungi í þessari þrá,
sem aldrei gat horfið úr huga
mínum og enda þótt mér auðn-
aðist að komast ,,út undralangt“
vitjaði þessi þrá mín æ ofan
í æ. eða, það var eitthvað likt
og með farfuglana: — i útland-
inu heimþráin, í heimalandinu
útbráin. sem seiddi á víxl.
Og nú geta allir flogið hvert
á land sem er, eða siglt yfir
höfin breið og djúp, séð önnur
lönd og skoðað glæsileik stórra
borga. og kynnzt ólíkum þjóð-
um, háttum þeirra og högum.
svo þegar heim er komið, sagt
sínar fróðlegu ferðasögur, svo
það væri eins, og að bera í
bakkafulian lækinn, ef ég færi
að segja eina slíka ferðasögu
og þáð frá landi sem ég aðeins
hef gist hálfa aðr-a viku. Ég tek
þvi strax fram að þetta verður
engin ferðasaga. Kannske öllu
frekar brot úr minningum
nokkurra daga um mánaðamót
ágúst-september s.l.. en þá kom
það að ,mér að fara á eftir far-
fu'.dunum yfir höfin blá. Og
það var næstum þvi af tilviljun
að einhver fegursta höfuðborg
Evrópu varð fyrir valinu. borg-
in' sem stendur svo að segja
mitt í hjarta Evrópu. fjarri
öllUm ströndum hafs. á mörgum
fögrum skógivöxnum hæðum
en það er Budapest. höfuðborg
Ungver.ialands. Fyrir níu árum
kom ég við á flugvelli þessarar
borgar á leið minni t.il og frá
Rúmeniu. Þetta var sumarið
19S7 á þeim heitasta sumardegi.
sem ée hef lifað. í forsælunni
var hitinn þá 46 stig C. Yfir
Budapest ljómaði júlísólin og
glampaði á fagurgrænt, skógi-
vaxiö landið og fljótið mikla,
Dóná, sem streymir gegnum
borgina frá norðri til suðurs
og glampaði eins og breiður
silfurstrengur í grænu flosi.
Ég varð þá strax hrifin af feg-
urð þessarar borgar er ég flaug
þar yfir en þá átti eg þess
ekki kost að dvelja þar nema
stutta stund á flugvellinum.
í byrjun sept. sl. var háð í
Budapest Evrópumót í frjálsum
íþróttum. Ég hef aldrei haft
neinn sérstnkan áhuga ú íþrótt-
um og ber á þær lítið skyn, en
vegna þessa móts stóð til, að
ferðaskrifstofan Landsýn ann-
aðist ferð áhugamanna þangað
og annarra ])eirra er fýsti þang-
að að fara. Það fór þó svo að
íþrótta- og áhugamenn fóru
íleslir á eigin spýtum, utan einn
er ég varð samíerðn í ílugvél-
inni og ' sótti hann mótið í
Budapest, en ég fór aðrar leið-
ir þar. Við vorum þvi aðeins
tvö á vegum ferðaskrifstofunn-
ar, en annars hvort Öðru óvið-
komandi. Vel hafði verið séð
fyrir ölum nauðsynjum og fékk
ég herbergi á kvenstúdenta-
heimili, sem tekið hafði verið
í notkun fyrir útlent ferðafólk,
sem streymdi til borgarinnar
úr öllum áttum um þessar
mundir, sjálfsagt sumpart
vegna mótsins. Ég hafði þarna
ágætt herber*gi í alveg nýrri
byggingu, pétt við háskólann,
sem stendur skammt frá Petöfi-
brúnni við Dóná. Þetta her-
bergi var ætlað tveimur stúlk-
um og voru í því tvö skrifborð,
margir speglaskápar, tvö rúm
með rauðum silkifóðruðum
vattteppum, og var mjög hreint
og snyrtilegt, en því fylgdi
ekki einu sinni morgunkaffi
og ekkert nema heitt og kalt
vatn og góð miðstöðvarhitun.
