Þjóðviljinn - 11.12.1966, Page 9

Sunnudagur 11. desember 1966 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA g
Éfeimsókn tíí Búdapesí
Framhald af 7. sídu.
mennsku sem átt hefur sér stað
í heiminum.
Hvernig sem farið hefði, ef
uppreisnin í Ungverjalandi
hefði ekki verið bæld niður, þá
er eitt víst að í Budapest sér
ferðamaðurinn frjálslegt, fal-
legt og vel klætt fólk, hvort sem
er á götum borgarinnar eða við
hin ýmsu störf úti sem inni.
Og þrifnað og snyrtimennsku
hef ég hvergi séð slíka sem
þar, nema ef vera kynni í Svi-
þjóð, en þar virtist mér kyrr-
staða meiri. Ungverjar hafa
þurft að byggja upp og gera
það. Óhemjumiklar bygginga-
framkvæmdir hafa átt sér stað
og virðast vera í fullum krafti.
Dr. Huszka og Marika vin-
kona hennar fóru einn sunnu-
daginn með mér um borgina,
svo ég gat skoðað margt af því
markverðasta og fallegasta, sem
þar var að sjá. í>ær fóru með
mér á listasafnið, en þar eru
málverk og höggmyndir flest-
ar frá seinni hluta 19. aldar og
byrjun 20. aldar. Abstrakt eða
nútírpalist sá ég þar ekki, því
hún var í öðrum húsakynnum
og stóð til að halda sérstaka
sýningu á henni eingöngu, þá
eftir nokkra daga. -
Listasafn ungverska alþýðu-
lýðveldisins var stofnað árið
1957, það er mjög stórt og er
í sérstaklega fallegri byggingu.
Sum af málverkunum festi ég
niér í minni. Einna gleggst man
ég eftir málverki frá 1873 eft-
ir Mihály Munkácy og er af
konu, sem situr við að strokka
smjör. Hún minnti mig á gamla
daga þegar strokkað var í
næstum því alveg eins bullu-
strokk í minni sveit, en aldrei
sá ég setið við að strokka, eins .
og ungverska konan gerir. Önn-
ur mynd er þarna eftir hinn
sama heimsfræga listamann: f
klefa hinna dauðádáemdu, stór-
kbstlega áhrifaríkt málverk. >á
sá ég þarna brjóst-mynda-
styttu af Bernard Shaw, sem
gerð er 1932, er hún eftir Zsig-
mond Kisfaludi-Stróbl.
Það var skemmtilegt og fróð-
legt að skoða þessi listaverk
síðustu aldar og allt til 1950.
Þá skoðuðum við Margrétar-
eyjuna, sem er stór eyja í Dóná.
Er eyjan öll hínn fegursti lysti-
garður, með tjörnum og gos-
brunnum, trjágöngum, mörgum
listaverkum og myndastyttum.
íægar rökkva tók var kveikt
á mörgum fjólubláum ljósum
við gosbrunnana, sem féllu á
iðandi úðann svo því var lík-
ast sem þarna væri maður kom-
inn inn í hulduheima' ævintýr-
anna. En Margrétareyjan var
stolt höfuðborgarinnar í Ung-
verjalandi. Sunnan við hana
liggurt „ Márgrétarbrúin yfir
Dóná.
Þá fór’ég iheð þessum ágætu
konum upp í„ kastalann í Buda.
Miklar og glæsilegar bygging-
ar og Matthíasarkirkjan er hin
fegursta yölundarsmíði, með
öll tumþokin innlögð mosaik-
myndum: Ihhí ! kirkjuhni gat
ég ekki vel • áttað mig. >að
átti að fara að hefjast messa
og búið var að kveikja undur-
samleg og dularfull Ijós á alt-
arinu og inn úr kórdyrum svifu
einhverjar verur í messuskrúða
eins og svipir í hálfrökkrinu.
En mét varð kvnlega óglatt og
hélt það stafaði af innibyrgðu
lofti inni i kirkjunni og reyndi
að koma mér út í anddyrið.
