Þjóðviljinn - 15.03.1967, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 15. marz 1967 — ÞJÖÐVTLJXNN — SlBA 'J
Snjórinn liggur eins og þykkt,
hvitt teppi á jörðinni, þögnin
er aðeins rofin af marri hans
undir fótum okkar. Vegurinn
breiður og beinn, trjáaraðir til
beggja handa, greinar trjánna
svigna undan snjó. Við enda
vegarins er stórt steinhlið. í>ess
gæta steinriddarar með 'brugð-
in sverð. Hvítur, kaldur snjór,
grár, kaldur steinn, þögn ald-
anna og kaldheiður himinn. Við
göngum inn um hliðið. rauð-
nefjaðir ferðamenn meðmynda-
vélar á öxlum, göngum inn í
ríki bræðranna föilnu. Hér log-
ar eilífur eldur í keri, tákn ei-
lífs þakklætis þeirra sem lifa.
Hér hvila í frosinni jörð 2846
hraustir hermenn, hér hafa
þeir legið í 50 ár. Á hverju
leiði er legsteirm með nafni
þess sem þar hvílir og ártölum.
Fæðingarártölin tilheyra Jið-
inni öld, dánarártölin 1916 —
1917. Þetta eru lettneskir her-
menn, sem fómuðu lífi sínu
ættjörðinni og byltingunni.
Lettnesku skottiðarnir voru
frægir fyrir hreysti. Þeir börð-
ust við Þjóðverja í fyrri heims-
styrjöld og snerust á móti keis-
ara sínum, þegar byltingin
hófst. Þeir börðust ekki aðeins
í Lettlandi, herdeildir þeirra
tóku Kreml 1917. Margir féllu
þeir hetjudauða í bardaga.
Minning þeirra er heilög lettn-
esku þjóðinni. Þess vegna log-
ar eldur á leiði þeirra og Móð-
.ir Ættjörð réttir þeim lárviðar-
sveig þar sem hún stendur á
stalli og drúpir höfði í þögulli
sorg, við fætur hennar lieeja
tveir fallnir synir
Alfreð Veikels
En þeir féllu ekki allir. Sum-
ir þeirra lifa eiin. Einn úr hópi
þeirra gætir bræðra sinna, gaet-
ir þess, að eldurinn slokkni
ekki á leiðum þeirra, hugag að
blómum þeirra og trjám á
sumrin. Hann er garðyrkju-
maður að atvinnu, 73 ára að
aldri og heitir Alfreð Veikels.
Við kynntumst honum af til-
viljun þegar kuldinn var hvað
bitrastur þennan vetrardag og
myndavélar okkar frosnar.
Lettneskur vinur okkar, Andr-
es, sá aumur á okkur inn í upp-
ingum, leiddi okkur inn í upp-
hitaða skrifstofu kirkjugarðs-
varðarins. Alfreð tók vel á
móti okkur: — Aumingjamir,
er ykkur svona kalt. Blessuð,
hlýið ykkur Við ofntetrið. Má
ég ekki bjóða ykkur tesopa'
Hann var búinn að hella i
bollana áður en við áttuöum
pkkur á þessari gestrisni. Það
er upplífgandi að fá gesti.sagði
hann. Hvaðan komið þið? Við
segjum hönum það, og hann
fór strax að spyrja okkur um
tíðarfar og garðyrkju á ís-
landi og Kúbu. Teið er sjóð-
heitt og sætt og ekki líður á
löngu þar til kuldinn er gleymd-
ur. Talið berst að graíreitnum.
við berum fram spumingar
eins og hverjir aðrir forvitnir
ferðamenn, en brátt hættum
við að spyrja, því Alfreð er
mælskur vel og grafreiturinn er
honum hjartans mál.
Þeir sem hvíla hér féllu i
bardögum hér í grenndinni. Á
kvöldin, þegar bardögum lauk,
fluttum við líkin ’ hingað. Þá
var hér skógur, en rétt hjá er
stór, gamall kirkjugarður. Við
grófum þá alla hér og merktum
leiðin. Arið 1924 hófst skipu-
lagning grafreitsins. Mynd-
höggvarinn Sales gerði uppdrátt
að honum, hann gerði Jíka all-
ar styttumar hér. Við vorum
12 ár að gera grafreitinn. Þá
var ekki sú tækni sem nú er,
við söguðum stemana með
handsög, þaðvar íhennisænskt
stál. 1936 var fluttur hingað
eldur frá Leningrad og síðan
hefur haran logað hér í kerinu.
