Þjóðviljinn - 31.03.1968, Qupperneq 4

3 SIÖA ~ SöóÐVIIíJINN ~ Sunnicaíagur SL, roarz 19®}.
trtgeíandl: Samemingarflökkux alþýðu - Sósíalistaflokkurlnn.
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson, (áb.), Magnús Kjartansson,
Sigurður Guðmundsson.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
AuglýsingastjSigurður T. Sigurðsson.
Framkvstj.: Eiður Bergmann.
Ritstjóm, aígreiðsla, auglýsingar prentsmiðja: Skólavörðustig 19.
Sími 17500 (5 línur). — Askriftarverð kr. 120.00 á mánuði. —
Lausasöluverð krónur 7,00.
VeizluboSið
gjómannsrödd heyrist of sjaldan á Alþingi. Hátt-
virtir alþingismenn þurfa þó ekki svo lítið að
fjalla um málefnl sem varða sjávarútveg og sjó-
sókn, og ekki sízt hvemig verja skuli þeim verð-
mætum sém þjóðin eignast vegna þess að sjómenn
róa og íiska. Raunar mun sjómanni sem slangrar
inn á Alþingí finnast það einkennilegur vinnustað-
ur. í>ó myndu þeir ekkí telja eftir sér að taka þar
til hendinni ef þeir væru til kvaddir.
j vetur þegar Karl G. Sigurbergsson kom snöggv-
así á þing sem varaþingmaður Alþýðubanda-
lagsins flutti hann frumvarp um sérstakan stuðn-
ing við hlutarráðna sjómenn árið 1968. Hann lagði
þar til, að ríkisstjóminni væri heimilt að láta
greiða hlutarráðnum sjómönnum 1500 krónur á
mánuði þetta ár meðan þeir væru skráðir á fiski-
skip, upp í fæðiskostnað, sem nú mun vera milli
3000 og 4000 kr. Karl minnti þingmenn á, að sjó-
mennimir yrðu líka fyrir tjóni ef aflabrestur yrði
og slæmar gæftir, og þyldu illa þær stórsveiflur
seim orðið gætu á tekjum þeirra frá ári til árs. í
framsöguræðu fyrir þessu máli taldi Karl ósýnt
eins og nú horfði að vel tækíst til að manna báta-
flotann á næstunni, með þeimkjömm sem sjómenn
Hefðu og við þau starfsskilyrði að vera mestan
hluta árs fjarri heimilum og það . óravegu frá ís-
landsströndum eins og oft á síldveiðunum í fyrra,
nerna eitthvað væri að gjört. Hann sagði þing-
mönnum skilmerkilega frá því hvernig sjómenn
hugsuðu um þau mál. Frumvarp hans myndi ekki
breyta miklu, en með því væri þó sýnd viðleitni
af hálfu þings og stjórnarvalda, viðurkenning þó
lítil væri á erfiðleikum sjómannaheimilanna eins
og nú er ástatt.
jjað var þetta frumvarp sem Pétur Benediktsson
bankastjóri og þingmaður Sjálfstæðisflokksins
lagði til að yrði fellt. Sú ósk hans var flutt með
örstuttri hæðnisglósu og dæmafáum rembingi. Með
frumvarpi Karls Sigurbergssonar væri boðið til
50 miljón króna veizlu, en það væri höfðinglegra
veizluboð en svo að meirihluti sjávarútvegsnefnd-
ar vildi eiga hlut að því. Félagar Péturs sem skrif-
uðu ásamt honum undir ósk um að fella frumvarp-
ið voru Jón Ármann Héðinsson, Jón Ámason,
Sveinn Guðmundsson og Bjami Guðbjömsson.
Þessir höfðingjar virtust allt í einu orðnir andvíg-
ir veizluboðum, kostuðum af almannafé. Þeir hafa
þó ekki verið feimnir að standa fyrir „veizluboð-
um“ til útgenðarmanna og hraðfrystihúsaeigenda,
og það á þessu þingi, þó snara þyrfti miklu hærri
upphæð til þeirra „veizluhalda". Hins vegar geta
þeir ekki varið fyrir samvizku sinni að stuðlað
væri að því að sjómenn fengju fæði á 2500 kr. mán-
aðarlega í stað 4000 kr. Hvílík sóun á almannafé!
Hvílíkt veizluboð sjómannastéttarinnar! Hvað
ætli sjómenn þurfi að fá stuðning þó illa gangi?
Aðrir og fínni menn virðast betur komnir að þeirri
hugulsemi og veizluhæfari að dómi Péturs Bene-
diktssonar og kumpána. — s.