Ég varð því að fara 10—15
mínútna morgungöngu til að fá
mér morgunkaífi. en bæði það
og allar máltíðir höfdu verið
greiddar fyrirfram af ferða-
skrifstofunni. Ekki þurfti því
annað en ganga inn á beztu
veitingahús borgarinnar og þau
voru þó nokkuð mörg víðsveg-
ar um borgina, þar sem hægt
var að fá ,allar veitingar gegn
ávísunarseðli. Ég fékk mér
alltaf morgunkaffi á Hótel
Gellert, einu af beztu hótel-
unum, en það stendur undir
Gellert hæðinni, þaðan sem út-
sýn yfir borgina er fegurst, og
það er rétt við Frelsisbrúna,
sem • þá var verið að mála í
rauðum. lit. Gekk ég yfir þá
brú oft á dag og var nálægt
sjö mínútur á leiðinni. Vand-
ist ég fljótt á að rata um borg-
ma hvert sem ég vildi fara eft-
ir korti. sem ég fékk strax og
ég kom. Svo var líka annar
vegvísir öllu öðru betri, en það
var Dóná. sem skiptir borgun-
um Búda, gömlu borginni vest-
an árinnar, og Pest að áustan.
Upphaflega voru þær þrjár,
sem sameinaðar voru í eina
borg og hét hin þriðja Óbúda.
Ér ég fór út frá stúdentaheim-
ilinu lagði ég oftast leið mína
eftir stræti þvi er Budazoki
heitir. eða þá Bartok Bela út
(út þýðir stræti, utca gata) og
er hún kennd Við heimsfræga
tónskáldið Béla Bartók, þriðja
leiðin lá inn Dónárbakka eft-
ir Múegyetem en það er heitið
á verkfræðiháskólanum, sem
stendur við þann rakpart, en
svo heita allar götur við ár-
bakkana. Rélt þar veslur af
liggur Petöfi-brúin yfir ána
og er hún kennd við frægasta
ljóðskáld Ungverja Sándor
Petöfi, en hann féll i frelsis-
stríðinu fyrir þjóð sína árið
1849, aðeins 26 ára gamall. Ár-
ið áður, 1848 samdi hann þjóð-
söng Ungverja og flutti hann
þjóð sinni daginn eftir, hinn
10. marz, á fjölmennri útisam-
komu í Budapest er varð upp-
haf byltingarinnar sem þá var
gerð gegn áþján og kúgun
Habsborgaranna undir forystu
Lajos Kossuth.
Eitt lítið ljóð eftir Petöfi
lærði ég þegar ég var ung í
þýðingu Steingríms Thorsteins-
sonar, nú er það -sungið undir
fallegu þjóðlagi í Ungverja-
landi.
Frá Petöfibrúnni hélt ég á-
fram upp með Dóná, fram hjá
háskólabyggingunni og inn á
Gellerthótelið. Á torginu, sem
heitir Gellert tér (tér þýðir
svæði), er stór blómareitur og
í honum miðjum minnismerki
fallinna sovézkra hermanna.
Á Gellert hótelinu fæ ég mér
miðdegisverð, ágætan heitan
mat með bjórglasi, ábæti cg
seinast tyrkneskt kaffi, því ég
sit þar lengi og nenni ekki að
fá mér nema eina máltíð á dag
og fyrir þetta greiði ég sem
svarar eitt hundrað isl. kr. til
130,00, ef ég tek glas af likjör
með. Maturinn þarna er fyr-
irtaks góður og eftir því ódýr.
Stöku sinnum fór ég inn á
Hótel Astoria, sem er engu sið-
ur flott, og hreinlæti er alls-
staðar í fullkomnasta lagi. Ég
þurfti ekkert að spara þvi ég
hafði matarávísanir mikið um-
fram þarfir. Frá Hótel Gellert
liggur stígur upp á hæðina, sem
ber sama nafn og þaðan sást
yfir alla borgina, svo langt sem
augað eygir. Er hún víðáttu-
mikil og eins og grænn feldur
í fjarskanum, hálf hulin léttri
grárri reykjarmóðu. Þarna rétt
fyrir neðan hæðina streymir
Dóná lygn og breið,.ljós á lit
næstum gul-græn, en svo sann-
arlega ekki blá. og 'klýfur borg-
ina í tvennt, Búda, sem stendur
á fegurstu hæðunum í vestur
og Pest, sem liggur á meira
láglendi i austur en þar eru
stóru verzlunarhverfin og ný-
byggingarnar sem teygja si"
lengra og lengra austur og suð-
ur á bóginn, þvi Budapest þenst
út svo óðfluga að nú munu vera
þar yfir 2 miljónir íbúa. Ég er
góða stund^ að ganga niður öll
þrepin á Gellert-hæðinni, en
þaðan fer ég yfir Dóná á Frels-
isbrúnni og er þé komin til
Pest. Þar er dálítill lystigarð-
ur, Dimitrofftér; er bar mynda-
stytta úr eir af Dimitroff. Þai'na '
sat ævinlega fjöldi fólks, sem
hvíldi sig á bekkjunum og lét
sólina baka sig. Þarna var ég
líka vön að setjnst og hvíla mig
stundarkorn og hélt síðan á-
fram ýmist inn með ánni eftir
Belgrad rakpart eða inn Vaci-
stræti og inn á breiðstrastið
Kossuth I,ajos út- Er það ein
hin glæsilegasta gata í borginni
og ' aðalverzlunarhverfiö. Enda
voru þar márgar fallegar
gluggasýningar, sem fólk stóð ,
í hópum við að skoða, mátti fá
þarna mikið af ágætum, fal-
legum varningi og mun ódýr-
Úr veitingasal.