Ég hef unnfð hér aTlan þennan
tíma.
Það er gat á
frakkanum þínum
Öjá, np eru liðin 50 ár síðan
við börðumst, Undarlegt hvað
tíminn líður. Við vorum ungir
og fjörugir þá, eins og þið er-
uð núna. Berjast fyrir ættjörð-
ina, það var okkar líf. Alfreð
dregur upp gamlar Ijósmyndit
úr vasa sínum: Sko. avona lít-
um við út. Var ég ekki myndar-
legur? Það fannst stelpunum
þá. Hérna er konan mín, hún
var hjúkrunarkona, við gift-
umst á vígvellinum, í einkenn-
isbúningum. Nú höfum við ver-
ið gift í 50 ár. Ja, þetta líf.
Þetta eigið þið eftir, börnin góð
Við virðum fyrir okkur
myndirnar: Flokkar ungra
sveina í einkennisbúrtingum.
allir hlæjandi framan í ljós-
myndarann, þarna er Alfreð.
sá myndarlegasti af þeim öll-
um, stæltur og knár með
glampa í augum og siða barta-
eins og þá var í tízku. Konan
hans brosmild stúlka, meðhvít-
an kappa á höfðinu og rauðart
kross á svuntunni. Já, svono
var það, segir Alfreð og sötrar
teið sitt. Þá var maður ekki
að tvínóna við hlutina. 1 bar-
daga hefur maður % sekúndn
til að hugsa sig um: Hann eða
ég? Lífið eða dauðann? Bara
áfram, áfram, það er það sem
gildir. Ég man eftir einum bar-
daga vefcurinn 1916. Þá var
djúpur snjór yfir öllu eins og
nú. Ég var einn á ferð eftir
þröngum göngum, sem höfðu
verið grafin í snjóinn. Þákoma
tveir Þýzkarar á móti mér,
hvor á fætur öðrum Ég varð
að snúa þeim við eða skjóta.
Þaon fyrri skaut ég. Hinn
skaut mig. Hann hitti mig
hérna undir viðbeinið, kúlan
fór í gegn. Ég tók ekkert eftir
því, en óð strax að honum með
byssustinginn. Hann stóð tein-
réttur fyrir framan mig ug
horfði á mig lengi. Og hvílík
augu! Ég gleymi þeim aldrei.
Dauðinn var í þeim, þessurr,
augum. Svona stóð hann lengi,
grafkyrr. Hálf sekúnda leið,
margar sekúndur liðu. Þá sagöi
hann: Lieber Kamerad! Dreptu
mig ekki, ég á konu og tvær
litlar dæt.ur heima. Hvað gat
ég gert? Hann var ungur eins
og ég. Ég lét hann fara op
horfði á eftir honum. Senni-
lega hefur hann ,ekki komizt
langt, okkar menn. vóru þarna
allt í kring. Þegar ég hitti fé-
taga mína um kvöldið, sagði
einn þeirra: Alfreð, það er gat
aftan á frakkahum þfnum! oe
framan á líka! Það var kúlan
Þýzkarans, skiljið þið. Daginn
eftir var höndin á mér eins
og útblásin blaðra. Þá var ekki
annað að gera en leita iæknis
Ég þvældist úr einum herspítai-
anum í annan. En maður var
nú ekki að kveinka sér á þeim
aldri. AUsstaðar var ég pottur-
inn og pannan í öllum stráka-
pörum — ég spilaði á píanóog
dansaði við hjúkrunarkónurnar.
Það var segin saga, ef einhver
spurði um þær, þá var svar-
iðb: Þær eru hjá Lettanum auö-
vitað, hvar annars staðar Þetta
var gott lif
Var með í að
taka Kreml
Svo kom byltingin. Ég var
með í að taka Kreml. Þaðgerð-
ist þannig, að skeyti kom frá
Lenin: — Kem eftir fjóra daga,
hreinsið Kreml. Við drifum í
því. Og þegar Lenin kom var
Kreml tilbúin, ekki einn ein-
asti hvítliði eftir. Við stóðum
og gerðum honnör þegar hann
kom. Svo vorum við verðir
þarna í Kreml svolítinp tíma
Á hverjum morgni kl. 10 fór
Lenin til vinnu sinnar. Vin-
gjamlegasti maður og alltaf
snyrtilegur til fara. Hann bauð
okkur alltaf góðan dag og við
svörðum í sama -máta. Svó fór-
um við heim aftur í friði og
spekt. Síðan hef ég verið íð
dunda við garðræktina.
