Þjóðviljinn - 29.11.1967, Blaðsíða 5
Miðvikudagur 29. nówœiber 1967 — ÞJÓÐVHJINN — S-lÐA g
(
bokmenntir
Ný skáldsaga eftir
Guðmund G. Hagalm
Skuggsjá hefur gefið út nýja
skáldsögu eftir Guðmund G.
Hagalín sem nefnist „Mánus á
Valshamri og meistari Jón“.
Með henni eru bækur höfundar
orðnar næstum því fimmtíu og
verður Guðmundur Hogalín
einna sízt íslenzkra höfunda
sakaður um pennaleti. Nú
naunu nokkur ár síðan hann
sendi frá sér skáldsögu, en
hann hefur að undanförnu
fengizt mikið við ævisagnarit-
un.
Um það, hvernig hessi skáld-
saga varð til, segir Hagalín í
formála fyrir bokinni:
„Þetta sögukom gerði ég til-
raun til að færa í ietur sumarið
1920, nýkominn heim úrmargra
ára reiki um lendur erlendra
tízkubókmennta. Þá fór ég að
svipast um í heimahögum og
skyggnast eftir áihrifavöldum
bernsku minnar og hverjir
hefðu reynzt ]>ví fólki, sem ég
þekkti bezt og átti sinn þátt í
að möta mig varanlega, traust-
astir lciðtogar í lífsins stríöi.
Ekki komst ég langt með sögu-
kornið í það sinn, en þar eð ég
hef ávallt síðan haldið viö
kynnum mínum af meistara
Jóni og hvorki gleymt því, hver
áhrif hann hafði á' mig í
bernsku né reynslu minni af á-
hrifum hans á gamla vini mína,
granna og sveitunga, hefur
söguefninu annað veifið skot-
ið upp í huga mínum, unz ég
í fyrra, þegar liðnar vöru þrjár
aldir frá fæðingu meistarans,
Guðmundur G. Hagalin
tók: á ný að færa sögukornið í
letur.“
Márus á Valshamri og meist-
arí Jón fjallar um, hvert þjóð-
lífsafl kcnning Jóns biskups
Vídalíns var á Islandi, en sag-
an snýst einmitt um þann
möndul. Jafnframt er hún um-
hverfislýsing, þar sem margir
eftirminnilegir atburðir gerast
og ótal sögupersónur gegna
margvisiegum hlutverkum.
Skáldsagan er 208 bls. Atli
Már gerði bókarkápu.
Þegar við vorum ung...
Drífa Viðar.
Fjalldajalilja.
Heimskringla 1967.
213 bls.
Fyrsta skáldsaga Drífu Viðar
geymir endurminningar Reykja-
víkurstúlku frá dvöl hennar í
sveit — fyrst sem unglings,
síðan uppkominnar stúlku. Asa-
laust líður fyrir augu lesandans
myndasafn af því som getur
borið fyrir augu og eyru slíkr-
ar persónu: heyskapur, mjaltir,
berjaferðir, hestar og kóngulær,
líýr og jötunuxar, þjóðtrú og
andaglös, strákaíyllirí og sveita-
böll. Og saman við allt þetta
fléttast ástarævintýri sem ekki
er vandræðalaust, þvi báðar ■
vilja þær Andrés eiga, sögu-
konan Halla og frændkona
hennar, Guðfinna.
Ástarævintýri þetta or
kannski það eina sem er „siigu-
legt“ í þessari bók, þótt við vit-
um einnig af því, að tími henn-
ar er sá þegar sveitinni er tek-
ið að hnigna, veröld hennar er
á undanhaldi. Að öðru leyti er
sagan undarlega kyrrstaíð, andi
epdurminninganna ræður ríkj-
um og tfnir til án verulegs úr-
taks stórt og smátt samkvæmt
þeirri elskulegu eigingirni að
allt var merkilegt sem fyrir bar
þegar við vorum ung. Stundum
situr ómengaður hversdagsleik-
inn í fyrirrúmi og reynir að
i’éttlætá sig í éndáláusri festi
smáatriða: „Það eru komnar
harðar mjaltir þegar við hætt-
um. Kýrnar standa við hliðið
og horfa sorgimæddum, blíðum
augum yfir gri-ndverkið hvort
einhver fari nú ekki að koma
Góð drengjabók
Fritiof Nilsson, Piraten:'
Bombí Bitt. Helgi
Hjörvar þýddi. Flat-
eyjarútgáfan.