ari en í Danmörku og Stokk-
hólmi, en. líklega ekki eins mik-
ið úrval, þó sa ég þar fallegustu
og dýrustu ullarefni sem ég
hef séð, en þau voru innflutt
fr.á Englandi. í öllum stærri
verzlunum eru töluð erlend
tungumál, einkum þýzka, en
enska -fremur óviða nema á
hótelum og stofnunum. Jafn-
vel flestir bilstjórar sem ég
þurfti að íerðast með töluðu
þýzku. Rússneska er þar kennd
í skólum og mjög margir tala
tékknesku. Ungverskan er svo
ólik öllum öðrum tungumál-
um, en ku vera eitthvað skyld
finnsku. Að minnsta kosti
fannst mér hún hrein og hljóm-
fögur líkt og fínnska, en hvor-
ugt málið -kann ég, en fram-
burður ungverskra orða fannst
mér afar auðveldur, því ég
mátti lesa þau eins og ég væri
að lesa islenzku, nema komm-
urnar yfir raddstöfunum voru
oftast öfugar við íslenzkan
framburð. Á ferðaskrifstofunni
Ibusz fékk maður bæklinga
með orðasafni á ungversku og
býzku (og sjálfsagt ,á mörgum
fleiri málum) og annan með
mvndum af nauðsjmlegum hlut-
um og athöfnum, með heitum
Hótcl Gcllert. Séð yfir hótelgarðinn o g útisundlaugina.
Málverk Mihály Munkácy: Kona við strokk.
á ungversku og einu öðru máli.
Þetta gat orðið til mikils hægð-
arauka.
★
Um nokkurt skeið fyrir löngu
hafði ég skrifazt á við ung-
verska konu, sem ég kynntist
á heimsþingi kvenna í Kaup-
mannahöfn 1953. Mörg ár voru
nú liðin frá því ég hafði fengið
bréf frá henni og ég bjóst, við
að hún væri dáin eða hefði
skipt um bústað í Budapest
svo ég hringdi til hennar og
varð hún ekki litið undrandi
er hún fékk að vita að „ísland“,
eins og hún kallaði mig í Kaup-
mannahöfn, væri allt í eiriu
komin til Budapest. Lét hún
ekki á sér standa, en kom
stuttu seinna, sótti mig og
bauð heim til sin. Þessi kona
er háskólakennari og doktor.
Hún var gift ungverska tón-
skáldinu Ernö Huszká, hapn
var mjög vinsæll og þekktur
píarióleikari og tónskáld, en
hann lézt fyrir einu ári, 84ra
ára. Dr. Huszka Ernöné (það
er sérkennilegt við nöín giftra
kvenna þarna, að aftan Við
fornafn eiginmannsins er bætt
né sem þýðir kona), var miklu
yngri en maður hennar og hún
situr enr. í sínu embætti, en
hún sagðist vera komin yfir
starfsaldur. Á heimili henn-
ar, í stærstu stofunni, stendur
flýgillinn hans lokaður. Hún
býr þarna ein í fjögurra her-
bergja íbúð. en leigir frá sér
eitt lítið herbergi. ,,Annars hef
ég of stóra íbúð“. sagði hún,
„og verð að greiða aukaskatt
fyrir, húsnæðisvandræðin eru
orðin svo mikil“. Annars er
húsaleigan mjög lág, engir
skattar, ýms friðindi, en mán-
aðarlaun hennar nálgast þrjú
þúsund forint (eitt forint tæp-
ar tvær jsl. kr.). Hún 1 sagðist
hafa alveg nóg og geta hjálp-
að gamalli konu, sem ekkert
hefur nema ellilaunin, en þau
eru mjög lág, eftir því sem frú-
in tjáði mér. Með dr. Huszka
var vinkona hennar sem einn-
ig er háskólakennari í sálfræði,
þær sögðu báðar strax og þær
hittu mig til að fyrirbyggja all-
an misskilning, að þær væru
ekki kommúnistar, skiþtu sér
ekki af pólitík og væru ekki
í neinum flokki. En þær sögðu
að í ríkisstjórn ungverska al-
þýðulýðveldisjns réðu kommún-
istar mestu, eða öllu. Mér þótti
því gott að eiga viðtal við þess-
ar hlutlausu konur, sem svo
er kallað, álit þeirra yrði þá
ekki háð þeirn hræðilega
„kommúnisma", sem margar
vestrænar þjóðir og þar á með-
al Islendingar álíta svo hættu-
legan. Ég spurði þær ofurlitið.