— Svo kom seinna stríðið,
segjum við, hvað gerðirðu þá?
— Þá var ég orðinn of gam-
all til að berjast. Ég varaðvísu
kallaður í herinn 1945, en þegar
ég mætti til skrásetningar var
þar fyrir gamall stríðsbróði c,
hann var þá orðinn herforingi.
Það urðu fagnaðarfundir, og
hann sagði mér, að hann færi
nú ekki að senda mig í stríðið.
enda yrði því bráðum lokið.
ég skyldi bara fara heim. Og
það gerði ég. En maður fann
nú fyrir stríðinu samt, þótt
maður tæki ekki beinan þátt í
því. 1941 komu Þjóðverjarmr
og hertóku okkur, þeir fóru
yfir garðinn minn á leiðinni
inn í Rigu, brutu fyrir mér
girðingu, bölvaðir. Það munaði
litlu að ég yrði drepinn á þeim
irum. Svoleiðis var, að éghafði
'Tum saman haft land á leigu
ijá sama eiganda. Ég hafðí
■æktað það upp, byggt gróður-
hús og fleiri mannvirki á því.
Á hverju ári borgaði ég leigu
aí landinu og geymdi allar
kvittanir. Svo kom að því að
eigandinn vildi selja jörðinatil
að kaupa sér villu inni í 'borg-
J . r...,.. ■
f • -.Vá : "
inni. Hann kom þá til mín og
sagðist hafa týnt öllum kvitt-
unum, þurfa að gera upp reikn-
inga og bað mj£ að lána mín-
ar kvittanir. Ég sá strax, að
eitthvað gruggugt var á seyði
og neitaði að afhenda pappír-
ana, enda hefði ég verið vita
réttindalaus án þeirra.
Þá sagði eigandinn: — Jæja
karlinn, þú þykist vera svona
.gáfaður? Bíddu bara hægúr. Ég
vissi að ekki var á góðu von.
Enda frétti ég seinna af fyrir-
hugaðri hefnd hans. Hann fór
til Þjóðverjanná og sagðist
skyldu vísa þeirh á kommúnista.
Það var ég. Þetta var tóm vit-
leysa, ég var enginn kommún-
isti, en Þjóðverjarnir voru ekki
vanir að spyrja að þess h'áttar,
þeir stilltu mönnum upp við
vegg og' skutu, hefðu þeir hinn
minnsta grun um að viðkom-
andi væru kommar. Enda sögðu
þeir við landeigandann: — AHt
í lagi, komdu á morgun og
fylgdu okkur heim til hans.
Um nóttina var mjög mann-
skæð orusta á þjóðveginum,
rétt hjá húsinu mínú. Morgun-
inn eftir var allt orðið kyrrt,
en líkin lágu eins og hráviði á
veginum. LÆndeigandinn og 2
þýzkir hermenn, sem hann
fékk í fylgd með sér, þurflu
að stikla yfir þá föllnu. Allt, f
einu sjá þeir fallinn rússnesk-
an hershöfðingja með kíki á
maganum. Landeigandinn gerði
sér litið fyrir og tók kfkinn.
Það líkaði Þýzkurunum ekki,
það mátti ekki ræna líkin. Nú
koma þeir að öðrum föllnum
herforingja og þegar landeig-
andinn beygði sig niður til að
taka kfkinn af honum líka,
skutu Þjóðverjarnir hann til
bana. Svo sneru þeir við, því
að þeir vissu ekki hvar ég átti
heima. Svona hafígir lifmanns
i bláþræði stundum, án þess
maður hafí huemvnd um það.
Þar sást ekki
stingandi strá
Nú er kominn tími til brott-
ferðar. Alfreð gefur okkur kon-
fektmola í nesti og býður okk-
ur að koma heim til sín dag-
inn eftir, þá eigi hann fri. Við
þiggjum heimboðið með þökk-
um og kveðjum að sinni.
Daginn eftir stigum við upp
í strætisvagn og ökum yfir ána
Daugava í útjaðri Rígu. Eftir
nokkra leit fundum við hús
Alfreðs, lítið einbýlishús í
stórum trjágarði. Alfreð er á
vakki um garðinn og kemur út
að hliðinu á móti okkur, heils-
ar með hlýju handabandi og
broshýrum augum: — Þið haí-
ið fundið slotið, það var nú
gott. Gangið í bæinn, tetrin.mín
og verið eins og heima hjá ykk-
ur, ég kynni ykkur fyrir dótt-
urdóttur minni, við erum ein
heima eins og stendur. Konan
er í vinnunni og kemur ekki
fyrr en í kvöld.
