Þjóðviljinn - 31.03.1968, Qupperneq 7

Suítnudagur 31. marz 1968 — ÞJÓÐVILJTNN — SEÐA J
Viðtal við hinn heimsfræga ungverska heimspeking Georg Lukács
dag lifir marxisminn
nýjan endurreisnartíma
— t dag lifiir marxisminn
endurreisnartímabil. í sósial-
ískum rikjum hefur hinn stal-
íníska heimsskoðun hrunið, þót.t
allmikilu af faerjni sé við halddð
opinberlega. Sömuleiðis hafa
þaer Wekkin.gar hrwnið, sem til
urðu á VestMriöndrum eftir 1945,
blekkimgar sean voriu ekki að-
eins póiitisks eðlis. Til dœmis
kenninigin um „bandairíska láifin-
aðarhætti" ellegar þá exislensí-
alisminn. f petrsó«ulegum sam-
skiptum fæ ég þá fau.gmynd að
áfarif marxismans fari vaxandi
í mörgum löndarm.
—- Hvert eir helzta verkefnið
í sambandd við endurreisn
marxiskra rannsóknaraðferða
og hugsiunarháttiair?
— Helzita verkefnið er að
ryðja úr vegi eimföldiuiniiim og
afskræmingu Stalíntimannn.
Annars komast menn ekki á-
fram, hvorki í kenmimgiu né í
starfi. Br það ekki spaiugilegt
að margir hagfræðin.gar í st>sí-
alískum ríkjum túlka hvert
merki um tramleiðsltierfiðleika
i Bandaríkjunum sem boðbera
þess að kreppa í líkingu við
þá sem hófst um 1930 fari í
hand? Slík kreppa er vairla
líkleg len.gur, í stað ]>ess að
rannsaka ástæðurnar f yri r
þessu er á vélræman hátt hald-
ið í kenningar Marx og Lenins
um kreppur. Men.n taika ekki
með í reikniingimm að immri
byggimg kapítalismams hefur
breytzt. Það er orðið að vam a
að setja jafmiaðarmerki milld
kapítalisma og kreppu.
Þetta stenzt ekki, s<>gule.ga
séð. Fyrsta iðniaðarkreppam
varð ekki fymr en 1812, sem
sagt löngu eftir að fcapítalism-
inn hafði fest rætur. Marx
reymdi að sjáifsiiigðu sem
fræðimaður að útskýna með
hvaða hætti l>essar kroppur
væru lögmáisbumdniar í kapí-
talismanum. Hvernig lítur mál-
ið út ef við eftir 1929 höfum
lemt í nýju Jxróuniairstigi kapí-
talismans? Alveg eims og íyrir
1812 urðu engar framleiðsil.u-
kreppur í kapitalisku félagi,
aetti það að vera ummt að kom-
ast hjá „klassískum" kreppum
eftir 1929. Það er mikið verk-
efni að skýra þessá nýju fyrir-
basri frá marxískum sjónar-
miðum.
Bílaeign
og lýðræði
Tökum annað dærni. Á þriðja
tug aldarinmar kom tíl deilu
milli Stalíms og Trotskís um
eðli kinversku byltímgarimmar.
Trotskí taldi að það hetfði aldrei
verið lénsveldi í Kíma, og þvi
væri borgaraleg lýðræðisbylt-
ing gegn lénsveidi heldmr ekki
nauðsynleg í Kína. Stalín vís-
aði þessum skilningi á bug og
talaði um lénsveldið og nauð-
syn borgaralegrar lýðræðis-
byltingar. Svona faafa menm
haldið áfram allt fram á þemn-
an dag.
En Marx talaði um sérstakar
„asístískar" framleiðsluaðstæð-
ur. Með Stalín hvarf þetta hug-
tak' úr miarxískri kenninigu.
Þessvegna hefur það vafizt fyr-
ir ýmsum að skilja fyirirbæri
Og aðsiæður í Asíu. Þetta bend-
til þess hve brýnt og raumhæft
það er, að snúa aftur til Marx.
Ef tíl vill bafa eiminig verið til
sérstatear afrískar framleiðslu-
aðstæður sem þjóðfélög Afríku
í dag takia svipmót sitt af.
— En hvað þá um sérstakar
aðstæður í Evrópu?
■■■»«■■■■■■■■•■■■«■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■>■■!
Georg Lukács
Ungverski heimspeking-
urinn og liókmenntafræð-
ingurinn Georg Lukács er
einn nafnlogaðastur marx-
isti aldarinnar. Hann
fæddist 1885 og er sonur
hankastjóra af gyðinga-
ættum. Ilann nam við há-
skóla í Búdapest, Berlin
og Heidellærg. 1918 gckk
hann í kommúnistaflokk-
inn ungverska, en hlaujt
að fara í útlcgð eftir ó-
sigur byltingarinnar þar.
