Þjóðviljinn - 24.03.1968, Blaðsíða 3

Summidaisur 24. marz 1968 — Þ.TÓÐVILJINN — SlÐA 3
Bein og bókarskraut úr Þjórs-
árdal á býzkum ruslahaugum?
□ Ýfmi's blöð, bæklingar og tímarit bárus't
Þjóðviljanum meðan verkfallið stóð yfir, þar á
meðal Réttur, Árbók Fomleifafélagsins, Skýrsla
Menntaskólans í Reykjavík og fleiri sem segir
frá hér á síiðunni.
Útskorin f jöl frá Hólum
i Eyjafirði
Arbók Hins íslenzka forn-
leifafélags er að vamda hin
myndarlegasta undir ritsitjóm
Kristjáns Bldjáms þjóðminja-
varðar. Skrifar harun sjóifur
grein í árbdkina um útskoma
fjöl frá Hólum í Eyjafirði, sem
Þjóðmimjasafnið hefur nýlega
eignazt, en fjöl þessi hafði
varðveitzt i árefti i sikemmu
gamia baejarins þar, þangað til
Hörður Ágústsson kom auga á
hana er hann var þar við mael-
ingar á bæraum sumarið 1966.
Að því er Kristján segir er
fjölin úr fiuru, fiúin á baikhlið,
en gráfHelkikótt af mygllu á
framhlið. Hún er nú 230 cm á
lengd, en brotið a£ báðum end-
um henmar og eklki haagt að
geta sér til hve lömg hún hef-
ur upphafilega verið. Breiddin
er 25-26 cm miesit, en áliltdn
haifia verið allt að 29 em. Lýsir
Kristján útslkurðinum síðan ná-
bwæmlega og leiðir að því rök
að fjöl þessi muni náslkyld
MöðrufeUsfjölunum svonetfndu
-4>
Landbúnaðar- 1
árbókin
Blaðinu heifur borizt Arbók
landbúnaðarins 1967, sem gef-
iner.pt af Framleiðslurp^i
landbúnaðarins, en ritstjóri er
Sveinn Trygglvason.
Amór Siigurjónsson skrifpr
yfirhtsgrein um landbúnaðinn
1966 og birt er IX. skýrsila
Framlleiðsluráðs landbúnaðar-
ins, frá vori 1966 til vors 1967.
Binnig er í bókinmi yfirlits-
skýrsla Grænmetisyerzlunar
landbúnaðarins 1966-67 og skrár
ern um útborgunarwerð á kjöti
og sláturvörum 65-66, um sauð-
fjárslátrun 1966 og meðalþyngd
diTka 1960-1966 og um verð-
lagsigrumdvöllinin 1965-66 og af-
urðaverð til bænda.
Minnzt er Sverris Gísiasoear
bónda á Hvarnmi í Norðurár-
dal, sagt frá vinnurannsófcnum
hjá bændum cig birt álit áburð-
amefmdar. Þá er í Ái'bófcinni
eftir Pál Bergþórsson greinin
„Hitafar og búsæid á íslandi"
og Sævar Magnússon skrifar
um „Skyrgerð í fortíð og nú-
tíð.“
úr sömu siveit, siem varðveittar
enu í Þjóðminjasafninu. Þó eru
nokkur aitriði er- greina Hóla-
fjölina frá hinum og nefnir
hann m.a. þróttmeiri úiskurð,
meiri upphleypin.gu, strifcun á
brúnum og að lokum að fjölin
er úr annarri furutegund en
M öðrufeiisf j ailiimar.
Telur Kristján likiegast að
Hólafjöl sé efcki úr sama húsi
og Möðrufellsíjalimar, en
reyndar gerð á sama tfma í
sama héraði og ef til vill af
sama rnarmi. Ekiki vill hann
fjöTyrða um byggingarsöguTeg
átriði, en bendir á, að Hörður
Ágústsson hefur Tátið í Tjós þá
skoðun að bæði Möðruvallafjal-
imar og HólafjaTimar séu Teifdr
af gömlum kii'kjuviðum, senni-
Tega úr fomum timburkirkjum,
siern tiT voru viða í Eyjafirði
fram undir 1700.