Helga Valtýsdóttir
leikkona
ln memoriam
DauðiTm heifiur höglgivið stór
skörð og óbætanleg í raðir
þeirra leikenda islenzkra seni
freanstir stóðu — á aðeins hálf-
um fjórða móniuðd aru þau
horfin sjónium braiuitryðjenidiuim-
ir Haraldur Bjömsson og Lánus
PáOssom. og Idks Helga Vailtýs-
dóttir, hin stórbrotna og dáða
leátkkona; hanmiur okikar er
þungur og sár. HeJ@a andaðist
á hásumri lífeins aðeins fjöru-
tíu og fjögurra ára að aidri
þann 24. marz: „vandi er að
skilja Mfsins herra“ kvað Grim-
ur Thomsen forðum. Daiuði
hennar kom ernguim á óvart, við
vissium. að hún hafði veikzt fyr-
ir mörgum árum af þeim
mannskaða og kvaiafuMa sjúk-
dómi sem sumir þora varí að
nefna, hún var sikoriin upp oí’t-
ar en einu sinni, en virtist
ekikert láta á sig fá, hún sitarf-
aði af sama eJdimóði sem áður
að list sinni og hugðarefnum
þótt aJdrei genigi heil til stoóg-
ar, vainn mikJa leiksigra og
stóra; sönn heitja til hinztu
stuindar. Hún þráði að lifa og
leika, berjast til þrapta-r og'ná
æ meiri þroska, atgervi henn-
ar, lífslþróttur, kjarkur og ledk-
gleði áttu fáa sína líka. Á síð-
asta leikári astfði hún og skap-
aði fimm ný hJuibverk og lék á
hverju kvöidi að heiita mátti og
fataðist hvorgii, þvert á móti;
enguim sem á hortfði gat grun-
að að hún væri haldin ban-
vænum sjúkdíómi. Seinast hitti
ég Helgu á liðnu vori þá er
leikstjóri og leikendur lásu
saman „Huinanigsilm" eftir
Shelagh Delaney nokkra morgna
í röð; ég vissd uim veikindi hinn-
ar irukilhætfu leikkomu, en hún
hafði jafnan spaugsyrði á vör-
uim, leiftrandi éhugi hennar og
atorka var söm við sdg. Helen,
hin hirðulausa móðir og gleði-
kona í „Hunanigsilimi“ varð síð-
asita hluitvehk Helgu Valtýsdótt-
ur, en áreiðanlega ekki það
stfzta. Sýningujna sáu aðeins fá-
ein hundiruð manna og var að
því ærinn skaði, en sæti leik-
konunnar varð ekki fyllt; um
óbærilegar þjámingar hennar
síðustu mánuðina sem hún lifði
er mér otfraun að ræða.
Helga Valtýsdóttir fæddist í
Kaupmnaininahöfn þainn 22. sept-
ember árið 1923, dóbtir hinna
þjóðkunimi og rmerku hjóna
Kristínar Jónsdóttur listimálara
Qg Valtýs Stefánssonar ritstjóra,
og hlaut í erfðir beztu eigind-
ir beggja foreldra að því ætla
má. Það var hennd að sjálf-
sögðu dýnmætur- skóli að aiast
upp á miklu menoingarheimili
þar sem listir ailar voru í há-
vegum hafðar og hlúð að þeirn
með ráðum og dáð. Leiiklistin
töfraði hug hennar ærið
snemma á ævinnii, hún var vist
’ áðeins þretrtán ára er hún sitofn-
aði lei'kflokk barna og sýndi á
heimili sínu og þótti takast vel
efitir öllum aðstæðum, lék síðar
í skólaleikjum og bvenær sem
færi gafst. Hún lauk stúdents-
prófi árið 1943, stundaði síðan
málaranám vesitur í Kalifomíu
uim sbutta hríð og var hætfileiik-
um gædd á því sviði. En er
tfmar liðu tólk leiklisitin hug
hennar allan, hún lærði í leik-
skólum Soffíu Guðlauigsdóttur
og Lárusar PáJssonar og starf-
aði síðan hjá Leifcfélagi Reykja-
víkur f áraitug, en var fastráðin
við Þjóðleikihúsið 1963, og vann
þeirri sitotfinun unz yfir lauk;
bæði eiga lei'khúsin hinnd látnu
leikkonu meira að þakka en
tjáð verði með venjulegum orð-
um. Hún stjómaði bamatilmum
útvarpsins allt frá érinu 1950
við mikinn orðstír óg ásibsæJdir,
henn'i voru mörg trúnaðarstörf
falin í þágu Hstamanna sviðs-
ins og ræktd þau með á«ætum.
Helga Valtý’sdóttir giftist árið
1944 Birni Thors blaðamanni,
en þau skáildu tfyrix tveim ár-
um. Þau hjónin eágmuðust fjög-
ur efinileg og mamwænJeg böm
siem nú eiga um sórt að biiruda:
Kjartan sem er við jarðfræði-
nám í Manehester, Kristínu
gifta Brynjólfi Bjarnasyni, og
Stefán og Björn sem báðir
stunda nám 1 menntaskóla.