Hann gaf 1923 út fræga
bók um sögu og stéttar-
vitund, sem hefur haft
mikil áhrif. Ári síðar var
hún fordæmd á alþjóðlegu
kommúnistaþingi — var
það í fyrsta sinn en ekki
hið síðasta að Lukács
lenti i erjum við flokks-
foringja. Ilann liefur skrif-
að margt um bókmenntir,
einkum um hina evrópskn
skáldsiigu, og er tvímæla-
laust fremsti bókmennta-
fræðingur í hópi marxista.
Eftir stríð varð hann pró-
fessor við háskólann í
Búdapest. Árið 1956, er
til átaka kom í Ungverja-
landi. varð hann mennta-
málaráðherra í stjórn
Imre Nagy. Þegar henni
var steypt var hann rek-
inn nr starfi og sendur í
útlegð til Rúmeníu. Kom
þaðan ári síðar, og var
hljótt um hann um hríð
— en á siðari árum hefur
heldur dregið til sátta
milli hans og núverandi
ráðamanna í landinu —
eins og reyndar kemur
fram í viðtaiinu.
■■■■■•■■■•■■■■■■■■■•••«•■■■■■■■*■••■■•••■
— í dag trúir því varla nokk-
ur maður u.tan Sovétrikjanna
að hann geti fundið svar við
eigin spumingum og vanda-
málum með því að fástf við
vandiamál Sovctríkj atina. Þetta
statfar af því að Stalín handlck
marxismann þannig að hann
glataði áhrifum á hugsandi
fólk.
Það væri bamialegt að trúa
því að aðdráttaratfl Sovétrikj-
anna gæti falizt í etfnalegri
velferð. Að sjálfsögðu er það
þýðinganmikið að fullnæ'gja
efnalegum þörfum mamna. En
í dag verður samt engimn verka-
maður á Vesturlöndum og sízt
í Bandaríkjunum sósiíalisti af
þvd að sósialismi heiti honum
möguleika á að eignast bíl. Því
hann hefur þann möguleika
þogar inman kapítalisimans. Það
sem skiptir máli er hinsvegar
að blása nýju lífi í það alþýðu-
lýðræði sem rikti undir stjóm
Lenins til 1921. Þvi betur sem
nlþýðulýðræði þroskasit í sósi-
alískum löndum, þeim mun
fyrr munu verkamenn í Evrópu
og Ameriku taka aftur að líta
til sósíalisma til lausniar á sin-
um eigin vandamálum. Aftur-
för sósíaliskra áhrifa var af-
leiðing stalínisma. Það er því
ekki fræðilegt vandamál að losa
sig við bann heldur brýnt verk-
etfni og þýðingarmikið, helzta
forgenda fyrir endurreisn marx-
isma og auknum áhrifum.
Vitund
almennings -
— í hverju eru fólgin helztu
vandamál lýðræðislegrar þró-
unar í sósialískum. rikjum?
- - Fyrst og fremst er hér
um að ræða þróun lýðræðis að
neðan. Ekkort mælir gegn
nauðsyn, þýðingu og lífskraíti
rússnesku byltingarinniar þeg-
ar menn slá þvi föstu að 1917
hófst sósialismi í Kússlandi í
ekki „sígildu" formi. Kapital-
isminn brast ekki í þeim lönd-
um, sem bezt voru þroskuð
fyrir sósíailisma, heldur í }>eim
löndum sem mesta þörf höíðu
fyrir byltinigu. Lanin talaði
sjálfur ujn að það v;eri tiltölu-
loga auðvelt að framkvæma
byliingu í Rússlandi, og að
það væri erfiðara að byggja
upp sósíalisma þar en í þróuð-
um lönd.um. Það var fyrst Stal-
ín sem lýsti því að hin óvenju-
lega Iramkvæmd sósíalismans í
Rússlandi væri hið sígilda
form. Lenin sá fram á hætt-
ur á skriífinnskuiþróun flokks
og ríkis og barðist við þessar
hættur — einkum í siðustu
ræðum sem hann flutti opin-
berlega. Lenin sagði að það
væri verkefni verklýðshreyf-
ingiarinnar að verja venkamenn
gegn skriffinnsikunnd í þeirra
eigin ríki, en Trotskí gerði sitt
til að verklýðshreyfingin yrði
ríkisstofnum — sem Stalín síð-
ar framkvæmdi. Síðustu ævi-
ár sín fékkst Lenín mjög við
það vandamál að hadda þeim
landvinningum lýðræðisins sem
náðzt höfðu. Að þessu verða
menn að snúa sér aítur.