Bein og bókarskraut úr
Þjórsárdal á þýzkum
ruslahaugi?
1 grein sem Sigurður Þórar-
iosson skrifar í Árbðkina og
nefnir Beiiniaigbindur og bókar-
spennslii, ræðir hann um tíma-
setningu á eyðinigu Þjórsárdals
og deilur þær sem hann hefur
átt í um það efni við prófess-
orana Jón Steífénsen og Ölaf
Lárusson, en prófossor Stefifen-
sen byggði útreifcnimga sína á
tölu beiinagrinda. í Skeijastaða-
kirkjugarði. Hefur kom,ið fraim
í samibamdi við tðlu boiðagrimd-
anna nýtt atriði, sem Sigurður
segir frá og virðist bcmda tiT
þess, að hluti þeirra hafi verið
fluttur til ÞýzHrallands svo og
bókarsikraut fornt og steimfooTTi
frá sama stað. Segir um þetta
i grein Sigurðar:
„Sumarið 1935 dvaldist Eiður
Kvaran á ísTandi, en hamn
hafði unanfarinn vetur unnið
að rannsólknum í mannfræði
við háslkölainm . í Greifswal d f
ÞýzkaiTandi. Með honum kom
til Islands þetta sumar þýzkur
kollega hans, WoTf Helmuth
Rottkay. Eiður hafði hug á þvi*
að má sér í íslenzkar þeina-
grindur fornar til mælinga og
sneri sér i þvi skyni til kunn-
inigja síms, Kjartans Pétursson-
ar, þáv. silöktoviliðsimanns í R-
vík, sem ferðazt hafði viða um
lamdið. Benti Kjartan Eiði á,
að sér værd kummugt um að
Tæknastúdemitar hefðu kcmizt
yfir hausikúpur og önnur bein
úr Skeljastaðakirkjugarði í
ÞjórsárdaT. enda myndi þar
mikið af beinum að bafa.
Dag nokurn sednt í júmámán-
uði héldu þeir sivo upp i Þjórs-
árdal Eiður Kvaran, Þjóðverj-
inn WoTf, siem nefnöiur var Úif-
ur, og .Kjartam Pétursson. Voru
þeir í Fordbifreið stórri og
kornust klaiktoTaust inn að
Skeljastöðuim. Þar gaf á að Títa.
Mifcið af beinagriindum Tá þar
svo að segja á yfirtoórði í guil-
brúnuim vifcri. Sneru þær aMar
eins, iítoleiga náiægt þvi frá
auS-tri til vesturs. Áberandi var,
að hauskúpurnar voru nokkru
færri en beinagrindurnar, en
þeir félagar tótou þarna milli 20
og 30 beinagrindur, og þó nær
30, létu þær í strigapoka og settu
í bil sinn aftur í. Allar lágu
þessar breinagrindur í vikri og
ekikert moldarlag á þeiim. Þær
lágu þannig, að hné smeru inn
á við. Sðlsfcin var og norðan-
stretokingur þennan dag, en þó
voru beinagrindumar þvalar
viðkomu. Vikurinn var hreins-
aður ofan af öllum beinagrind-
unum, áður en þær voru sett-
ar í pokarna. Auðséð var að
hreyft hafði verið við sumum
þeirra, í þær vantaði bein og
svo nokkrar hauskúpur, svo sem
fyrr getur. Aðeins á einum stað
sást greinilega, að jarðað
hafði verið í kistu, og sást móta
fyrir hornunum. Ein beiria-
grindanna ’skar sig mjög úr
sakir stærðar. Kjálkaina vantaði
og bakböfuðið var grotnað, svo
og bein kringum auignatóttir,
svo að sjálf höfuðsfcelin var
laus, og vár hún svo sfór, að
hún féll að höfði Kjartans, sem
notaði haria sem hjálm með-
an þeir unnu að uppgreftin-
uim. Er. Kjartan þó ekki höfuð-
smár. Þann, er þessa hauskúpu
hafði átt, nefndu þeir Hjálta sín
á milli, en söign er að Hjalti
Stoeggjasan hafi búið að Stoelja-
stöðum, þótt bklegra megi telja,
að harnn hafi búið á Núpi.
