Þjóðviljinn - 07.12.1967, Page 7

Fimmtudagur 7. desemiber 1967 — ÞJÓÐVHJINN — StÐA
!
bokmenntir
Svartur dauði og hvítur hrafn
Steinar Sigurjónsson.
Blandað í svartan dauð-
ann. Almenna bókafélag-
ið. 1967. 153 bls.
S teinar Sigurjónsson hefur
ekki valið bók sinni nafn út í
bláinn. Það er drukkið svo langt
sem hún nær eða því sem næst.
Það er líklegt að einhverjir
verði til að mótmæla þvílíku
syndaflóði af brennivíni. Því þá
ekki að benda á þá staðreynd,
sem varla verður á móti mælt,
að brennivín er allt að því eins
digur þáttur í íslenzkri tilveru
og blessað varnarliðið, sem
spígsporar um allar samtíðar-
bókmenntir okkar með sjálf-
sögðum hætti?
Það er látið að því liggja í
fréttatilkynningu frá útgef-
anda, að höfundur sýni persón-
ur sem standi utan við þjóðfé-
lagið. Það er nú svo. Það virð-
ist a.m.k. að því er fyrstu bók
sögunnar varðar óþarft að
kveða svo sterkt að orði.
Nokkrir sjóarar eru á fylliríi,
timburmenn ber á góma og
kvennafar og fjölskyldulíf Dg
kvenmannsleysi og dapurleik
lífsins. Er þetta svo óvenjulegt?
„Það gerir mann þúngan að
hugsa um þessa veröld. Maður
er að forherðast með þessum
jálkum. Maður verður að fara
út þegar kallið kemur hvort
sem það er nótt eða dagur án
nokkurrar miskunnar, því sjór-
inn er fyrir öllu hjá þeim. Það
er eins og maður sé stundum
aleinn í veröldinni og geti
hvergi vænst hjálpar. Maður er
slitinn frá hlýjunni og rekinn
út í kolsvarta nóttina. Maður
reikar i svefni af svefnþúnga
og timburmönnum og fær ekk-
ert svar frá karliwum nema
glott“.
.. „Allir sjómenn hugsa heim
þegar þeir sjá díkið undir sér
eins og hamslausan suðupott,
skinnlausa rjúkandi breiðuna.
Sjómaðurinn hugsar af öllu afli
heim til litlu króanna sinna að
sprikla í hlýunni, sér þá horfa
á sig út á saltið þessum hreinu
augum sínum. Svo bullar í vell-
ingnum, yfir og undir, rignir
eða hvolfist yfir mann að ofan
og vellur í emjandi keldunni að
neðan, allt er á stími til fjand-
ans, lángþrumandi boðar á báð-
ar hendur, og hann stendur á
rönd í helvíti, eins og' hann
stæði á brún á skólpfötu, álpast
niður í sullið eða sleppur, og í
þessu standi sér hann heim, í
hvæsandi æðinu, flatur, á sundi
í göngum eða hann hángir á
putta einhvers staðar í mann-
Hetjusaga aí Vestfjörðum
Guðmundur Gislason
Hagalín: Márus á Vals-
hamri og meistara Jón.
Skáldsaga. Skuggsjá ‘67.
Guðmundur Hagalín hefur
skrifað nýja hetjusögu. Þar
segir frá glímu Márusarbónda
við orð meistara Jóns og vilja
konu sinnar, en rödd þeirra er
raunar rödd samvizku hans.
Márus hefur brotizt til góðra
efna og virðingar, hreppstjóra-
titill er á næsta leiti. Eftir að
hann hefur látið einum sveit-
unga sínum í té hey í harð-
indum og gert honum aðborga
með kindum en ekki heyi, hefst
,,hið magnaða missætti“. Guð-
ný húsfreyja hans gefur hon-
um áminningu: hann sé byrj-
aður að mæla sig við „gníar-
ana hérna inni á Ströndinni“.
og við næsta húslestur fær
hann hirtingu síns meistara:
„. .. græðgi hins fégjarna tek-
ur aldrei enda. Hann etur all-
tíð og er þó alltíð soltinn“.
Márus flleygir frá sér postill-
unni og húslestrar af lagðir á
heimilinu. Bregður skjótt lil
hins verra í veiði og búrekstri
' ■
Guðm. G. Hagalín.
bóndans á Valshamri. Fer
hann ekki í neinar grafgötur
um hver því valdi og býður
tyftaranum ótrauður birginn.