Frúin bauð mér að skoða lista-
verkadeild kirkjunnar en þvi
miður treysti 'ég mér ekki tii
að vera lénguf þarna inni. Mér
fannst ég vera að kafna eða
það væri a$ liðe yfir mig. Mar-
ika, sem er prófessor í sál-
fræði. hélt því fram að þessi
vanlíðan mín væri sálræns eðl-
is, því að í kirkjunni væri
hreint loft. Ée- veit það ekki
en mér batnaði fliótt þegar ég
ge- feneið mér sæti úti í tæru
úðaregni. *
Og gott var að Vnma inn f
veitingasalinn á Gellert og fá
sér hressingu eftir þessa miklu
ferð um borgina.
Þegar ég fór að heiman hafði
ég í höndum bréf frá ungvérsku
friðarhreyfingunni undirritað
af fyrrvérandi forseta hennar,
Árpád Szakasits, en hann lézt
fyrir rúmu ári. Ég gerði mér
samt það ómak að ég hringdi
í skrifstofuna og fór svó þangað
á tilsettum tíma. Þar hitti ég
miðaldra konu sem er ritari í
stjóminni og aðra unga stúlku,
sem ég talaði við. Könnuðust
þær við mig og mundu eftir að
hafa sent bréf það er ég hafði
með mér, en svarbréf mitt hafði
aldrei borizt þangað á skrif-
stofuna, enda hafði ég sent það
á nafn Szakasits, sem þá mun
hafa verið orðinn sjúkur, og
þess vegna ekki svarað bréfi
mínu, en ég hafði áður haft
við hann nokkur bréfaskipti.
Að lítilli stundu liðinni kom
svo inn ungur maður og að því
er mér skildist núverandi for-
seti hreyfingarinnar, sem heit-
ir István Dóby. Talaði ég lengi
við hann og sagði hann mér
frá starfsemi friðarhreyfingar-
innar í Ungverjalandi, einnig
fræddi hann mig á ýmsu í
sambandi við hinn nýlega látna
foringja þeirra. En sú saga er
í sjálfu sér nokkuð sérstæð oe
merkileg.
Árpád Szakasits var af al-
þýðufólki kominn eða úr verka-
mannastétt og sjálfur var hann
í fyrstu steinhöggvari og kynnt-
ist kjörum verkamanna svo
haqn gerist ungur einn af for-
ustumönnum verkalýðshreyf-
ingarinnar, og þegar demókrata-
flokkurinn var stofnaður gekk
hann strax undir hans merki.
Á árunum eftir fyrra heims-
stríðið dvaldist hann við nám
í Dresden í nokkur ár. Eftir
að hann kom aftur heim til
Budapest gerðist hann blaða-
maður og var um langt skeið
formaður ungversku blaða-
mannasamtakanna. Hann gaf
sig mikið að atjórnmálum og
gekk í kommúnistaflokkinn eft-
ir að hann var stofnaður (en
ég veit ekki nákvæmlega hve-
nær). Árið 1949 varð hann
forseti ungverska alþýðulýð-
lýðveldisins, en ári síðar, 1950,
hlaut hann ásamt 30 öðrum
stjórnmálamönnum 20 ára fang-
elsisdóm, en vorið 1956 var
hann og hinir 30 aðrir, sýkn-
aður, (reyndar mun hann aldrei
hafá setið í fangelsi heldur
undir dómi þessi 5—6 ár). Svo
undarlega vildi til að ég las
það í íslenzku blaði 1949 að
hann hefði verið gerður for-
seti Ungverjalands og mynd af
honum- fylgdi þeirri frétt. Ég
þekkti þá strax að þetta var
hinn sami Árpád og kennt hafði
mér þýzku í Dresden veturinn
1923, en svo vissi ég ekki meira,
fyrr en ég las í franska stór-
blaðinu l’Humanité, 4. apríl
1956 að hann hefði verið sýkn-
aður af dómi þeim í 20 árá'
fangavist ásamt 30 öðrum
social-demókrötum, sem Georgy
Marosan, þáverandi iðnaðar-
málaráðherra lét dæma þá til.