Auðvitað verða menn að
gera sér það ljóst að í dag
getur ekki verið um lýðræðis-
lega utfainríkispólitík að ræða
í rétftri merkinigu orðsnns.
Gromyko verður að eiga trún-
aðarviðræður við t. d. Rusk
þann bandaríska og aðstæður
eru þær, að ekki er hægt að
gera grein fyrir þeim viðræð-
um opinberlega á sovézkum
vettvangi.
En þetta kemur ekki í veg
fyrir, að innri mál fyrirtækis
eða skóla séu rædd á fullkom-
lega lýðræðislegain hátt. Þann-
ig verður til hreyfing sem þeg-
ar stundir líða fram hetfur álhrií
á rikið neðan frá allt frá fyr-
irtækjum og skólum. Almenn-
ingur hefur tii að bera sjálf-
krafa lýðræðislegan hugsunar-
háttf, sem er alitfatf virkur. Einn
nemanda minna sagði einfaverju
sinni að öll lög og reglur, sem
koma að ofam, bljóti sjálfkrafa
afgreiðslu fjöldans og með
nokkrum hætfti hins daglega
lífs og íyrstf }>á verði þau vdrk.
Án þess« lýðræðislega huigsun-
arháttfar að neðan hefði sósiai-
isminn aldrei getað orðið startf-
hæfur, alveg eins og jámbrautf
gefcur ekki stfarfað ef jámbratfít-
arstarfsmaður gerir ekkertf ann-
að en fara nákvæmlega eftir
fyrirmælum.
Áhrif
byltingarinnar
Á firmntíu ára ferli sánum
hafia Sovétríkim sýnt að sósáal-
Í9minn er mögulegur. Þótt á
þessum árum hafi þeir hlutir
gerzt, sem við getum alls ekki
samþykkt, getum við með
Karl Marx.
nokkrum hætti haldið þvi fram
að jafnvel hinn versti sósíal-
ismi sé betfri heldur en hinn
skáirsti kapítalismi. Október-
byltingin og hin sósialisku Sov-
étríki hafa gefið heimssögulegt
fordæmi, sem ekki á sinn lika,
og heimssöguleg þýðing þeirra
ætfti að vera hverjum manni
Ijós á grundvelli þeirrar stfað-
reyndar að hefðu Sovétríkin
ekki verið til þá ldfðum við
enn í fasiskri Evrópu. Kapítal-
ísk ríki sem ekki voru fasísk
voru ekki fær um að brjóta
fasisimann á bak aftur. Það
var ekki unnt að berja hann
niður án Sovétríkja'nma.
Sú þróun í freísisábt sem þó
hefiur orðið í kapítalískum
löndum @r afleiðing byltingar-
innar 1917.
— Hver er atfstaða yðar tíl
flokksins í Umgverjalandi?
— Eftir að ég kom heim £rá
Rúmeníu árið 1957 létf ég í bréfi
tíl flokksstjómarinm'ar í ljósi
ósk um að halda áfram aðild
að flokknum. Nú hefur verið
orðið við þeirri ósk og flakk-
urinn hefur ekki krafirt neinn-
ar yfirlýsingar af mér, og ég
hef heldnr ekki gefið neina
yfirlýsingu og vil ekki vera
neitt annað en flokksfélagi á
j afnréttisgrundvelli.
Vinnutími styttur og launa
hækkanir í Sovétríkjunum
□ Þ<að mætti verða okkur
íslendingum umhugsunar-
efni nú á þess^um verðbólgu-
og atvinnuleysistímum, og
þegar hver réttarbót kost-
ar harða baráttu og verk-
föll, að á sama tíma fær
verkafólk Sovétríkjanna
hækkuð laun, styttri vinnu-
tíma og auknar bætur, og
það án þess nokkur kvarti
um að allt fari á höfuðið.
Launiaihækk an i r hatfa orðið
hjá iðnaðarmönimim og frá 1.
janúar hækkuðu laun iðnnema.
Almennt fá iðnnemor í Sovét-
ríkjunnim laun sein svara til
75% launa þjálfaðs iðnaðar-
manns fyrstu 2 mánuði náms-
tímans, síðan 90% þeimar upp-
hæðar }>ar til námstimia lýkur.
Væri fróðlegt að bera þessar
tölur saman við kjör íslenzkra
iðnnema.
