Þjóðviljinn - 15.06.1967, Page 7

Fimmfcudagur IS. jtóní 19G7 — ÞJÖÐVTLJXNN — SÍÐA 7
Einræiisfyrirmyndina fundu grísku
hershöföingjarnir í NATO-Portúgal
□ Rarmsóknardómstól 1 inn í Róm ákvað 22. maí s.l. að
hefja að nýjn rannsókn á einu hinu eftirminnilegasta morði
sem framið hefur verið í Evrópu eftir síðustu heims-
styrjöld. Þetta er morðið á leiðtoga andspyrnuhreyfingar-
innar í Portúgal, Humberto Delgado og skrifaira hans, sem
var frá Brasilíu./Lík þeirra fundust hroðalega útleikin í
apríl 1965 'í nágrenni við spænskt þorp sem heitir Villa-
nueva del Fresno og er í nánd við borgina Badajós — í
fárra kílómetra fjarlægð frá landamærum Spánar og
Portúgals.
□ Bæði spænskum og ítölskum yfirvöldum þótti á-
stæða til að gera rannsó'kn í máli þessu. ítalska lögregl-
an tók tvo menn fasta, ítalskan lækni og portúgalskan
mann, sem nú er grunaður um að hafa vís^ð leynilög-
reglu Portúgals, PIDE, á Delgado þegar þessi landflótta
hershöfðingi var að ferðast með leynd til landamæra
Portúgals.
Vopnabróóur Salazars, Franc-
isco Franco hershöfðingja, varð
svo felmt við bessa fregn, að
hann fyrirskipaði rannsókn
þegar í stað. Að þeirri rann-
sókn afstaðinni voru fyrirskip-
aðar handtökur tíu manna, og
INTERPOL falið að fram-
kvæma handtökurnar. Þessir
tíu menn, sem taka skyldi fasta,
eru í leynilögreglu Salazars,
eða mjög nátengdir henni. Með-
al þeirra er lögregluumboðs-
maður PIDE, António Goncalv-
es Semedo.
Salazar svaraði þessari móla-
leitun engu orði.
Á þvi er enginn efi að til
er virk stjómarandstaða í
Portúgal. En svo sterk eru
kúgunaröflin og grimm, og svo
víðtækt uppljóstrunarkerfið að
lítíð sem ekkert ber á þessu svo
séð verði. Einræði það sem
þama hefur ríkt í 41 ár, hefur
gengið svo nærri fóllkinu, að
það virðist orðið sljótt, og
hvorki hreyfir hönd né fót á
hverju sem gengur. í bréfi, sem
nokkrir menn úr þessari ólög-
legu andspyrnuhreyfingu skrif-
uðu Salazar, stóð eithvað é þá
leið, að portúgalska þjóðin væri
umbreytt í svefngengla.
Hver, sem þess hefur átt kost,
hefur afneitað þessari stjóm
með því að fara úr landi eða
flýja land. Eftir árið 1965 hefur
hálf miljón Portúgala (þjóðin
öll er 9 milj.) fengið leyfi tit að
fara úr landi, og nokkur hundr-
uð þúsunda hafa flúið, án þess
að þeir hafi fengið burtfarar-
leyfi. 1 fátsekrahverfum Parisar
eru n,ú um 200.000 portúgalskir
innftytjendur, þvínær atlir
flóttamenn (heimild: amlbassa-
dor Portúgals í París).
En ekki hafa þessir flóbta-
menn í löndum Vestur-Evrópu
nein tök á að vinna á móti
stjóm lands síns, því að sam-
vinna NATO og EFTA við Sata-
zar hefur gert lönd þessi fjand-
samleg andstöðumörmum ein-
ræðisstjómar Portúgals. T.d.
var Delgado harðlega bannað
að koma til Englands. Þeir
Port.úgallar, sem krefjast í heyr-
anda hljóði að Iýðræði verði
komið á í iandinu, verða að láta
sér lynda að gera það í löndum
utan Evrópu: Alsír, Kanadn,
Venezuela og einkum í Brasil-
fu.
Lissaibon hefur undirritað
mannréttindasáttmáta Saméin-
uðu þjóðanna, svo sem einnig
stjórnarskrá Porlúgala felur í
sér öli undirstöðulögmál lýð-
ræðisins, og er engan mun á
þessu að sjá og hjá löndum sem
lýðræði hafa meir en í orði
kveðnu svo sem Norðurflönd.
