Þjóðviljinn - 16.04.1967, Side 7

segja að Stalín hafi komizt svo
að orði við sendinefnd frá
Júgóslavíu rétt áður en vinslit-
in urðu milli hans og Títós
1948:
„Það er rétt að við höfurn
einnig gert skyssur. Til dæmis
buðum við kínversku félögun-
um til Moskvu eftir stríðið til
að ræðaf við þá um ástandið 1
Kína. vjð sögðum þeim hrein-
skilnisle|a að við teldum að
engar ríiinnstu líkur væru á
byltingu í Kína og að þeirættu
að leita að samkomulagi við
Sjang Kajsék, taka þátt í stjórn
hans og leysa upp her sinn.
Kínverjár samsinntu þessu sov-
ézka sjónarmiði, en fóru síðan
til Kína og sneru þar alveg
við blaðinu. Þeir söfnuðu liði,
skipulögðu her sinn og eru nú
að því komnir, eins og við sjá-
um, að sigra hersveitir Sjang
Kajséks. Við viðurkennum því
að um Kína höfðum við á
röngu að standa. Það kom á
daginn að það voru Kínverjar
sem höfðu rétt fyrir sér, en
ekki við.“
Og Krústjof sagði í „leyni-
ræðu“ sinni á 20. flokksþinginu
í Moskvu 1956:
„I samskiptum okkar við
Kína var það vantrú Stalíns á
Fyrstu árin eftir
Fyrstu árin eftir að alþýðu-
stjórnin kínverska tók viðvöld-
um mátti svo virðast sem allt
hefði fallið í Ijúfa löð milli
hennar og sovétstjórnarinnar.
Sovétstjómin viðurkenndi al-
þýðustjómina daginn eftir að
hún tók formlega við völdum
og aftur degi síðar var skipzt
á sendihermm. Mao Tsetung
fór til Moskvu tíu vikum síð-
ar og dvaldist þar lengi.
Dvöl hans leiddi afsérnokkra
samninga milli ríkjanna, vin-
áttu- og samstarfssamning 14.
febrúar 1950, samning um ýmsa
efnahagssamvinnu og útvegun
sovézkra sérfræðinga til að-
stoðar kínverskum atvinnuveg-
um 27. marz og síðan almenn-
an viðskiptasamning 19. apríl.
Á næstu áram voru enn gerðir
ýmsir samningar milli ríkj-
anna, sem einkum miðuðu að
því að fella úr gildi ýms sér-
réttindi sem Sovétríkin höfðu
fengið á kínversku landi með
samkomulagi við stjórn Sjang
Kajséks (notkun Mansjúríujárn-
brautarinnar, hafnarinnar i
Port Arthur o.s.frv.). Þótt Kín-
verjum tækist að knýja sovét-
stjórnina til að afsala sér þess-
um fríðindum, er það athyglis-
vert að ekki var hlaupið oð
því. Þannig fóru sovézku her-
sveitimar ekki frá Port Arth-
ur,. fyrr en i maílok 1955. Samt
verður ekki annað sagt en að
á þessum tíma hafi sambúð
okkar kínversku félaga sem
leiddi til ónauðsynlegra tafa á
því að þeir kæmu á alþýðu-
lýðræði og vikju frá óhappa-
stjórn Sjang Kajséks."
Það þykir enn í frásogur
færandi að þegar stjórn Sjang
Kajséks hrökklaðist til Kant-
ons undan framsókn hersveita
kommúnista, þá fylgdi sendi-
herra Sovétríkjanna henni einn
allra erlendra sendimanná.
Það má þannig vera aúgljóst
af þessu stutta yfirliti að margt
bjátaði á í samskiptum sov-
ézkra og kínverskra kommún-
ista jafnvel áður en þeir síðar-
nefndu unnu fullan sigur og
alþýðustjórnin tók við völdum
á meginlandi Kína haustið
1949. Vafalaust á þessi gamla
reynsla nokkurn þátt í þeim
tortryggni Kínverja í garðSov-
étríkjanna sem síðar átti eftir
að koma í ljós, en rétt er þó
að hafa í huga að þeir hafa
aldrei látið þessa gömlu á-
rekstra spilla sambúð sinni við
þau. Þeir hafa þvert á móti
farið viðurkenningarorðum um
stefnu og störf sovétstjórnar-
innar á þessum tíma; þeir hafa
haldið uppi vörnum fyrir Stal-
ín, enda þótt þeir yrðu oft
fyrir þarðinu á gerræði hans.
sigurinn í Kína
ríkjanna verið að mestu leyti
eðlileg og vinsamleg.