Þær gerast nú æ sjaldgæfari
góðax strákasögur. Þeim mun
ánaagjulegra -er bað að lenda á
gömlum kunningja en góðum,
sagan af Bombí Bitt er komin
út í nýrri útgáfu. Einhvern
tíma endur fyrir löngu þýddi
Hélgi heitinn Hjörvar ]>essa
sasnsku drengjabók, gott ef
hann las hana ekki í útvarþ
líka. Maður drakk þetta í sig
í gamla daga og lifði sig inn í
ævintýri þeirra kumpána, góð-
borgaradrengsins Elíss og
Perry Mason-
sögur Gardners
á íslenzku
Offsetprent h.f. hefur hafið
útgáfu á Perry Mason-sögunum
eftir Eearle Stanley Gardner
í vasabókarbroti. Heitir íyrsta
bókin, sem út kemur í þess-
arí útgáfu „Leyndarmál stjúp-
dótturinnar".
í þessari sögu fær Mason til
úrlausnar flókið íjárkúgunar-
mál, sem áður en varir snýst
upp í morðmál. En þótt málið
sé á margan hátt erfitt viður-
eignar tekst Mason samt að
gæta svo hagsmuna skjólstæð-
inga sinna, sem illa cru stadd-
ir, að allt fer vel um síðir.
Perry Mason-sögumar munu
vera gefnar út í fleiri löndum
en nokkrar aðrar sögur af
sama tagi og sjónvarpsþættir
ium söguhetjuna eru sýndir f
tuguao landa.
Iielgi Hjörvar
glæfrakvendissonarins Bombís
Bitt Lfkt og aðrar sígildar
barnaibækur á þessi sér þann
ciginleika, að fullorðnir gcta
gripið til honnar líka, mér til
óblandinnar anægju eyddi ég
yfir hcnni Icvöldstund á ný nú
fyrir skemimstu. Vafalaust eiga
tápmiklir strókar, þeir sem
telja það ekki skyidu sína að
hoiðra sama og allir allt, enn
eftir að hafa af henni skemmt-
un. Það cr mikiil óbyrgðar-
hluti að þýða bækur fyrirbörn
og unglinga, nógu margt verð-
ur til þess oð eyðileggja fyrir
þeim máismekkinn samt. Þótt
ekki væri nema málsins vegna
gæti ég mælt með þessaribók,
— tungutaki Helga Hjörvars
þarf ég ekki að lýsa. — J.Th.H.
og hleypa þeim innfyrir og
mjólka þær. Þær ganga fúsar
innfyrir hliðið þegar frænka
opnar það. Frænka og Helga
mjólka á stöðli, það er gott
veður. Jóna fer strax inn að
snyrta Sigga eftir daginn. Bóndi
og vinnumenn hans finna sér
bletti til að slá. Bærinn er los-
aður úr grasi.“ I annan stað er
ljóðræna náinna samskipta við
náttúruna efst í huga höfundi:
„En það er sumarnótt hvít og
ijúf með þokur og líf sem leys-
ast úr álögum. Vatnið tekur að
fossa úr fjöllum, grasið að
köma undan sverði, lömbin
koma útúr vömbinni á móður
sinni í þennan kulda sem okk-
ur Guðfinnu kappklæddum
finnst nóg um, folald komið við
hliðina á henni Frigg. Sólin
bak við næsta leiti og varast
að styggja næturlífið, útilegu-
menn í Selið, náttúrusteinamóð-
irin úr vatni, huldumeyjar í
þoku og hylja fjallið stundum
og hjúfra við ósýnilegt vorið;
dvergur kemur úr steini; tröll
sitja í hnipri inni í fjöllum og
þora sig ekki að hræra, það er
svo langur sólargangurinn að
þau vita ekki oi-ðið af fyrr en
sí>lin er komin upp og þau dag-
ar uppi .... Og þetta næturlíf
baðar sig í dögg og óskar sér:
baða ég mig úr dögg og úr dag-