Með tilliti til meðferðar Sata-
zarstjómarinrrar á mannrétt,-
indaákvæðum sáttmálans, og
hinum sjá'lísögðustu lýðræðis-
reglum, mætti svo virðast sem
áletrun vegabréfa væri lítiilvægt
atriði. En svo er nú reyndar
ekki. Því þetta athæfi, að neita
að endumýja vegabréf portú-
gatskra ríkisborgara sem farnir
eru úr landi, jafngildir skerð-
ingu á mannréttindum á sam-
þjóðlegu sviði. Málið hefur vak-
ið athygli í Brasitíu og verið
tit umræðu á þinginu þar.
Framferði portúgösllku stjórnar-
innar hefur verið kært fyrir
mannréttindadómsixili Samein-
uðu þjóðanna. Journal de
Tarde, dagblaö sem gefið er út
í Brasiiíu, segir að Brasitía sé
orðin að lífstíðarfangelsi fyrir
landflótia menn frá Portúgal.
Meðal hinna þekktustu aí
þessum flóttamönnum er mað-
ur sem fyrrurn var í kjöri til
forsetaemibættis, prófessor Ruy
I.uis Gomes, Sarmenlo Pimentel
setutiðsforingi, og Castro Soro-
membo ritihöfundur frá Angola,
og Miguel Urbano Roderigues,
sem skrifar forustugreinar um
-S>
SJÓNVARPIÐ í SÍÐUSTU VIKU
Ég get ekki stillt mig «m að
byrja þetta spjall á kosninga-
sjónvarpinu, þó að það eigi í
raun réttri ekki heima fyrr en
i næstu viku. Það var verulega
gaman að sjá hvað sjónvarpið
megnaði í þessu efni og auðsæft
að allir höfðu lagzt á eitt um
að hagnýta þetta tækifæri til
að sýna hvað í þeim bjó. Þeir
Magnús Bjarnfreðsson og Guð-
mundur Arnlaugisson spjölluðu
rólega og þægilega við áhprf-
endur. Einkum dáðist ég að
Guðmundi, sem ekki er skerm-
vanur á við Magnús, hvað
hann var í fullkomnu jafnvægi
í öllum talnafansinum og rétt
eins og heima hjá sér framan
við sjónvarpsvélamar og í sinni
eigin stofu. Lista- og skemmti-
(deildin gerði sitt á mánudags-
kvöldið til að hafa ,ofan af fyrir
fólki, með því að renna í gegn
nokkrum upptökum frá vetrin-
um, eingöngu söng og tónlist.
Ekki kunni ég allskostar við
þann hátt Eiðs Guðnasonar, að
láta kjósendur vitna um skoð-
anir sínar undir nafni. Þetta
er kannski ekki stórt atriði og
óþörf viðkvæmni fyrir skoðana-
helgi háttvirtra kjósenda hér á
Islandi, þar sem allir vita hvar
allir eru í pólitík og allir flokk-
ar þykjast hafa sínar merking-
ar í fullkPmnu lagi, en óvið-
kunnanlegt þótt mér það engu
að síður.
En allt um það. Hafi sjón-
varpið heila þökk fyrir kosn-
ingadagskrána-
Ég mætti kannski skjóta þvi
að Markúsi Erni Antonssyni að
bæði mér og mörgum fleirum
þykir hann lesa fréttirnar allt
of hratt og líklega eiga óþarf-
lega tíðir mislestrar hans rót
sína í þeim ágalla, sem hann
ætti að lagfæra hið bráðasta,
þvf að öðru leyti er hann starfi
sínu prýðilega vaxinn.
Á sunnudagskvöld sýndu
Bandaríkjamenn sjálfa sig á
undanhaldi í Kóreu í kvikmynd
inni ,,Mannaforráð“. Myndin
sýnir hvemig atvinnulhermann-
inum og Mahninum lendirsam-
@n í liðsforingja, er fengið hef-
ur fyrirskipun, sem óhjákvæmi-
lega hlýtur að tortíma nokkrum
af hans eigin mönnum, ef hann
hlýðir. Þrátt fyrir virðingar-
verða baráttu verður Maðurinn
að lúta í lægna haldi og at-
vinnuhermaðurinn gerir skyldu
sína undir því yfirskini, að
leifamar af heilli hensveit séu
mikilvægari en 20 mannslíf-
Vafalaust hefur þessi ákvörðun
verið rétt frá herfræðilegu
sjónarmiði, en engu að ' síður
hlýtur hún aö, vekja menn til
unihugsunar um hve ómennsk
hermennskan er í raun og veru.