Þessa sömu frétt heyrði ég
svo í Ríkisútvarpinu hér nokkr-
um dögum seinna. Ég reyndi oft
eftir þetta að fá nánari fregnir'f’
af þessum mínum ágæta kenn-
ára og mikilhæfa manni, en af
einskærri tilviljun fékk ég loks
að vita að hann væri á lífi,
ætti m.a. sæti í heimsfriðarráð-
inu og væri forseti ungversku
friðarhreyfingarinnar. Eftir
það fóru nokkur bréf okkar á
milli og sagði hann mér þá að
hann helgaði friðarstarfinu alla
sína krafta, en auk þess var
hann í ungv. ríkisráðsstjórn-
inni og hefði verið sæmdur
æðstu heiðursmerkjum. Árpád
Szakasits var talinn fluggáfað-
ur. menntaður og mikilhæfur
stjórnmálamaður. Og nú þegar
hefur verið gerð af honum
brióst-mvndastytta og honum
reistur minnisvarði, sem ein-
um hinna ágætustu rhanna
sinnar þjóðar, enda var hann
mikill ættjarðarvinur.
Ungi maðurinn, sem ég tal-
aði við þarna á skrifstofu frið-
arráðsins, sagði mér einnig frá
ýmsu í sambandi við starfsemi
þess nú. en það sem nú um
sinn mestu máli skiptir er auð-
vitað árásir Bandaríkjamanna
í Vietnam og fékk ég hjá hon-
um nokkuð nákvæma skýrslu
um aðstoð þeirra við fólkið
þar sem svo hart verður úti
undir sprengjuárásunum sem
yfir það er látið rigna rétt
eins og guð gerir þegar hann
lætur sína sól skína yfir rétt-
láta og rangláta, en í stað sól-
skins og regns frá guði varpa
stríðsmenn Jónssonar eldi og
brennisteini yfir lifandi mann-
verur réttlátar jafnt sem rang-
látar austur £ Víetnam. Handa
þeim sem fyrir ósköpunum
verða hafa Ungverjar látið
reisa sjúkrahús, sent lyf- og
læknishjálp matvörur. fatnað
og æskulýðshreyfingin þar hef-
ur sent marga tugi miljóna í
peningum auk annars. Fólk af
öllum stéttum frá verkamönn-
um og bændum til æðstu emb-
ættismanna, skálda og vís-
indamanna um allt landið hef-
ur tekið þátt í hinni margvís-
legu söfnun til aðstoðar hinu
nauðstadda fólki í Víetnam,
sem ekkert annað hefur til
saka unnið en það að vilja lifa
óáreitt af óviðkomandi fjar-
lægri þjóð, sem óbeðin fer að
skipta sér af því, í þeim til-
gangi að brenna það lifandi;
að eyðileggja og eitra alla
möguleika þess til lífsafkomu.
Ungverska friðarhreyfingin
hefur sannarlega látið mikið
til sín taka í fjárhagslegri að-
stoð við þetta fólk í Víetnam,
sem þyngstar búsifjar hefur
hlotið af völdum þeirra amerík-
önsku vina okkar, sem hér á
íslandi hafa einnig sínar her-
döildir, til hvers sem þær nú
eru.
Auk þess hefur ungverska
friðarráðið sent Johnson for-
seta mótmæli gegn þessum
sprengjuárásum á Víetnam, og
krafizt þess að þeim verði hætt
tafarlaust. Slík mótmæli hafa
verið send Bandaríkjum N-
Ameríku, undirrituð fólki af
öllum stéttum og hinum ýmsu
trúarbrögðum, jafnt kaþólsk-
um sem gyðingum, trúuðum
sem trúleysingjum, kvennasam-
tökum, æskulýðssamtökum, lög-
fræðingasamtökum og m.fl. >á
hefur verið gefin út í stóru
upplagi bæklingur með mynd-
um af fórnardýrum þeim sem
orðið hafa fyrir napalmsprengj-
unum og þeim hnyllilegu af-
leiðingum sem villimennska
bandarísku stríðsárásanna
hafa valdið börnum, mæðrum og
alsaklausu fólki í Víetnam.