Ég áitti því láni að fagna að
geta fylgzt með eigimJegwm
iedkferJi Helgu Valtýsdóttur,
minnisverðum og atburðaríkum
aMt firá upphafi. Hún 'fór sér
fremur hægt í byrjum, enda fial-
in heldur lítil hlutverk eða með-
alstór, og skaJ ég fúsJega játa
að mór var ekki fylJiJega ljóst
fyrstfu tvö árin, hvað búa myndi
í hinni nýju, gáfuðu, og hug-
þekiku leikkonu, Bn álit hennar
óx þó hröðuim skretfum og vor-
ið 1956 var hemini falið ærið
vandasamt og stóirt aðalhlut-
verk í Þjóðledkhúsinu, það var
Hester Collyer í „Djúpið blátt“
eftir Rattigan, kona sem á við
míklar sálarkválir og ásitar-
raunir að stríða og reynir að
fyrirfara sér, en. mistefcst. Um
innfjálga túlkun Helgu er það
skemmst að segja að hún reymd-
ist fremri miínum vonum og
varan aJmanmiaJotf; etftir það var
Helga í röð fremstu leikkvenna
á landi hér, orðsitír hennar varð
stærri með hverju ári. Hún
túlkaðd hvert htatverkið öðru
meira í leifchúsinu við Tjönnina,
frá þeiim áruim er imargs að
mimmast þótt. um fátt sé umnt
að geta. Hún fékk eimstaka
sinmuim að léika ungar konur
og glæsilegar og gerði það með
ágætum, en hitt tíðara að henni
vasri lagður sá vamdi á herðar
að lýsa ágeðfelldiuim, jafnveJ ó-
hu.gnanilegum konum og á
stundum öldruðuim, en einmitt
á þeim vettvangi btfrtust ekki
sízt fjölþættar leiikgáfur hemn-
ar, djúp inmlifiun og sniMi. Á
•rneðal þeirra var frú Crocker
Harris í ,,Browndnig(þýðinigunni“
frægu og Amailía í „Nótt yfir
Napoli", fégráðug, nornaleg,
harðlynd og köld, og svo mætti
lengur telja. Heiiga lýsti kven-
smiptum þessuim jaínan af
hlffðarlausu raunsæi og brá
ógnskæru ljósi yfir galla þeirra
og lesiti og dró ekkert undan,
birti sannleikann beizkan og
naikimn. Amandia í „Glerdýrun-
um“, hin taugasjúka, átakanlega
og óþolandi roskna húsmóðir er
eitt af minnisverðusitu afrekum
hermar frá þassum árum, heil-
steypt og gerhugsuð mannlýs-
ing. Hispursleysi leikkonunnar
og dirfsku mega þeir líka muna
sem sáu Áróru í „Hart í bak“
og Meg í .'„Gísl“, ég hygg að
slik viðfanigsefni hafi ekki ver-
ið henni sfzt að skapi. 1 ann-
an stað lék hún mjög látlaust
og hótfsiaimlega þegar við átti, og
eru Sólborg í „Prjónastofunni
Sólin“ og kennslukonan í „Upp-
stiginán,gu“ nærtæk dæmd.
Eitt þeirra mörgu aifireka
Helgu Valtýsdlótttur sem mér
er kærast er frú Conway í
„Tímimn og við“, verullega hu.g-
tæk og mannleg túlfcun er bdrti
ríkar gáfur hennar frá mörg-
um hliðum og liður mér aldrei
úr minni. Og það var sízt af
öllu Helgu að kenina að „Mutter
Coura@e“ naut stfin ekki á fjöl-
um Þjóðleikhússins, en Cour-
age er eiitt mesta,. torveldasta og
frægasta kvemihlutyerk í leik-
rænum bókmenntum. Hlutverií-
ið miltóla var mjög við hastfi
hinmiar skapríku . og þróttmiklu
iistakonu, enda vann hún ó-
tvíræðan sigur. Og þó hygg ég
að flestir hafi dáðist mest að
Mörtu í „Virginiíu Woolf“. ein-
læg hrifning áhorfendsi atf
þeirri átakanJegu og máttugu
kvenlýsingu hafa birzt bæði oft
og víða.
Helga Valtýsdóttir var ríkum
manmkostum búin, svipmikil,
fríð og sköruleg, mjög aðlað-
andi koná, giesitrisin með af-
brigðum; þó að ég þekfctá hana
eklki mitóið á ég henmá ófáitt upp
áð uinma. Það sópaði að henni
hvar sem hún fór, auðúgar gáf-
ur hennar, einbeátnii og hrein-
skilni duldust hvergi. Isilend-
imgar hafa lönigum búið við
skort verulega mikilhæfra
ledklkvenina, við mátbuim síat af
öJJu við því að missa HeJgu
VaJtýsdóttur úr þeirn fámenna
hópi. Hún var í stöðuigri sökm
og þarf emguim giebuim að þvi
að leiða að hún hefði unnið
mörig stórvirfká á komandi ár-
um. En niú er raust hennar
þögnuð, minminigin ein Mfir
ska'r og fiögur.