Ekki er auðvelt aðársetjaná-
kvæmlega hvenær ' hinn nýi
þáttur í samskiptum þeirra
hefst, sá sem enn stendur yfir,
en ástæða er til að miða við
árin 1956—1957, sem mörkuðu
reyndar tímamót í sögu allrar
hinnar kommúnistísku hreyfing-
ar. Það var ekki aðeins að upp-
Ijóstranir Krústjofs í „leyni-
ræðunni" á 20. flokksþinginu
1956 um mistök og illvirki Stal-
íns græfu í Kína sem annars
staðar undan mórölsku áhrifa-
valdi sovézka flokksins:
Kínverjum mun ekki hafa
líkað það betur en ráða-
mönnum kommúnista annars
staðar að þær uppljóstranir
voru bornar fram að þeim forn-
spurðum. Atburðimir í Pól-
landi og Ungverjalandi sem
Kínverjar létu sig miklu varða
(Sjú Enlæ fór í sérstaka ferð
til Evrópu þeirra vegna) voru
heldur ekki til þess fallnir að
auka áhrifavald Sovétríkjanna.
Þegar á þessum tíma höfðu
Kínverjar fengið mjög misjafna
reynslu af viðskiptum við Sov-
étríkin, en afdrifaríkara fyrir
sambúð flokkanna og ríkjanna
mun þó hafa verið sú ákvörð-
un kínversku forustunnar að
reyna nýjar leiðir í uppbygg-
ingu sósíalismans, hafna hinni
sovézku fyrirmynd.
Kínverjar hafna sovézkri fyrirmynd
Þeirri spumingu hefur verið
varpað fram hvor spútnikinn,
sá‘ sovézki eða sá kínverski,
mtmi reynast hafa haft meiri
áhrif á gang heimsmálanna.
Kínverski spútnikinn var fyrsta
kommúnan sem mynduð var í
Kfna óg gefið var nafn eftir
hinu sovézka gervitungli. Klaus
Mehnert segir í bók sinni Pek-
iríg óg Moskva að eitt sé víst
áð éinhver örlagaríkasti at-
tíúrðurinn fyrir sambúð Kína
ög - Sovétríkjanna hafi verið
sYiþulágning alþýðukommún-
anna, sem hófst vorið 1958, og
sú stefna í-efnahagsmálum sem
kölluð hefur verið „Stórastökk-
ið fram á við“, eftir þeim orð-
um sem Lfú Sjaosji notaði um
hana í ræðú sinni é framhalds-
fundi 8. flokksþingsins í maí
1958. Hér "'gefst ekki kostur á
að f jölyrðá um rökin sem lágu
til þessarár ákvörðunar, ns
heldur hvernig framkvæmdinui
var háttað.iÁ nokkur atriði má
þó drepa. Enginn vafi er á þvi
að meginorsakarinnar til þessað
kínverska .forustan ákvað að
reyna þessar nýju leiðir er að
leita í alveg sérstökum skil-
yrðum sem riktu og ríkja í
Kína. Tilgangurinn var að
virkja allt tiltækt vinnuafl í
landinu í því skyni að skapa
á tiltölulega stuttum tíma
grundvöll að nútíma efnahags-
lífi.
Ástæðan,|til þess að Kínverj-
ar töldu að þeim hentaði ekki
hin sovézka fyrirmynd var sú,
sem mönnum gleymist oft, að
kínverskir kommúnistar stóðu
eftir sigur alþýðubyltingarinn-
ar frammi fyrir margfalt meiri
vandamálum en sovézkir komm-
únistar á sfnúm tíma. Mönnum
gleymist að þott Rússland keis-
arans væri tiltölulega skammtá
veg komið í iðnþróuninni mið-
að við hin háþróuðu auðvalds-
lönd, þá gnæfði það að þessu
leyti himinhátt yfir Kína. Jafn-
vel þegar um síðustu aldamót
var Rússland fimmta í röðinni
af ríkjum heims í iðnfram-
leiðslu og margvíslegur stór-
iðnaður var risinn í landinu
fyrir byltinguna. En Kínverj-
ar áttu allt eftir.