Þessar myndir tala sínu máli
betur en nokkur orð fá lýst.
Ég spurði hvort sendingar og
peningar, sem sent hefði verið
til S-Víetnam myndu hafa kom-
izt til réttra aðila, þar eð
Menningar- og friðarsamtök
íslenzkra kvenna hefðu hafið
söfnun til þessarar harðleiknu
þjóðar og sent þangað peninga-
upphæð. Var mér tjáð að öll
slík hjálp kæmist örugglega
til skila og að fullum notum til
þeirra sem hennar þörfnuðust.
Saumavélaviðgerðir
Ljósmyndavéla-
viðgerðir
- FLJÖT AFGREIÐSLA -
S Y L G J A
Laufásvegl 19 (bakhús)
Sími 12656

tunsiacua ^
jsneumiMittraKson
Fást i Bókabúð
Máls og menningai
Simi 19443.
Smurt brauð
Snittur
við Oðinstorg.
Simi 20-4-90
'■; ð»
TRIUMPH
undirfatnaður
í fjölbreyttu
úrvali.
ELFUR
Laugavegi 38.
Snorrabraut 38.
Vidgerðir
á skinn- og
rúskinnsfatnaði.
Góð þjónusta
Leðurverkstæði
Úlfars Atlasonar.
Brötugötu 3 B.
Sími '24-6-78
Auglýsið í
Þjóðviljanum
Sængurfatnaður
— Hvítur og mislitur —
ÆÐARDUNSSÆNGUR
GÆSADÚNSSÆNGUR
DRALONSÆNGUR
*
SÆNGURVER'
LÖK
KODDAVER
S Æ N G U R
Endumýjum gömlu sæng
arnar. eigum dún- og fið-
arheld ver. æðardúns- og
gæsadúnssængur og kodda
af vmsum stærðum
Dún- og
fiðurhreinsun
Vatnsstig 3. Siml 18740
(örfá skref frá Laugavegi)
Kostakaup
Háteigsvegr 52
(beint á móti Sjómanna-
skólanum).
Frakkar
Kr. 1000,00
Herra- og drengjaföt
frá — 1000.00
Buxur
. — 575,00
Skyrtur
— 150.00
AN GLI A-skyrtur
— 400.00
Herrasokkar
^' 25,00 ■
DÖMU -ny lonsokkar
— 20.00
Handklæði
- 36.00
Flónelsskyrtur
3 i pakka — 300,00
Kaki-skyrtur
3 í pakka — 300,00
Úipur, unglinga
frá — 200.00
Úlpur á herra
frá — 600.00
Komið og skoðið ó-
dýra fatnaðinn og
gerið jólainnkaupin
hjá
KOSTAKAUP
Háteigsvegi 52
(beint á móti Sjómanna-
skólanum).
Vélrítun
Símar:
20880 og 34757.

Skólavörðustig 21
SÍMASTOLL
Fallegur vandaður
Verð kr. 4.306.00.
Húsgagnaverzlun
AXELS
EYJÓLFSSONAR
Skipholti 7. Simi 10117.
w/7 ing-tih úx /’()
ASKUR
BTÐUK
YÐUR
GRILLAÐA
KJIJKLINGA
GLÓÐAR
STEIKUR
HEITAR&
KALDAR
SAMLOKUR
SMURT
BRAUÐ
& SNITTUR
ASKUR
suðurlandsbraut llf,
sími 38550
FRAMLEIÐUM
ÁKLÆÐI
á allar tegundlr bfla
OTUR
Hringbraut 121.
Sími 10659
BRAUDHUSID
SNACK BAR___
Laugavegi 126
SMURT BRAtJÐ
SNTTTUR
BRAUÐTERTUR
*
Sími: 24631

~ tdrnm
' 3C