Við göngum inn í húsið, sem
ér hlýtt og vistlegt. Gamlar
ljósmyndir á veggjum, gömul
húsgögn, ofin áklæði í þjóðleg-
um stíl, ailt hreint og fágað.
Dótturdóttirin er hlédræg og
vinaleg stúlka á gelgjuskeiði.
Hún ber á borð fyrir okkur
appelsínur, epli og súkkulaði.
Við ,kynnumst líka heimilis-
kettinum, sem nefndur er tígr-
isdýrið. Alfreð er í essinu sínu.
Hann segir okkur frá búskapn-
um. Nú þarf hann ekki að borga
leigu af landinu, pem hannyrk-
ir. Þegar Lettland varð sovézkt
aftur að stríðinu loknu var
honum boðið að velja sér jörð
hvar sem hann vildi, það var
þakklætisvottur fyrir framlag
hans í fyrra stríðinu og bylt,-
ingunni. Hann valdi sér jörð,
sem var sendin og algjörlega ó-
ræktuð. Það er þetta sem gef-
ur lífi okkar garðyrkjumann-
afina gildi: —. að sá nýju lífi
þar sem ekki sést stingandi
strá. Viö lítum út um glugg-
ann á hávaxin aldintré — hér
hlýtur að vera ræktarlegt og
fallegt á sumrin. Og allt er
þetta verk húsbóndans. Hann
byggði líka sjálfur íbúðarhús-
ið, gróðurhúsin og hænsnakof-
ann.
Garður og
fjöldagröf
— Sjáið þið skemmtigarðinn
hérna hinum megin við veg-
inn? spyr Alfreð og bendir út
um gluggann. Þama á bak við
trén er grafreitur, sem ég á
minn þátt í. Þannig er mál með
vexti, að á stríðsárunum höfðu
Þjóðverjar fangabúðir hérna
rétt hjá. Þá bjó ég ennþá á
leigujörðinni, en hún var líka
hér í næsta nágrenni. f fanga-
búðunum voru rússneskir stríðs-
fangar. Þið vitið hvermg
fangabúðir voru hjá nazistum,
ég þarf ekkert að lýsa þvi.
Nema fivað fangamir hrundu
niður ór hungri og iHri með-
ferð og var hent nöktum f
grunna fjöldagröf héma ámóti,
aðeins þunnt sandlag yfirþeim.
Samkvæmt upplýsingum, sem
ég fékk seinna irninu Rggja
þarna rúmlega 12.000 manns. !
sumarhitunum varð stækjan
frá gröfinni óþolandi. Þá fór
ég á fund Þjóðverjanna og
kvartaði. Þeim fannst þetta
heldtrr en ekki frekja f einum
Iettneskum karli, að vera að
krítisera vinnuforögð þeirra,
hundskömmuðu mig, en komu
þó nokkru síðar með klór, sem
þeir dreifðu <yfir gröfina. Ég
var alltaf að velta fyrir mér
hvemig ég gæti búið bstur að
veslings mönnunum, sem lágu
þama allsnaktir með ekkertyf-
ir sér nema sand, Svo 'loks-
ins fann ég ráð. Ég átti afmælí
einn daginn. Þá sendi ég öll-
um garðyrkjumönnum sem ég
þekkti, heimboð og lét fylgja
með að veizlan hæfist straxum
morguninn og að gestimirættu
að koma með hestvagna og
skóflur. Að morgni afmælis-
dagsins kom svo löng lest af
hestvögnum akandi heim að
húsinu mínu. Ég gaf öllum nóg
að borða og drekka og fór svo
f broddi fylkingar út að gröf-
inni, AUan daginn vorum/ við
að hylja gröfina með mold og
sá grasfræi f. Að kvöldi var
verkinu lokið, þá hélt veizian
áfram alla nóttina og gestirnir
fóru heim glaðir og reifir dag-
inn eftir. Svo fór ég smáf1, og
Framhald á 9. síðu.
Fréttaritari Þjóðviljans í Moskvu, Ingibjörg Haraldsdóttir, segir í þessari
grein frá kynnum sínum af einum hinna frægu „lettnesku skotliða“, sem gátu
sér mikið orð í heimsstyrjöldinni fvrri og byltingunni. Maður þessi. Alfreð Veik-
els, hefur nú þann starfa að huga að grafreit vopnabræ'ðra sinna, og kann frá
mörgu að segja af viðburðaríkri ævi.