Það er lærdómsríkt að bera
saman nokkrar tölur um efna-
hag Sovétríkjanna og Kína í
upphafi fyrstu fimm ára áætl-
ananna, 1928 í Sovétríkjunum
og 1952 í Kína. Af þeim tölum
má ráða að þjóðarframleiðsla
Sovétríkjanna var tæplega
fimm sinnum meiri á íbúa en
Kína, komuppskeran að hrís-
grjónum meðtöldum tæplega
helmingi meiri, stálframleiðsi-
an um fólf sinnum meiri, raf-
magnsframleiðslan tuttugu sinn-
um meiri, kolaframleiðslar.
hálfu þriðja sinni meiri bg
þannig mætti lengi telja. TSg
nefni þessar tölur ekki til þess
að gera lftið úr því stórkost-
lega og sögulega afreki sém
sovézk alþýða undir forastu
Sunnudagur 16. apríl 1967 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA f
Handaband sem slitnaði.
kommúnistaflokks síns vann við
hin erfiðustu skilyrði þegar
hún á skömmum tíma gerði
Sovétríkin að einu háþróaðasta
iðnaðarveldi heims. En þær
gefa hugmynd um þá óskap-
legu erfiðleika sem kínverskir
kommúnistar áttu við að etja,
erfiðleika sem ekki, urðu minni
af því að á örfáum árum (frá
1949 til 1960) eftir sigur alþýðu-
byltingarinnar fjölgaði þjóðinni
um 140 miljónir vegna bættra
heilbrigðishátta og skipulags
sem tryggði öllum landsmönn-
um nægileg matvæli til lifsvið-
urværis.
Sovétríkin höfðu orðið að
treysta á mátt sinn og megin
við uppbyggingu sósíalismans í
landi sínu, en ekki átti þetta
síður við um Kínverja. Þeir
nutu að visu nokkurrar aðstoð-
ar frá Sovétríkjunum og öðr-
um sósíalistískum löndum, en
bæði var hún af skomum
skammti — aðeins dropi í haf-
ið miðað við þörfina — og
nægði auk þess varla til að
vega upp á móti því gífurlega
tjóni sem nær algert viðskipta-
bann Bandaríkjanna og ann-
arra vesturvelda olli þeim. Það
er því rétt sem sagt hefur ver-
ið að það var alls ekki um það
að ræða að Kínverjar vildu af
einberum sjálfbirgingshætti
treysta á sjálfa sig, fara sínar
eigin leiðir; þeir áttu beinlín-
is ekki völ á öðra.
Á 20. flokksþinginu i Moskvu
hafði það sjónarmið verið stað-
fest. að hver þjóð ætti að fara
sína eigin leið til sósíalism-
ans og þetta hafði aftur verið
ítrekað í ályktunum og rit-
stjórnargreinum, ræðu og riti.
Það hefði því mátt ætla, að
hver sem skoðun leiðtoga sov-
ézkra kommúnista var á þeim
nýju leiðum sem ákveðið hafði
verið að reyna í Kina, hefðu
þeir talið sjálfsagt að Kínverj-
ar réðu því einir hvaða stefnu
þeir tækju. En því var ekki
að heilsa. Að vísu birtist lengi
vel á sovézkum vettvangi eng-
in opinber gagnrýni á alþýðu-
kommúnurnar eða stóra stökk-
ið. En athygli vakti það, að
þessara nýmæla sem þóttu tíð-
indum sæta um víða veröld var
í fyrstu hvergi getið í Sovét-
ríkjunum.