leiði, og má onginn vita hvors
vegna hver um sig óskar sér
enda þótt allir viti, að sumar-
ið líði aldrei, það er eilíft þessa
nótt.“
□
Þessi dæmi gefa ef til vill
nokkrar upplýsingar um kasti
bókarinnar — Það er yfir
henni blær ferskleika og cin-
lægni, málfarið er blátt áfram
menningarlegt; sá tónn saknað-
ar eftir ástum sem voru í ver-
öld som var ber vott um við-
kvæmni, sem hefur gát á sér
og herðir sig upp þegar púkar
tilfinningaseminnar geragt of
nærgöngulir. Hinsvegar segja
þau ekki frá öðrum hlutum, til
að mynda ekki frá því að ást-
arsagan er sögð mtv} hógværum
hætti, smekklega. Ekki heldur
frá vanda þess höfundar sem
lætur ógagnrýninn anda endur-
minninganna rdða ferðinni;
hvernig má hann vekja forvitni
eða áliuga lesanda á ]>essari
borjaferð, á j>essari bitafærslu,
á ýmsum gamalkunnum hlut-
um? Þnð er einmitt jxxssi vandi
sem Drífn Viðar ræður eklci við
— Icsandi vill þreytast ,.j>egar
fram f sækir, frísklégur stílil ber
hann ckki yfir cndurtokningar
með tilhi-igðuim, yfir fleiri og
fleiri tíðindi úr heimi búskap-
ar og þióðsögu. Saga Drífu Við-
ar hefði grætt á niðurskurði.
gagnrýnna vali, meiri rækt við
sjálfstæða tilveru fólksins í sðg-
unnl.
A.R.
A vinningur og yfírsjónir
Ingimar Erlendur
Sigurðsson.
Islandsvísa. Skáldsaga.
Heigafell 1967.
132 bls.
Ilslandsvísu segir unglings-
piltur, sem heitir ekki ó-
frægara nafni en Jónas Hall-
grímsson, frá þeim ótíðindum
að l&lendingar glöbuðu landi
sínu. Þessi stutta saga gerist á
einu sumri. Þá er svo komið,
að Islendingar hofa hleypt út-
lendingum inn í'landið í stór-
um stíl í kjölfar þátttöku í
hemaðanbandalögum og við-
skiptabandalögum og „Allsherj-
arbandalagi“ svo og erlendrar
stóriðju með ál- og hergagna-
verksmiðjum. Útlendingiar eru
orðnir fleiri en Islendingar í
landinu og sambúðin stirð —
hreyfing þeirra sem viljá þá út-
lendu á brott hefur verið bönn-
uð. Islendingar em klofnir í
þessu máli — sumir láta sér vel
líka og segjast trúa á „lieim án
landamæra“, þeirra á meðal er
Gissur, bróðir sögumanns. Unz
dreifibréf, þar sem forsaga
imálsins er rifjuð upp, veröur
sá dropi sem fyllir mælinn —
innan skamms logar allt í ó-
eirðum milli þjóðanna í land-
inu. Og álþjóðleg yfirvöld íá
ráðamenn (fulltrúi þeiira í sög-
unni heitir einfaldlega Ráð-
herrann) til að samþykkja að
íslendingar séu allir fluttir á
brott til annarra ianda þar eð
samtoýlisvandamál þjóðanna á
eynni verði ekki lengur leyst.
PóJitísk dæmisaga og enginn
þarf að fana í grafgötur um það
hvað vakir fyrir höfundi. Hann
hrærir saman orönum lilutum
og óorðnum (toókinni lýkur á 4"
tökum svipuðum þeim sem
urðu 30. marz 1949; análflutn-
ingur Ráðherrans til vai-nar af-
sali er útfærsla ad atosurdum
á viðhorfum sem hafa heyrzt úr
ráðherrastól) í því skyni að
vekja með mönnum ugg um
leiðir þessai-ar þjóðar.