Þó að myndinni væri greinilega
ætlað að færa mönnum heim
sanninn um að persónulegar
tilfinningar séu alls óhæfar í
hemaði, þá gerði hún í raun-
inni hið gangstæða. Aðalhlut-
verkið var leikið af Robert
Stalk'
Á mánudagskvöldið binguðu
formenn sjómmálaflokkanna
um stjórnmálaviðhorfið með til-
liti til kosninganna Pg urðu
ekki á eitt sáttir, eins og nærri
má geta. Skemmtilegast fannist
méraðsjá hvemig Bjarni for-
maður brosti asvinllega við Ey-
steini, þegar hann átti við hann
orðastað. I brosinu leyndistheill
hafsjór af umburðarlyndi og
vorkunnsemi hin6 algóða, en
umvörndunarsama landsföður.
Það var nærgætnislegt af
sjónvarpinu að skjóta söng
beirra Lyn og Graham Mac-
Garty milli stjórnmálaforingj-
anna og „Bragðarefanna“.
Á miðvikudaginn var „Syrpa“
Jóns Amar Marinóssonar at-
hyglisverð að vanda, en hann
fór með okkur norður í land á
nfmælisuppfærslu Leikfélags
Akureyrar á „Draumi á jóns-
messunótt" eftir W. Shake-
speare.
Á eftir Syrpu var endursýnd
brezka kvikmyndin „Horfðu
reiður um öxl“ sem gerð er eft-
ir frægu leikriti John Osborne.
Sú mynd verður minnisstæð bg
ekki sízt leikur Richard Burt-
ons.
Muni og minjar á föstudags-
kvöldið kynnti að þessu sinni
frú Elsa Guðjónsson safnvörður.
Nefndist þátturinn ,,Blátt var
pils á baugalín“ og fjaWaði
um sögu og þróun íslenzkra
kvenbúninga. Þetta var veru-
lega forvitnilepur þáttur, eins
og aðrir'sem á undan eru komn-
ir, en lýti var að hve flutn-
ingur frú Elsu var stirður, eða
réttara sagt stífur- Hún vék
ekki frá púlti því, sem hún las
af fróðleik og kynningar og
starði á textann, eins og hún
væri dauðhrædd við að líta
upp. Henni til aðstoðar voru
átta indælar meyjar. Þær báru
vel hinar fornu flíkur og mikið
væri gaman, ef ungar íslenzk-
ar konur sýndu fatnaði þessum
meiri ræktarsemi en nú gera
þær. Andlitið á ungum etúlk-
um verður svo skemmtilega
undirfurðulegt undir skotthúf-
unni.
Öðmenn úr Keflavik létu
móðan rnása. Þar fór saman
slæm tónlist og vondur söngur.
í söngnum draga þeir félagar
mjög dám af Hljómum, eða
„Þórshömrum". Hann er líkast-
ur þvi að piltarnir séu í þann
veginn að gera á sig, en maður
stendur vamarlaus og ráðþrota
gagnvart táningatízkunni í
þessum efnum sem öðrum.
Ekki veit ég hvort þeir ætluð-
ust til að fá klapp á kollinn
fyrir að flytja frumsamið lag
með „frumsömdum“ amerískum
texta fyrir íslenzka. áhorfend-
ur, en nær hefði verið að gefa
þeim spark í afturendann,
svona af „prinsipp“ ástæðum.
Á hinn bóginn var það þó
skömminni til skárra en mis-
þyrming þeirra á móðurmál-
inu, sem þeir bera fram á til-
gerðarlegri tæpitungu. Ef til vill
er það lenzka hjá ungu fólki
suður með sjó að vera tvítóla í
málfarslegum skilningi?
Ég veit að þetta er æði harð-
ur dómur um unga menn, en
þess verður að krefjast að
skemmtikraftar, sem taka laun
fyrir að koma fram í sjónvarpi,
sýni áhorfendum sínum lág-
marks kurteisi.