Lærleggir voru áberandd lengri
ert^ á öðrum beinagirindum og
mældd Kjartain lærlegig við fót
sór, og var hann svo hár, að
losaði vel við hné, oig hefur þá
vart verið undir 50 sm. Beina-
grimd þessi var í heild heillegri
en aðrar, sem þeir tóku. Tenn-
ur í hauskúpunum Voru yfir-
leitt heillegar, en mjög sliitnar.
Þeir félagar fundu þarma i
garðimum steinbolla úr bláigrýti
eða grágrýti, og gizkar Kjartan
á, að hanm hafii verið 10 sm
djúpur. Hefur það vafalaust
verið lampi (kola), svipaðrar
gerðar og sé, sem fannst á Þór-
arimsstöðum á Hrunamannaaf -
rétti, en þann bæ tók eiinnig
af í fyrsta Hekiugosinu. Þeir
fumdu og btókarspennsli eða
ki'ækju framan af bók og
spjaldahom. Var bókarskraut
þetta af eiri eða látúni gjört
og var spjaldahomið ipeð ein-
hverju flúri, svo og spenmslið,
sem samkvæmt rissi, er Kjart-
an gerði fyrir mig, var plata,
ferhymd, með götum í homuim
að aftan og mjórri plaita fest
við' þá srtærri með hjörum.
Hirti Þjóðverjinm bæði ballann
og bókarskrautið.“
Frásögn þessa hefur dr. Sig-
urður að langmestu leyti eftir
Kjartani Péturssymi sjálfum.
Segir síðan, að Eiður Kvaran
hafi flutt beina'grindumar með
sér til Þýzkaílands, en hanin dó
úr berklum í Greifswald 1939.
‘AYW/YW'WWYWW'V'VVW'WWY'VY'VWYYW\A\\ V\WY VYYYYYWYYYWVYY AYYYYYW\YVWYYWYY\YY\\YYWYYWYWYWYYYYWYYYYWWYWWWV
:' * ’gMýw
4
Bókhlaðan íþaka við Bókhlöðustig. — Ljósm. Þjóðv. A.K.
íþaka 100 óra ó skólaárinu
Skýrsla Menntaskólams i
Reykjavík segir frá starfi
sikólans sikólaárið 1966-67,
skrá er yfir nemendur sikól-
ans og kennara, sagt frá
ársprófum og birt verketfni
í hinu sfcrifilega stúdenits-
prófd auk lista yfir stúd-
enta útsfcrifaða vorið 1967
og einfcunnir þeirra. Birtir
eru reifcninigar sjóða skól-
ans, skýrt frá námsefni,
sagt frá félagslífi nemenda,
o.s.frv. Að lofcum er sögð
saga Bókhlöðu Menntastoól-
ans i Reykjayík eða Iþöku,
eins og hún er venjulega
kölluð, en hún átti 100 ára
afmæli *umarið 1967. Rek-
ur Sigurður Límdal bygg-
ingarsögu hússins og tildrög
þess að það var reist, en
Einar Maignússon rektor
segir í fáum dráttum frá
starfsemi bókasatfnsins tdl
þessa. Kemur fram í greim
hans að fyrir rúrnum 10
árum var Bófchlöðumini
breytt í félagsiheimili nem-
emda og skólabókasafninu
og bókasafninu Iþötou kam-
ið fyrir amnarsstaðar, en á
afmæiisárimiu. var unnið við
að breyta Iþökusalnum afit-
ur í bókasatfm og lestrarsal.
VWYYVWWWWWWWYY/VWVWVWWWWYWWVWWWWWY/WWW WVWYWWWWWVWWVWWWVWWYYYYY/WVWWWVYYYYYYY/WWW
Útskorna fjölin frá Hólum í
Eyjafirði
Þrátt fyrir efitirspum hetfur
etoki hafzt upp á neinu er
hann lét etftir sig, hvoriki vis-
imdalegum pappírum mé öðru. .