Það var ein fyrsta vísbend-
ingin um að ekki væri alit
með felldu í sambúð þeirra og
Kína. Það var eðlilegt að slik
viðbrögð vektu óánægju Kín-
verja, svo ekki sé fastar að
orði kveðið, og sú óánægja
hlaut að magnast þegar loks
bárust spumir af því hverskoð-
un sovézkra leiðtoga væri á
hinni kínversku leið til sósíal-
ismans, og ekki sízt vegnaþess
með hvaða hætti það varð. Það
var í viðtali við Hubert
Humphrey, þá öldungadeildar-
mann og nú varaforseta Banda-
ríkjanna, 1. desember 1958, sem
Krústjof lét í ljós þá skoðun að
alþýðukommúnurnar væru
skref aftur á bak, úrelt fyrir-
bæri sem ekkert gott gæti af
leitt. Þessi ummæli voru siðan
birt í bandarískum blöðum. Á
næstu mánuðum linnti ekki í
Sovétríkjunum gagnrýni á hina
kínversku leið, þótt hún væri
jafnan borin fram undir rós.
í þessu sambandi skiptir það
ekki máli að Kínverjar játuðu
sjálfir síðar að þeir hefðu far-
ið of geyst í sakirnar. Hin
mikla umturnun sem kommún-
urnar höfðu valdið í sveitun-
um hafði orðið til þess að
framleiðslan minnkaði og ýms-
ir erfiðleikar komu upp. En
þetta tímabundna undanhald
Kínverja (tvö skref áfram, eitt
aftur á bak) stafaði áreiðan-
lega ekki af þeirri gagnrýni
sem borizt hafði frá Moskvu,
heldur af raunhæfu mati á að-
stæðum heimafyrir. Alþýðu-
kommúnumar hafa verið end-
urskipulagðar, en meginhugsun-
in að baki þeim ræður enn
ferðinni í Kína; það eru enn
sömu viðhorf sem liggja að
baki menningarbyltingunni,
sem nú stendur yfir og enn
verður ekki séð fyrir endann á.
Þrátt fyrir þann ágreining
sem kom upp á milli leiðtoga
Kína og Sovétríkjanna á
áranum 1957 og 58 og hér hefur
lítillega verið minnzt á, höfðu
þó ekki enn orðið alger vinslit
á milli þeiira. Sjú Enlæ var
gestur á 21. flokksþinginu 1
Moskvu snemma árs 1959 og
skömmu sx'ðar var gerður nýr
viðskiptasamningur milli ríkj-
anna þar sem Sovétríkin féll-
ust á að láta Kfnverja fá vél-
ar og annan útbúnað fyrirfimm
miljarða rúblna á tímabilinu
1959—1967. Þessi samningur fól
þó ekki í sér beina efnahags-
aðstoð við Kína; það var ril
þess ætlazt að Kínverjar greiddu
jafnharðan fyrir varninginn.
Næstu ár voru þau erfiðustu
sem yfir kínver&ka alþýðulýð-
veldið höfðu gengið, bæði vegna
þeirrar röskunar sem stafaði af
alþýðukommúnunum og stóra
stökkinu og óvenju slæms ár-
ferðis, þurrka og flóða. Vorið
1961 fóru því fram nýjar við-
ræður í Moskvu. Þeir samn-
ingar reyndust erfiðir, stóðu í
nærri því tvo mánuði, og að
þeim loknum tilkynnti sovét-
stjórnin öllum heimi að Kín-
verjar hefðu ekki staðið við
skuldbindingar sínar gagnvart
Sovétríkjunum, hefðu safnað
þar viðskiptaskuldum sem námu
rúmum miljarði rúblna. Sov-
étríkin hefðu fallizt á að veita
Kínverjum nokkum greiðslu-
frest.
Það hefur aldrei verið sund-
urliðað hvernig skuld Kínverja
við Sovétrikin var til komin,
en augljóst þykir af opinber-
um skýrslum að hún stafi ekki
einungis af þvx' að Kína ha£i
ekki staðið í skilum með
vöraafhendingar sínar. Margar
aðrar ástæður voru t,il þess að
Kínverjar stofnuðu til skulda
við Sovétríkin. 1955 höfðu þeir
þannig orðið að kaupa út Sov-
étríkin úr hinum sameiginlegu
sovézk-kínversku hlutafélögum
í Mansjúríu og einnig að greiða
fyrir þau mannvirki sem Sov-
étríkin skildu eftir í Poirt Art-
hur og Dairen. Kínverjar urðu
að greiða hinum sovézku tækni-
fræðingum sem störfuðu í Kína
há laun og hluta þeiira í sov-
ézkum gjaldeyri. Þeir urðu að
greiða fullu verði flutnings-
kostnað varnings frá Austur-
Evrópuríkjunum með sovézkum
jámbrautum. En mestan skulda-
Ég get ekki lokið þessu spjalli
án þess að minnast á sam-
skipti Kina og Sovétríkjanna á
alþjóðavettvangi, afstöðu þeirra
til annaira rfkja og viðhorf til
hinna svokölluðu heimsmála.