Vikunni lauk með æði nú-
tímalegum, en skemmtilegum
frönskum ballett eftir Roland
Petit. Sjálfur dansaði hann að-
alhlutverkið ásamt Zizi Jean-
marie. — GO.
stjómmál í íhaldsblaðið O Est-
ado de S. Paulo, mjög áhrifa-
ríkt blað. Þegar Castrb Soro-
mebo, sem er aMþeiklctur rithöf-
undur, bað um framlengingu á
vegabréfi sínu í skrifstofu ræð-
ismanns Portúgals í París, var
beiðni hans að vísu sinnt, — cr>
stimplað var reyndar á vegá-
bréfið: „Gildir aðcins á ferð
til Portúgals um Spán“.
Salazar, sem sjáifur ferðast
aildrei neitt og hefur aldrei
komið út fyrir Pyreneaskaga,
hllýtur að líka það vel að vita
landa sinná svo vandlega gætt
jafnvel þótt þeir séu komnir
til annarra landa en þessa hins
bezta af öllum hinum ágastj
ei n ræðisrík jum.
Samt hlýtur sú spurning að
vakna fyrr eða síðar, hvort hin-
ar NATO-þjóðimar láti sér t>l
lengdar líka að hafa samstarf
við annað eins skrípi, sem
Portúgai vissulega má teljast.
I sáttmála Norðuratllanzhafs-
bandalagsins er svo ákveðið í
greinunum um markmið banda-
18'gsins, að þátttakendur séu
fastákveðnir að tryggja frelsi
þjóðar sinnar hver fyrir sig og
sameiginlegan menningaraif
sem á allt sitt undir grundvall-
arlögmálum lýðræðis og per-
sónufrelsis og lögum og rétti.
Þessi markmiðsyfirlýsing cr
endurtekin í annarri grein og
þar er það fulilyrt, að „aðilar að
sáttmáiianum vilji stuðla að
friðsamlegum og vinsamHegum
samskiptum miMi þjóðanna . . .“
„Samt hafa þær þjóðir, sem
þessu lýstu sig samþykkar, látið
sér lynda, án þess að depla
auga, að Portúgal hefur nú á
sjöunda ár átt í blóðugu striði
á þrem vígstöðvum við nýlend-
ur sínar í Afríku, en vopn
Portúgala koma reyndar beint
frá NATO-löndunum. Og án
þess komið hafi til nokkurra
mótmæla frá nokkru af þess-
um af þessum löndum, hefur
Portúgal nú ó síðustu mánuðum
verið gert að einum aðalhyrn-
ingarsteininuín í (svoköMuöu)
hervarnankerfi NATOs, með þvf
að staösetja yfirstjóm IBER-
LANT í Portúgaí.
Eftir að Griikkland viarð að
einræðisríki í april síðaslfliðn-
um, hefur komið til andmæla
gegn því að Grikkland sikuli
eiga sæti með lýðræðisríkjum
NATOs. Þessu mætti svara
þannig á hótfyndinn hátt, að
Grikkland sé fjariægt þeim
löndum, sem annars standa að
bandalaginu. Þá munu ófyrir-
leitnir náungar ef til vill leyfa
sér að spyrja hvernig á því geti
staðið að Portúgal fókk að vera
með, og það sem eitt af stofn-
endum, NATO, án þess nokkur
gerði neitt til að andmæfla því.
Hið eina af NATO-ríkjunum,
sem hingað til hefur nokkuð
látið í Ijós um stjómarfar Portú-
gals — hvernig því er farið —
er Grik'kland, og svo sem vænta
mé, hið nýja einræðisríki hers-
ins. Eftir að valdaránið fór
fram, sagði málsvari þessarar
nýju stjórnar f viðtali við
Súddeutsche Zeitung, að fyrir-
Salazar.
Fasist-aríkiö Portúgal er
oftar til umræðu í blöð-
um erlendis en hér á Iandi,
til dæmis birta Norður-
landablöðin iðulega greinar
þar sem stjómarfarinu i
þessu bandalagsríki okkar
er lýst af raunsæi og það
harðlega fordæmt. Sem
dæmi um slík skrif í
dönskum blöðum er sú
grein sem hér birtist í
þýðingu og endursögn, tek-
in úr einu Kaupmannahafn-
arblaðanna fyrir skömmu.
myndin væri Salazar, og eng-
inn annar. Þetta er vel skiljan-
legt, þvi stjórn Salazars i Portú-
gal er hið elzta og lífvænleg-
asta af þeim fasistaríkjum, sem
upp komu í Evrópu á þriðja
og fjórða áratug aldarinnar.