Af ÚIíi hirnum þýzka fréttist
siðast að hanm væri niðurkom-
inm emhversstaðar á Spáni
Um bakarskrautið segir Sig-
urður að bókin hatfi að likind-
um ekki verið yngri en frá
lokum 11. aldar og gæti hatfa
verið allmiklu eldri. Hefði at-
huigun á skrautinu e.t.v. getað
frætt um aldur bókarimmar og
uppruma. Segist hann í greinar-
lók treysta því að ráðuneyti
þau og stotfnamir, sem málið er
skyldast, láti einskis ófreistað
til að hafa upp á bæði beina-
grindunum og bókarskrautinu.
„Mér húar einhvemvegimm
ekki sú tiihugsun," segir Sig-
urður, „að e.t.v. liggi likams-
leitfar /höifðingsimammsins Hjalta
Skeggjasomar á rœlahauigi úti
á meginlamdinu og að þar séu
eintoversstaðar á flækingi leifar
þess „eirspenmils“ utam aí ís-
landi, sem verið gæti jafnaldri
kristins siðar þar í landi."
Af öðm efini Árbókar Forn-
leifafélagsins má nefna grein
Jóns Stefifensems „Noktorir þætt-
ir úr menningu hins íslenzka
þjóðfélaigs í heiðn-i“ þar sém
hanin ræðir m.a. um heimildar-
gi'ldi viðumefna, stöðu konunn-
ar og lækmimigar cg töfra í
heiðni og kristni.
Halldór J. Jónsson skrifar um
myndir af Jörumdi humdadaiga-
konungi, Lúðvík Kristjánsson
um hafgerðingar, Jónas Hedga-
son um veiðitæki og veiðiað-
ferðir við Mývatn og Þorstfeinn
M. Jónsson um öngulsá og
Útnyrðingsstfaði á Héraði.
Þór Magnússpn lýsir gamla
bænum á Víðivöllum í Blömdu-
hlið i Skagafirði eftir frásögn-
um og heimildum, Kristján
Eldjám segir frá kumlum sem
fumdust á Islamdi 1966-67, Guð-
bramdur Sigurðsson lýsirVatna-
heiði á Snæfellsnesi og Bjami
Eimarsson skrifar um tenigsl
vættatrúar og íslenzkra ör-
nefina. Að lokum er í bókinni
skýrsla um Þjóðminjasafnið
1966.
/
.HAGSPEKI" HRUNSINS
HRUN .HAGSPEKINNAR'
I mýútkomnum Rétti, 3. hefti
1967, tekur Einar Cflgeirsson til
meðferðar hagstefinu viðreismar-
stjómarinmar og aflleáðingar
hennar í grein með ofanritaðri
fyrirsögn, þar sem hann retour
m.a. nýorðna aitburði. Hvemig
ríkisstjórm'itn æfilaði í upphafi
bings að firesta gengislækkun
og ncta tímann fram að henni
.til að hnekkja verfclýðsihreyf-
ingumni og ræna laumafólk um
8% af daglkaupi um leið og
aukavimma yrði að mestu flelld
niður, en í öðru lagi að sjá
um með frestun á gengislækk-
un og hörku í lánveiibingum að
réttir aðilar yrðu gjaldþrcta.
Vaxandi atvininuleysi átti að
beygja verkalýðinn undir ok
kaupráns og versnandi lífsaf-
komu, segir Einar, . og jafn-
framt átti 1) að ná tökum á
sjávarútveginum, 2) láita mdkið
af innlendum iðnaði hrymja og
3) ná slikum töfeuim á SlS að
þess eða upplausm. Bn hið háfct
annaðhvort hlytist af gjaldþrot
þess eða upplausm,. En hið hátt
reidda högg varð klámhögg, og-
fáll sterlingspundsims neyddi ís-
lenzlru valdhafama tjl að breyta
hemaðaráætfluin sinmi.
Refcur Eimar síðan hvemnig
ríkisstjórnin hefur sífellt verið
að lækka gönigi króounmar umd-
anfarin ár — á borði, efcki í
orði, — þ.e. hvemig alllt verð-
lag tvöfaldaðist á Islamdi árin
1961-67, — nema verðið á dollar
og pundi! Síðan hvemig rífcis-
stjómim í'eyndi að skjóta sér
bak við gengislækkum stferlimgs-
pundsims, em varð í reymd að
viðurkemma — með 25% giemgis-
iækkun í stað 14% — að orsakir
til gemgislϒktoumarinmar eru eim-
vörðuingu íslenzkar og að það
er hennar eigim stjómmála-
stefna sem á sök á hrumimu.