án þess að vilja vera nærgöng-
ul. Þær þurftu ekki að kvarta,
en verkamenn og ófaglærðir
höfðu miklu lægri laun og
gátu ekki veitt sér eins gott
húsnæði, en þar er nóg vinna
og allar nauðsynjar i lágu
verði, en lúxusvörur eru frem-
ur dýrar, samt ódýrari en hér
og á Norðurlöndum. Ferðir með
sporvögnum kosta i forint eða
um tvær krónur islenzkar.
Leigubill kostaði langan veg
40—50 ísl. kr. svo fátt eitt sé
nefnt. Ég spurði hvernig á-
standið hefði verið 1956, þeg-
ar uppreisnin var gerð og baeld
niður með rússnesku hervaldi.
„Það voru hræðilegir tímar“,
svöruðu þær og lutu höfdíi. En
þær kærðu sig ekkert um hina
sovézku hersetu í landinu:
„Reyndar vitum við lítið af
þeim, þeir standa bara á verði
hér og þar í borginni", Ég sá
þá sjálf í nágrenni við háskól-
ann á nokkrum stöðum rétt
þar hjá, sem ég bjó og minhtu
þeir á brezku hermennina, sem
voru hér á fyrstu striðsárunufn. '
„Við höfum líka bandarískan
her á íslandi, sem fjöldi íslend-
inga vill fyrir hvern mun losna
við”, svaraði ég henni, „og
sennilega mikill meirihluti
þjóðarinnar": En sá her var
ekki sendur til að bæla niður
innbyrðis óeirðir á íslandj,
ekki til að hjálpa íslendingum
í einu né neinu svo vitað sé,
ekki einu sinnt þegar þjóðin
reyndi að verja landhelgi sína
og fiskimiðin gegn ágengni Eng-
lendinga. Þá hreyfðu hiriir
bandarísku verndarar okkar
hvorki hönd né fót.
En hvernig hefði farið, ef
uppreisnin 1956 hefði ekki ver-
ið bæld niður í Ungverjalandi?
Því það var vitanlegt að að
henni stóðu fasistar og aðrir
þeir sem gengið höfðu á mála
hjá Hitler á stríðsárunum með
an Ungverjaland var hersetið
þýzkum nazistum. Blóðugir
bardagar eru alltaf skelfing. En
hvernig hefði líka farið ef yf-
irgangur þýzku nazistanna í
Evrópu héfði ekki verið stöðv-
aður? Þá voru það Bandaríkin
og Sovétrikin, sem tóku saman
höndum um að frelsa hinar her-
teknu þjóðir Evrópu úr klóm
hinnar voðalegustu villi-
Framhald á 9. síðu.
>--r--------------------------
Mario Alieata
látinn, 48 ára
RÓM 9/12 —Látinn er í Róm
ritstjóri „l’Unitá", blaðs ítalskra
kommúnista, Mario Alicata, 48
ára að aldri. Banamein þans var
.hjartaslag. Alicata var bók-
menntafræðingur að mennt og
gat sér kornungur orð fyrir rit-
dóma og heimspekjskrif. Rétt
rúmlega tvítugur að aldri gekk
hann í hinn leynilega félagsskap
kommúnista i Róm, var hand-
tekinn 1942, en látinn laus eftir
fall Mússólinis. Hann varð þá
ritstjórp „l‘Unitá“ sem enn kom
út á laun, og einn af leiðtog-
um andspyrnuqfeyfingarinnar
gegn fasistum í Róm