Þessi saga er að mínu viti
allmiklu toetur gerð en Borgar-
líf, næstsíöasta bók Ingimars
Erlendar. Þessi bók er knappari
í formi, segir á spax-samari og
beinni hátt það sem höfundur
hefur fram að færa, þar er
miklu minna um stórýrði sem
erfitt er að stánda við. Um leið
kemur það enn fraim að Ingi-
mar Erlendi eru mislagðar
hendur. Þær hættur sem hann
virðist eiga erfiðast með að
staridast eru fólgnar í ofsögn, of
stei-kum áherzlun og ,svo Ijóð-
rænu óhófi. 'íimislegt er til að
mynda mjög snotui-t í lýsingu
elskendanna Jónasar og Þöru —
en þar er líka setning sem
þessi: „Hún var ekki draumur
jarðarinnar um himininn held-
ur draumur jarðarinnar um
sjálfa sig. Ég var draumur him-
insins um jörðina — um hana.“
Þegar gamall íslenzkukennari -
kveður „Yfir kaldan eyðisand" í
kennslusbund þá bregður svo
við að „Hijómurinn fór sem
elding um brjóstið.“
Líklega er sá þáttur bókar-
innar einna sterkastur sem seg-
ið frá því þegar sögumaður
kemur heim úr skóla og spyr
að því af hverju hann heiti
Jónas, hver Jónas Hallgrímsson
hafi verið: í þessu atriði tekst
höfundi einna bezt að sýna í
viðbrögðum og tilsvörum einn- ,
ar fjölskyldu l>ann vanda sem
hann hefur sett heila þjóð i.
En einnig þar koma fyrir ó-
þarfir hlutir: af hverju þarf
móðir drengsins að ganga „að
borðinu eins og hún ætlaði að
kljúfa það með líkamanum"
þegar hún spyr livaða stúlka hafi
sagt honum frá hinu bann-
færða skáldi? Og í sömu svif-
um birtist og ofurviðkvæmni
gagnvart einhverskonar liolg-
um táknuim um það som ís-
lenzkt er: huldufólkssteinninn
hennar ömmu, gaimlar lausavís-
ur. Islandsvísa verður vígvöllur
í fleiri skilningi en einum: þar
takast á áviwningar og yfir-
sjónir rithöfundar.
En í afsalsræðum Ráðherrans
Ingimair Erlendur
tveim nýtur Ingimar Erlendur
sín bezt: þar er fylgt eftir aí
dágóðri hugkvæmni og oft
skemmtilega imálfluthingi manns
sem reynir að koma heim og
saman andhverfum sjónarmið-
um: hinu mesta óréttlæti í naf ni
æðstu sanngirni — Islendingar
skuli víkja í nafni friðar og
framfara. Við getum sagt sem
svo að Islandsvísa sé spunnin
af þrem þáttum: útlendinganna,
hinna „jákvæðu íalendinga" og
hinna „neikvæðu", hikandi eða
svikulu — og hinn þriðji verð-
ur sýnu merkastur, mest fyr-
ir sakir þessa málflutnings.
En þó eru ótalin þau vand-
kvæði sem að mínu viti
verða mest hindrun gegn þvi að
Islandsyísa nái tilætluðum á-
Um eyjar
Bergsveinn Skúlason.
Um eyjar og annes II.
— bókaútgáfan Fróöi —
I fyrra kom út bók eftir
Bergsvein Skúlason: Um eyjar
og annes. Þetta var allstór bók
eða 274 bl. Nú er nýútkomin
önnur bók þessa rits frá hendi
höfundar, lítið eitt meiri að
blaðsíðutölu, svo þetta er orðið
allmyndarlegt verk, og það sem
betra er, hverjum vandfýsnum
lesara mætti þetta vera kær-
komin lesning. Ritháttur Berg-
sveins minnir á aldamótarit-
höfunda þá sem beztir eru stíl-
istar. Málið óþvingað og hreint,
sterkt og mikill svipurinn. Hinu
ber ekki að leyna, að nokkuð
eru þessar bækur tiltínzlusamar
og lausar í sér enda er vett-
vangurinn víður og viðfangsefn-
ið margbreytilegt. Hér ber á
góma atvinnusögu, staðalýsing-
ar, örnefnasögu, þjóðsögu og
mannfræði. Sögusviðið er
Breiðafjörður og land allt til
Patreksfjarðar vestur.
Eins og kannski eðlilegt er,
dvelst höfundi lengst við
bernskustöðvarnar í Vestur-
eyjum, enda er þar fyrir að
liitta listilegustu gerða kafla
bókarinnar. Frásagan um árs-
tíðirnar er fráhær, jaínvel far-
ið á kostum góðskálds á stund-
um. Ritgerðin um vorið í ínn-
eyjum er höfuðprýði verksins,
cnda sögusviðið þar svo sér-
stætt, að tæpast á það sér hlið-
stæðu svo nemi í landinu öllu.