Allt heimilisfólkið tekur þátt í
glímu þeirra, hver með sínu
móti. Húsfreyjan skipar sér í
lið með meistaranum og kveð-
ur ekki friðar von „fyrr en þú
hefur viðurkennt fyrir sam-
2 innlendar skáld-
sögur frá Skuggsjá
Skuggsjá hefur sent frá sér
nýjar skáldsögur eftir tvo inn-
Ienda höfunda: Ólaf Tryggva-
son og Ingibjörgu Jónsdóttur.
Ólafur Tryggvason er fyrir
löngu orðinn landskunnur fyrir
ritstörf sín og huglækningar.
Bækur hans, „Huglækningar“,
„Tveggja heima sýn“ og „Hugs-
að upphátt", hafa allar vakið
athygli og umtal,' enda þótt
ekki hafi allir orðið á eitt sátt-
ir um boðskap Ólafs. Nú hef-
ur hann skrifað sína fyrstu
skáldsögu, „Sigur minn er sigur
þinn“, og styðst hann enn við
reynslu sína í dulrænum efn-
um. Þetta er saga hjónanna
Fjölnis og Sólveigar, saga um
ástir og örlög ólíkra manngerða.
„Sigur þinn er sigur minn“
er 184 síður, prentuð í Prent-
verki Akraness. Atli Már gerði
bókarkápu.
Ingibjörg Jónsdóttir hefur
áður skrifað nokkrar skáldsög-
ur, barnasögur og leikrit.
Þessi nýja saga hennar, „Einum
vann ég eiða“, er þroskasaga
ungrar stúlku, sem elst upp í
litlu þorpi vestur á fjörðum.
„Einum vann ég eiða“ er 136
síður að stærð, prentuð íPrent-
verki Akraness hf. Bókarkápa
er eftir Atla Má.
Ungir vegfarendur - bœk-
llngi um umferðarmál dreift
Fyrir nokkru keyptu samtök-
in Varúð á vegurn upplagbók-
ar Jóns Oddgeirs Jónssonar
„Ungir vegfarendur", um 1300
eintök, en Liók þessa gaf Barna-
vinafélagið Sumargjöf út í
fyrra með fjárhagslegum stuðn-
ingi samstarfsnefndar trygg-
ingafélaganna. Þegar hefur
meginhluta upplagsins verið
dreift tiíl um 150 staða, skóla-
stjóra, oddvita, löggæzlumanna
og fleiri aðila.
„Ungir vegfarendur“ erhand-
bók fyrir fóstrur og foreldra.
Teikningar gerði Helga B.
Sveinbjörnsdóttir og Ijós-
myndir tók Óskar Gíslason.
vizku þinni og meistara Jóni,
að þú hafir af þér brotið". En
bóndi hennar fer sínu fram:
„Hún móðir þín skilur til hlít-
ar, að sá, sem á annað borð
er eitthvað að manni, getur
ekki látið misbjóða virðingu
sinni og metnaði hver sém þar
á í hlut“. Átökin magnaststig
af stigi, bóndinn virðist ætla
að teyma heimillið með sér í
glötun, en eins og oft áður í
skáldskap er það hin fómfúsa,
trúa kona, sem frelsar sálkarl-
mannsins: — trúlegast mundi
þó, að mest hefði mátt sín for-
bón þeirrar konu, sem reynzt
hafði synda- og þrjózkuþrjótn-
um næsta tillátssamur lífsföm-
nautur, en þó aldrei orði hnilc-
að frá boðun guðs og samvizku
sinnar.
Eins og getið var I upphafi
er hér komin enn ein hetjusaga
frá hendi Guðmundar Hagalín.
Allar hélztu persónur sögunnar
eru hetjur eða merkisfólk á
einhvern hátt. Er það ekki
smár vitnisburður því fólki,
sem höfundur segist í inngangs-
orðum ætla að lýsa. Kveikja
sögunnar var segir þar, að „ég
fór að svipast um í heimaihög-
um og skyggnast eftir áhrifa-
völdum bernsku minnar og
hverjir hefðu reynzt því fólki,
sem ég þekkti bezt og átti
sinn þátt í að móta mig var-
anlega, traustastir leiðtogar í
h'fsins str!ði“.
Upphafningu í persónulýs-
ingum fylgir ofhlæði í stíl. Höf-
undur er óspar á lýsingarorðog
atviksorð sem virðast óþörf.
Enda þótt orð persónanna tali
allvel sínu máli um hug þeirra
og sérkenni er ekki látið hjá
líða að geta þess að þau eru
sögð dapurlega, stuttlega, drýg-
indálega eða jafnvel: eins og
fleygt væri steinvölu, og menn
eru gjarnam: fastmæltir eðaþá
hikmæltir, seinmæltir og fl. í
þeim dúr. Eins er óspart lýst
augnaráði, persónurnar ertR
fasteygar, heiteygar, hvass-
eygar, skoteygar, otureygar og
til er það að Márus Ktur á
einhvem: „rólega og hlýlega og
þó all hvasseygur".