Bönnium heninar og öðrum
ásitvinuim færi ég djúpa samúð
ókikar hjóna, að þedm og þjóð-
inni aJJri er mikill haærnur
kveðinn; þeir verðá ekki taldir
sem bveðja Helgu VaJtýsdötibur
leikfconu þafckiátum og klökfc-
um huga. .
Á.Hj.
Það eru óefað rnargir, sem
sakna Helgu Valtfýsdóttur af
heilum hug. Efcki einvörðungu
ættingjar hennar, starfsfélagar
og vinir, heldur og allir þeir
fjölmörgu aðdáendur hennar,
sem kynmtust henni aí fjölun-
um og gegnum útvairp. En sem
leikkona og upplesari og bá
ekfci sízt fyrir bamiaitíma sína,
var Hetga fládæma vinsæl.
Leikfconan Helga Valtýsdóttir
var frábærum hætfdJeikum
gædd. Aldrei brást það, að
henni tókst að bdása leikper-
sónum símum sérstæðu lífi í
brjóst. Persónur- þær, sem hún
skapaði voru allar raunveru-
legar, og fiminst manni, að þær
liifi .ennþá, þótt lam.gt sé um lið-
ið, að hún lék surriar þeirra, og
svo ólíkar voru þær hver arun-
arri, að næsta ótrúlegt er, að
sama leitókona hafi verið þar að
verki. Helgu var það líka Ijóst,
að til þess að ná góðuim árangri
á leiksviði, varð að vin.na og
það gerði hún. StaríMélagar
henmar minnast þess ekiki ó-
sjaldan, hvflfka alúð og vand-
virkni hún lagðd í starf sitt,
enda varð áran.gurinn etftir því.
Henmiar verður minnzt af þeiim,
sem og öðrum aðdáendum
henmar, sem þeirrar leikkonu
frá stfðari áruim, er fjölhæfust
var og hafði fært leiklistinni
marga sigra og var þess albúin
að. vinna þá flleiri. — Þeim
mun meiri er söknuður okkar
nú.
Eri HeJiga Vaiitýsdóttir haifði
ltfka flleira til að’ bera, en að
vera afburða leikkona og vin-
sæl meðal aðdáenda sinna. Hún
hafði persónuleilka, sem enigum
gleymist, er hetflur hatft nénari
kynmd aif. Helga var ékiki fram-
hleypin, hún var lítillát, hlé-
dræg og allt að því feimin í
eimfcalífi. Á hinin bóginn gfidsl-
aði frá h.enm.i svo mikil hiýja
og mannkærJeifcur, viJjalþrek og
kjarkur, að öllum sem í nóvist
hennar voru duldisit ekki,. að
þar bjó að baki mikil persóma.
Ekki lét hún heldur hinn
hræðilega sjúkdóm sinn hatfa á-
hritf á sitarfslþrek sdtt og fram-
kornu, og aldred gaf hún niein-
um færi á að særa stolt sitt
með meðaumlkivun. Hún var
stolt, fögur, blíðlynd og hjarta-
hrein, enda var henni gott til
vina. Þau sterku andlegu bönd,
sem hún tengdist sumum af
vinum sínum, að ógleymdu þvtf
fagra samibandi, er hún hafði
við systur sína, Huldu, vakti
aðdáun allra. — Mörgum mun
þykja þeir hafi misst meira en
vi,n og starfstfélaiga.
Helga er tekin snemma frá
okkur og það syrgjum vtfð öll
heilsihuigar, en samt er arfur sá,
sem hún lætur starfsfélögum
sínum eftir svo mifcill, að skyit
er að geta hans. — Auk þeirra
stórbrotnu persóna, sem hún
skapaði á ieiksviði, hetfur hún
sýnt okkur, að starf okkar verð-
ur bezt un.nið og mestum ár-
amgri náð með einllægni, án
hroka, með gleði, án öfundar,
með elju, án sérhlífni. Hún
kemndi ókkur, að við megum
aldrei þreytast á eða gefast upp
vtfð að finna hina rétftu leið. Og
í lífinu sýndi hún oklkur, að
hrein lund, skilninigur, hjálp-
f>rsi og öfgalaus framganga eru
okkar beztu vintfr.
Við þökkum öll Helgu vln-
átfjtuna og samstarfið þann
tíma, sem hún dvaildi með okk-
ur. — Og ástvimum hennar
færum við hjartamlegustu sam-
úðaukveðjur.
Gísli Alfreðsson.
> «