Á fyrra ársfaelminigi 1908
miunu laun vélsmiða (á ensku
machine tool operators) í véla-
verksmiðjum hækka að meðal-
tali um 15%. Launafaækkanir
vélsmiða í mikilvægustu grein-
um vétaiðnaðarins ganga í gildi
1. m-arz, í öðrum greinum 1.
maí. Yfir 1.490.000 vélsmiðir
munu njóta góðs af Jiessum
hækkimum, og þær munu stuðla
að því að halda fólki í þessari
iðngrein. Þar sem næturvakt-
ir eru í vélsmiðjum eru greidd
tvöföld lann skv. núverandi
vinnulöggjöf, þ.e. frá kl. 10 að
kvöldi til kl. 6 að mongni.
Samtímis }>ví sem launa-
hækkanir verða hjá launþeg-
um styttist vinnuda-gurinn.
Fólk nýtur í æ ríteara mæli
hinna auknu frístunda, og allt
er gert til þess að kynna því
sem flestar greinar menningar-
lífsins. Enda er t.d. frægtf orðið,
hve bækur eru ódýrar, og hve
lestraráihuigi fólksins er mik-
111. Bækur eru álitnar nauð-
synjavara, og má hvarvetna
sjá fólk við lestur — til að
mynda í neðanjarðarlestum, i
strætisvögnum, í rennistigum
neðanjarðargangannia, og jafn-
vel ga-ngandi úti á götu! Dag-
skrár sjónvarpsins bjóða upp
á fjölbreytta þætti, og þannig
mætti lengi telja. 1967 var lög-
leidd 5 dagia vinnuvika, og á
sumrin eru stytztu sumarleyfi
nú 15 dagar, en voru áður 12.
Nýjar reglur um tryggingar
og eftirlaun hafa gengið í gildi.
Samyrkjubændur, öryrkjar af
völdum heimsstyrjaldarinnax,
konur, sem vinna í vefnaðar-
verksmiðjum, og fólk, sem
lengi hefur unnið á norðurslóð-
um, kemst nú 5 árum fyrr á
eftirlaun. Fjöldi þeirra, sem
mun njóta góðs af þessum nýju
eftirlaunalögum. kemstf upp í
rúmlega 5.000.000 á þessu ári.
Moskvu 26. 2. 1968.
Guðrún Kristjánsdóttir.
r
Skákþ. Islands hefst 5. aprí!
Skákþing íslands 1968 hefst
með keppni í landsliðsflokki
föstudaginn 5. apríl n.k. og er
tekin upp sú nýbreylni núna, að
keppnin i landsliðsflokki tekur
leiigri tíma en á'ður, þannig að
okki þarf að tefla noma cina
umferð á dag. Sagði Guðmundur
Arason, forseti Skáksambandsins,
í viðtali við Þjóðviljann nýlega,
að þetta væri gert til þess að
létta álagið á keppendunum og
bæta tafimennsku þeirra um leiö.
Fyrstu tvær umferðimar i
landsliósHolvki verða tefldar i
skákheimili Skáksamibaindsins og
Taflfólags Reykjavíkur, 1. uim-
ferð hafst fdstudaginn 5. apríl
kl. 19 en 2. umfcrð laugardagfnn
6 aprfl ld. 14. Formilega verður
slíákþin,gið svo sett sunnudagbnm
7. apríl kl. 13.30 í húsakynnurn
Danssloóla Hennanns Ragnars í
Miðbæ við Háaleitisbrauit. Verð-
ur þé tefild 3ja umferð í lands-
liðsfloikfci og keppni hefst í öðr-
um flofckum mótsins. Verður
tefilt í húsakynnum dansskólans
það sem eftir er mótsdins.
Guðmundur Arason sagði
Þjóðviljanuim í gær að redknað
væri með þátttöku aillra réttar-
hafa í landsliðsflokki, en þeir eru
þcssir: Björn Þorsteinsson Tafl-
félagi Reykjavíkur, Arinbjörn
Guðmundsson Taflfélagi Kópa-
vogs, Halldór Jónsson Skákfélagi
Akureyrar, Gunmar Gunnarsson
TR, Guðmundur Sigurjónsson TR,
Bragi Kristjánsson TR, Ingimar
Halldórsson Ta.flfélaigi Olafsvili:-
ur, Bjöm Theódórsson TR og
Freysteinn Þorbergssom,
Þá hefur eftirtöldum brem
mönnum verið boðin þátttaka í
lamdsliðsfloklki: Jómá Kristinssynl
TR, Magnúsi SóOmumdssyni Skák-
sambamdi Suðuriands og Haufc
Amigamtfýssym TR. Þá hefur og
verið ákveðið, að hætti einhver
af f.ramantöldum mönnum við
þátttöku í mótínu, verði Jóni
Hálfdánarsyni boðin þótttaka.
I