Það er þó að hætta sér út á
hálan ís að ætla að ræða þau
mál; þar er enn margt éhuldu.
Ástæða er þó til að taka það
fram sérstaklega að Kínverjar
hafa talið ágreining í einu slíku
máli eina helztu orsökina að
vinslitunum. „Alþýðudagblaðið"
í Peking sagði í febrúar 1963
bagga munu þeir þó hafa bund-
ið sér með hergagnakaupum
frá Sovétríkjunum vegna Kór-
eustríðsins.
Margt er enn á huldu um
viðskiptamál rikjanna, en allt
sem um þau er vitað bendir til
þess að Kínverjar hafi síður ea
svo notið neinna fríðinda í
Sovétríkjunum. Á þrettán árum
fengu þeir lán í Sovétríkjunum
að upphæð 1.700 miljónir rúblna.
Til samanburðar má nefna að
á aðeins sex árum, frá 1954
til 1960, veittu Sovétríkin öðr-
um fátækum bjóðum, Indverj-
um, Egyptum, Indónesum svo
að helztu lánþegarnir séu
nefndir, lán sem námu rúmum
10 miljörðum rúblna. Kínverj-
ar hafa orðið að standa á eigin
fótum. Því má auðvitað ekki
gleyma að lengi vel eftirstríð-
ið og einnig á fyrstu árum
eftir valdatöku kínverskra
kommúnista voru Sovétrikin
sem enn höfðu ekki náð sér
eftir blóðtöku stríðsins ekki af-
lögufær. Og þegar um hægðist
hjá þeim var sambúð Kína og
Sovétríkjanna orðin slfk að
vafasamt er hvort Kínverjar
hefðu þegið sovézka aðstoð, þótt
hún hefði boðizt.
Því má héldur ekki gleyma
að Sovétríkin veittu Kínverj-
um þrátt fyrir allt mjög mikr
ilsverða aðstoð á fyrstu árum
alþýðustjórnarinnar. Sú aðstoð
var ekki hvað sízt fólgin í því
að rúmlega tíu þúsund sovézk-
ir sérfræðingar á ýmsum tækni-
sviðum störfuðu í Kína í nokk-
ur ár og Sovétríkin létu Kín-
verjum einnig í té margs konar
aðstoð við að leggja grundvöll
að nútíma iðnaði, létu þá fá
teikningar og hannanir að iðju-
verum. Því meira áfall varð
það Kínverjum og þá um leið
sambúð þeirra við Sovétríkin
þegar sovétstjómin kallaði
heim fyrirvaralaust sumarið
1960 alla hina sovézku tækni-
fræðinga frá Kína. Þá reifscxv-
étstjórnin eins og Kínverjar
komust sfðar að orði, bókstaf-
lega í tætlur tugi gerðra samn -
inga.
að ógreiningur bræðraflokkanna
(orðalag þess) hefði fyrst crðið
opinskár í september 1959, þeg-
ar hin opinbera sovézka Tass-
fréttastofa hefði gefið út til-
kynningu um landamæradeilu
Kínverja og Indverja þar sem
hinn kínverski málstaður hefði
verið algerlega virtur að vett-
ugi, og Kínverjum í rauninni
gefið að sök að bera alla á-
byrgðina á deilunni. Þettahefði
verið í fyrsta sinn sem
sósialistískt ríki hefði snú-
Fx-amhald á 13. síðu.
NOKKUR ATRIÐI TIL GLÖGGVUNAR -
ERINDI FLUTT Á AÐALFUNDI KÍM
Samskiptin á alþjóðavettvangi
t