Nema hvað um það: t penna
meðálmannsins mundi þetta
vera hversdagslegur veruleiki,
hjá Bergsveini ríkir þar hins
vegar mikil hátíð.
Þetta rit — það er eins og
að fylgjast með guði sjálfum á
hrifum: þau eru tengd því
hvemig hið pólitiska dæmi er
sett upp. Það er blátt áfram
gert mjög einfalt Við stöndum
andspænis Þeim. Og fyrir báð-
um er gerð grein með mjög al-
mennum hætti og einföldum.
Við, þaö sem íslenzkt er, það
er eitthvað gott og göfugt, tengt
nakikrum minnum, helgum
steini, gömlum visum. Þeir, hið
útlenda, eitthvað uggvænlegt,
annarlegt, iillt, birtingarfoirm
þcss mjög fábreytilegt — þotu-
dnunur, urr vígvéla, hergagna-
verksmiðja. Af svo einföldum
„abstrakt“ andstæðum siprettur
ekki áhrifamikill bókmennta-
legur veruleiki.
Hér er um vanda að ræða
sem Ingimar Eriendur er ekki
einn um, héldur hefur borið á
honum í ýmsum myndum í
hernámsandstöðubókmenntum.
Höfundar telja að Islendingar
séu breyttir menn til hins
verra, hafi — alltof margir —
tekið upp nýtt og verra gilda-
mat, mannleg verðmæti, þjóð-
leg menning hafi þokað fyrir
annarlegri dýrsku á allskonar
gullkálfuim. Erlent herlið í land-
inu er aðalhvatinn á slíka þró-
un, síi sem bezt sézt, því er
vandinn í þessum bókmenntum
að mestu einskorðaður við það
— við stöndum andspænis þeim
(sem hafa svo með sér svikara
og vesalmenni). Það er ef til
vill ekki nema eðlilegt að menn
hallist til að setja dæmið upp
með þessum hætti. En gallinn
er sú að með þessum hætti er
mönnum stefnt foeint inn í öng-
stræti þröngrar þjóðemishyggju
og móralíseringar. Þvi ekki að
spyrja nýrra spuminga? Gæti
ekki orðið nokkur ávinningur
að því að gefa foettrr gaum að
þeirri staðreynd, að þær breyt-
ingar sem menn harma eru
samfara miklum landvinning-
um kapítalisma á Islandi ? Og
athuga hvort einmitt þessir
landvinningar þrengi í raun
réttri ekki miklu meir að sjálf-
stæðri íslenzkri þj óðmenningu
en jafmvel návist hers í KeQa-
vfk.
A.B.
og annes
göngu um jörð sína. Qg við
nemum í snöggri sjónhendingu
allt sem hann hefur skapað og
sjá, það er harla gott, allt nema
helvítis minkurinn. Þetta rit —
mætti það minna á, en enríbá
lifa góðir stofnar í moldu rit-
vallar okkar,’ þó undanskildir
scu þeir sem hæst hafa borið
um stund. Megi Bergsveini vera
þakkaðar þessar bækur að verð-
leikum.
Próíarkalestur er ekki nema í
meðállagi vandaður. Það er
annars furðulegt, að augljósar
stafvillur skuli ekki vera leið-
réttar í prentun þó að áköfum
rithöfundi hafi þar yfirsézt á
punktum.
Annars er frágangur bókar-
innar mjög þokkafullur.
•Tón Jóhannesson.
Enn spennandi
bók eftir Bagley
Út er komin ævintýrasaga að
nafni „Fellibylurinn" eftir enska
blaðamannjnn og s.káldsagna-
höfundinrí Desmond Bagley, en
áður hafa komið út eftir sama
höfund sögur eins og Gull-
kjölurinn og Fjallvirkið.
Atburðarásin er spennandi
og fjallar um bandarískan veð-
urfræðing og fellibylinn Mabel
á Karabíska hafinu, — eyjuna
Fernandez og stríð milli upp-
reisnarhers og einræðisherra
eyjunnar.
Bókaútgáfan Suðri gefur
bókina út. Gísli Ólafsson þýddi
bókina. Bókin er 263 bls. að
stærð og eru greinargóð kort
á spássiu yfir helztu staðí,
er viðkoma sögunni.
1
I
t