Glíma bóndans víð torskilin
máttarvöld er burðarás verks-
ins, glíma hans við náttúmma,
selveiði, fjárhald og ástáhross-
um verður þó með ýmsw móti
eftirminnilegri. Höfundi tekst
með lýsandi smáatriðum að
gera viðureign hans við selí og
fárviðri lifandi og minnisstæð.
Enda þótt persónulýsingar sög-
unnar séu mLsjafnlega tniverð-
ugar bregður fyrir skýi-um
myndum af daglegu vafstri
þeirra og baráttu við óblíðn
náttúru.
Hörður Bergmann.
legum veikleikanum og hrá-
grænt díkið gapir niður i kok,
klárt að gera upp við mann
reiknínginn“. Þetta, svo dæmi
séu tekin er ekki lýsing á hlut-
skipti utangarðsmanna.
Hitt má svo með sanni segja
að aðferð Steinars Sigurjóns-
sonar er óvenjuleg. Atvik, um-
hverfi, minningar, samtöl, hug-
leiðingar — allt hrærist þetta
saman í ramma og þefmikla
súpu, sem á fátt sameiginlegt
með venjulegri frásagnarað-
ferð. Lesandinn eygir ákveðn-
ar persónur — einna gleggst
Stjána kokk og konu hans
Láru í grátbroslegu tilhugalífi
Dg mögnuðum veðrabrigðum
hjónabandsins, en eins getur
það gerzt í næstu andrá að út-
línur hverrar persónu um sig
óskýrast, það er sem þær gangi
hver inn í aðra á sérstakt til-
verusvið, við sjáum fyrst og
fremst tilveru þeirra í heild.
Og það er ekki aðeins Bakkus
sam sameinar þær heldur fyrst
og fremst sérkennilegt málfar,
sem þær bregða fyrir sig allar,
hátt og í hljóði, tætingslegt,
magnað, órökvíst, duttlunga-
fullt. En þó það virðist furðu-
legt geymir það í raun og veru
furðumikið af því sem heyrist
í íslenzku sjávarplássi. Við
Nesjamenn megum við það
kannast og viðurkenna næmi
Steinars og góða heyrn: í því
getum við séð vissa tegund
raunsæis sem er að nokkru leyti
skylt því sem birtist í þorpslýs-
ingu Guðbergs Bergssonar.
Þ egar kemur að annari bók
sögunnar getum við hinsvegar
vel farið að tala um fólk sem er
utangarðs í þjóðfélaginu. Per-
sónur fyrstu bókar eru, að liðn-
um nokkrum árum, orðnar
Steinar Sigurjónsson.
fastagestir í hrafnakofa þar
sem alls ekki sér til sólar leng-
ur fyrir brennivínsgufum:
„bezt að drekka upp týnda daga
manns með guðs hjálp á reki í
skólpi". Fáar lýsingar eru jafn-
rammar á ömurleik fordrukk-
innar tilveru og sumar þær sem
þessi þáttur geymir: „Hjartað
er nú alltaf sama hóran sívæl-
andi ef eitthvað gefur á og fór
að gráta. (Það eru taugarnar,
sagði hann afsakandi, það eru
bara taugarnar). Sálin er eitt
fúafeni, maður sér ekkert netma
vín fyrir glyrnunum hvort sem
það er vín eða ekki vín, í svefni
og vöku, um daga og nætur, lif-
andi eða dauöur. Það er eins og
eitthvað kolsvart helvíti flökti
um holan munninn, og það var
ekkert þarna inni nema kassi
sjóferðapoki fullur af óhrein-
um fatnaði og eldavélin og
borðið, fyrir utan svaðið, og
lagði höfuðið upp að ^feggnum.
Hann var þarna nokkra stund
að gráta og ég spurði hvort
hann væri slasaður. Nei hann
sagði það væru til sár sem sviði
í þótt ekki blæddi og ég vissi
ekkert, ég hélt allt væri jafn-
fullt og ágætt og það hafði ver-
ið“. Um leið ber því ekki að
neita, að í seinni „bókinni"
verður áhugi lesandans öllu
daufari en í þeirri fyrri Það er
reyndar ekki í fyrsta sinn að
Steinar Sigurjónsson lendir í
vandkvæðum og öngstrætum
þegar síga tekur á sögur hans,
öll kennileiti verða óskýrari
miklu og um leið sækir á sú til-
finning að nú sé ekki lengur
sagt neitt nýtt um hað fólk, þá
Framhafld á 9. síðu.