Jafnvel einræðisríki Francos,
svo slæmt sem það er, þá er
það að öfllu leyti — bæði stjóm-
arfarslega, f járhagslega og þjóð-
félagslega — langtum frjáls-
legra og miklu síður afturhalds-
samt en hið portúgaflska. Franco
á sér sögulegar forsendur, hinn
er ekki annað en ósvífnin.
Stjórnarfar Salazars er ná-
kvæm eftirlfking ,af stjórnarfari
fyrirmynda hans: ítalíu Musso-
linis og Þýzkalandi Hitlers.
Þannig er uppfræðslu barna á
sömu lund háttað (Mocidade
Portuguesa með leiðtogaskólurn
þess) verkalýðssamtökunum FN
AT (Kraft durch Freude) og
þinghaldinu og réttarfarinu,
svo ekki sé minnzt á PIDE.
(er Gestapcsérfræðingar skipu-
lögðu forðum) eða Legiano
Portuguesa, eftirmynd af SA
Hitlers.
Bftir að stúdentar í Portúgal
hófu andmæli svo um munaði
árið 1962, hefur verið svo kyrrt
í Portúgail að heyra mætti flugu
detta. Franco hefur haft það til
að sýna útlendingum inn i
fangelsi sfln, — það hefur Sala-
zar aldrei gert. Jafnvefl Rauði
krossinn fær ekki að líta þar
inn.
Á Spáni er hverjum manni
heimilt að ferðast úr landi og
ritskoðun er afnumin, og verka-
menn hafa verkfallsrétt. í
Portúgal er haft nákvæmt eftir-
lit með öllum leyfum til að
Framhald á 9. síðu.
|
| Ritgerðir Barða Guðm. um uppruna
| í slendinga eru komnar út á ensku
□ Ritgerðir Barða Guðmundssonar um Uppruna ís-
lendinga eru nú komnar út á ensiku í Bandaríkjunum,
gefnar út af University of Nebraska PreSs í Lincoln.
Dr. Lee M. Hollander prófessor hefur þýtt rit Barða
og skrifar formála.
Þessar ritgerðir Barða heit-
ins Guðmundssonar birtust
upphaflega í ýmsum tíma-
ritum, og vöktu þær þá
þegar mikla athygli- Þær
komu í bókarfprmi 1959, eftir
lát Barða, og önnuðust Skúli
Þórðarson sagnfræðingur og
Stefán Pétursson þjóðiskjala-
vörður þá útgáfu. Þar voru
einnig birtar ýmsar ritgerðir
um aðstæður í Noregi á vík-
ingaöld, en í ensku útgáfunni
eru einvörðungu birtar þær
ritgerðir sem fjalla um upp-
runa íslendinga.
Þýðandinn, dr. Lee M.
Hollander, er prófessor í ger-
mönskum málum við háskól-
ann í Texas og hefur lagt
sérstaka stund á norrænar
fornbókmenntir. Hann er heið-
ursfélagi í Visindafélagi Is-
lendinga og hefur verið sæmd-
ur Fálkaorðunni, enda hefur
hann þýtt á ensku mikið af
norrænum fornbókmenntum,
þar á meðal Eyrbyggja sögu,
ásamt Paul Söhaoh, en hún
hefur áður komið út á for-
lagi Nebraska- Ennfremur hef-
ur það forlag gefið út bók
Peters Hallbergs um Islend-
ingasögur. I formála segir
Hollander prófessor að rann-
sóknir Barða séu brautryðj-
andaverk mikils fræðimanns,
er hafi verið lítt kunnar ut-
an Islands. Úr þvi sé ætlunin
að bæta með þessari útgáfu.
Enska útgáfan er 173 síður.
og fylgir henni nafnaskrá.
Hún mun vera komin f bóka-
verzlanir hér.
Barði Guðmundsson
ÁvUMVWVUMmMVMMUWUAMUMAUVUUMMMMMMMMMWVUMMMUMM) 'VMMVWUVUVUMMVUMMMMVUMMMMMMWWVWWVWMMVWVWMVVMVMM
l