„Það var hin hedmskuliega,
úrelta hagspcki hmmsins, sem
hrumdi í nóvember 1967. Fóflk-
inu hafði verið talin trú um að
hún væri hagspoki' frelsisins,
stöðugleiikans, öryggisins. Og
nú birtist hún í simni sönnu
mymd: hrun lífsufikomumnar,
hrun krónumnar: margaufcinn
máittur hins erlenda gjalds til
þess að drottna yfir Islamdi,
arðræna Island og íslendinga.
Það var steflna rífcisstjómarmn-
ar sem varð gjaldþrota. En rfk-
isstjiómin vill velta gjaldþrot-
inu yfir á almenming, en lafa
sjálf við völd, — þó hún sé
nú sek um að hafa svikið alla
um allt.“
Það verður nú verkefni verk-
lýðshreyf inigarinmar . að giera
upp þrotalbú rikisstjómarinnar
heldur Einar áframT
„Það er slkipulagsstefna verk-
lýðshreyfingarinmar með áætl-
Che Guevara
uinarbúskap, strönigu verðlags-
efltirliti og vitur'legri yfirstjóim
ríkisins á fjárfestingumni og
utanríkisverzluninni í alþjóðar
þágu, sem nú verður að taka
við af hrunstefnu brasfcaranna.
Það verður erfitt, bæði að
koma því á og fraimkvæma það,
en. það verður að gerast ef ekfci
á hvorttveggja að hrymja: efina-
hagsleg afkoma alþýðu manma
og efinahagsiegt sjálfstæði ís-
lands. En ríkisstjámin hefur
verið að grafa því hvcxru
tveggja gröfina með hrunsíetfnu
sinm,i.“
Hlutverfc alþýðu er íslenzk
hagstjóm, segir Einar:
„Isilenzk hagstjórm, — stjám
á efnahaigskerfi íslands, miðað
við að tryggja örugga og gtóða
afkomu Islendinga sjálfra og ör-
yggi fyrir atvimmu handa öllum
íslendinguim í framtíðinni, verð-
ur aðeins framkvaamd af verka-
lýð og starfsfódki Islands, lauma-
vinmustéttumum, i bamdalagi við
þá atvimmurekemdiur sem á-
huga hafa fyrir þróun íslenzks
atvinmulífs.“
Uppreismarhetjumnar Emiesto
Che Guevara er minnzt í Rétti
með gre'in etftir Magnús. Kjart-
ansson og ljóði efitir Jóhammes
úr Kötlum. Einmig er minmzt
fráfalls Isaac Deutschers sagn-
fræðings og kyrnrnt bók hans
„The Unfinished Revolution 19-
17-1967“. Þýddar greimar eru etft-
ir Rookwell Kemt, Pauili Mart-
ínmaki og N. N. Semjonov.
Sagt er firá ráðstefnu í Prag í
júní sl. um sögulegt gildi otobó-
berbyltingarínnar og birt er
efmahagsmiálaályitobum filokks-,
stjórmar Sósialistatflotoksins.
★
„Myndbreytingar kapítalism-
ans“ netfnist grein sem Jóhann
Páll Ámason ritar í Rétt í til-
efni þess að öld er liðin frá
útkomu „Das Kapital", og ræðir
hann þar leiðir sagnfræðinga og
heimspekiniga til að sýna fram
á að enn séu grundvallarhug-
töfc „Kapíta!sins“ bezta tasfci til
skilnings á breyttum ytri
veruleilra.
Ný smásaga eftir Jakobínu
Af öðru eflnd blaðsins má
netfna frásögn af umræðu-
fundum - Alþýðubandálagsins í
vetur, aldarmdnning Káfihe
Kolwits, erlemda víðsjá, ritsjá
og flleira fast efini, að ógleymdri
nýrri smásögu etftir Jakobínu
Sigurðardófibur, Lifshættu.
I
t