Sögur og sagnir af Snœ-
fellsnesi eftir O. Clausen
Út er komin bókin „Sögur
og sagnir af Snæfellsnesi"
eftir Oscar Clausen, gefin út
í tilefni af áttræðisafmæli
höfundarins á þessu ári.
Þessi útgáfa á „Sögum og
sögnum af Snæfellsnesi“ er
hugsuð sem tveggja binda
verk. Sögur af Snæfellsnesi,
sem út komu í heftum árið
1935 og næstu ár á eftir, eru
að sjálfsögðu veigamikill hluti
þessa bindis. Einnig er hér að
finna Sögur Ásu á Svalbarði,
sem líka eru áður útgefnarog
loks er langur þáttur af
Hrappseyingum, ættmönnum
Boga Benediktssonar hins
mikla fjáraflamanns og verzl-
unarstjóra Ólafs Thorlaciusar
í Stykkishólmi, en Bogi er
kunnur fyrir hið merka mann-
og sagnfræðirit sitt Sýslu-
mannaævir.
Oscar Clausen
„Sögur og sagnir af Snas-
fellsnesi" er 286 síðna bók,
prentuð í Alþýðuprentsmiðj-
unni hf. Bókarkápu gerðiAtli
Már. Útgef. er Bókaforlagið
Skuggsjá.
Hjá selum og hvítabjörn-
um eftir Friðþjóf Nansen
Ein af kunnustu og vinsæl-
ustu bókum norska landkann-
aðarins og vísindamannsins
Friðþjófs Nanscns „Hjá seluin
og hvítabjörnum" er komin út
í þýðingu Jóns Eyþórusonar og
á forlagi lsafoldar.
Bók þessi, sem á noreku
heitir „Blant sel og bjöm“,
kom fyrst út árið 1924, þegar
höfundur var 63 ára gamall.
Lýsir hann þar ferðum sínum
með selföngurum í norðurhöf,
greinir frá háttum selsins og
segir frá hvítabjörnum. „Iþess-
ari bók nýtur ferðagleði og at-
hugunargáfa Nansens sín vel.
Hann var líka vel drátthagur,
eins og pennateikningar nans
sýna“, segir þýðandi í formáls-
orðum bókarinnar, sem er um
280 síður í vænu broti. Margar
teiknlngar höfundar ern i bók-
innL
Jón Eyþórsson segir nokkur
æviatriði Friðþjófs Nansens í
formála sínium og greinir þá
m.a. frá kynrcum sínum afhon-
uma »Um og upp úr sáðustu
aldamótum var Seyðisifjörður
edgmfega höfuðstaður þeesa
landsi Þangað voana ©nfiuskipa-
ferðir firó Bergen. eða Stafiangri
einia sœnni eða tvisvar á riku
og náið samband við flest, sem
norskt var.
Á Seyðisfirði kom út vibu-
blaðið Austri, heimastjómar-
blað, sem bar Valtý ógóðan
vitnisburð. Þetta blað keypti
faðir minn enda var ritstjórinn
Húnvptnir^ur, Skapti Jóseps-
son frá Hnausum í Þingi.
Rétt eftir aldamótin flutti
Avstri ýmsa kafla úr ferða-
sögu Nansens, Fram ovcr Pol-
i
-----------------------------------------v.....
Ein af teikningum Friöþjófs Nansons í bókinni.
havet. Ég man það, að ég
gleypti þessa kafla í mig og
u.pp frá því hef ég haft mikilar
mætur á Friðþjófi Nansen.
Tæpum 20 árum cftir að ég
las ferðaþætti na í Austra átti
ég þess kost að hlýða á fyrir-
lgstra Nansens um haffræði við
óslóarháskóla. Lét ég það tæki-
færi ekki ónotað, en fiamnst
jafnframt sem Nansen mundi
öllu snjallari rithöfundur en
ræðumaður.
Hamn var sextugur, þegar
þetta gerðist, meðalmaður á
hæð, holdskarpur og beinaiber.
Hár og yfirskegg snjöhvítt, en
sköllótt kúpan að ofan. Augun
voru hvöss og snör undirmikl-
um, hvítloðnum brúnum. Hann
var seinmæltur nokkiuð og
horfði löngum niður í mimtis-
blöð sín.
Þannig man ég Friðþjóf
Nansen, og fáir menn hafia
orðið mér minnisstæðari“.
Í