Þjóðviljinn - 17.10.1968, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVTLJINN — Fiimimifcudagiuir 17. október 1968.
Útgefandi: SamemingarfloidDur alþýöu — Sóslalistaflokkurinxi.
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson (áb), Magnús Kjartansson.
Sigurðuir Guðmundsson.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðiþjófsson.
Auglýsingastj.: Ólafur Jónsson.
Framkv.stjóri: Eiður Bergmann.
Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19.
Sími 17500 (5 línur). — Áskriftarvemð kr. 130,00 á márvuðd. —
Lausasöluverð krónur 8,00.
Málefnin rnði
Hjikið hefur að undanförnu verlð rætt og ritað
um nauðsyn aukins lýðræðis á íslandi. Hefur
í því sambandi verið vikið að starfsemi stjóm-
málaflokkanna og bent á að þeir hafi of sterkt
oniðstjómarvald, forustumenn taki einatt ákvarð-
anir án þess að óbreyttir flokksmenn séu til kvadd-
ir. í annan stað hefur verið vikið að alþingi og það
réttilega gagnrýnt að löggjafarsamkunda þjóðar-
innar hefur í vaxandi mæli verið gerð áð afgreiðslu-
stofnun á undanfömum ámm, en hinar raunveru-
legu ákvarðanir hafa verið teknar af svokölluðum
séfræðingum og embættismönnum. Einnig hafa
menn áfellzt það að sumir þingmenn hafa háð
ástríðufulla keppni um að komast f sem flestar
nefndir og ráð utan þings, og sömuleiðis hefur
verið á það bent að illa fari á því að bankastjórar
og dómarar geti jafnframt verið þingmenn.
^llar hafa þessar umræður verið mjög gagnleg-
ar, og er þess að vænta að þær leiði til jákvæðra
breytinga á starfsemi stjómmálaflo'kkanna og
starfsháttum alþingis. Eitt atriði er samt miklu
veigameira en allar breytingar á starfsháttum.
Gmndvöllur flokkaskipunar er skoðanaágreining-
urum málefni; menn skipa sér í samtök vegna þess
að þeir hafa sömu afstöðu til imikilvægra þjóðfé-
lagslegra vandamála. Forsendur kosninga eiga að
vera þær að þessi málefni séu lögð undir dóm þjóð-
arinnar, og eftir kosningar eiga hinir kjömu full-
trúar að hafa stefnuna að leiðarljósi. Málefnaleg
barátta er undirstaða lýðræðis, og glati menn
þeirri undirstöðu sökkva þeir í fen persónulegra
duttlunga og hégómaskapar. Enginn efi er á því að
sívaxandi vantrú almennings á stjómmálaflokkum
stafar fyrst og fremst af því að hin málefnalegu
sjónarmið hafa verið að víkja; fólk á erfitt með að
sjá mun á stefnu flokkanna eins og hún birtist í
verki, þegar málefnalaus hrossakaup koma einatt
í stað stefnu.
gtefnulaus valdastreita hefur lengi verið einkenni
á hægriflokkum og miðflokkum, en. vinstrisinn-
aðir flokkar hafa sýnt meiri tryggð við málefni
sín. En valdastreitan er smitandi eins og Alþýðu-
bandalagsmenn hafa mátt sanna um skeið. Þeir
Hannibal Valdimarsson og Bjöm Jónsson hafa sem
kunnugt er aldrei haft uppi neinn ágreining um
stefnu Alþýðubandalagsins, aldrei flutt neina til-
lögu um stefnubreytingu; ágreiningur þeirra hef-
ur allur verið bundinn við val á mönnum í trún-
aðarstörf og annan persónubundinn hégómaskap;
þegar þeir bregðast flokki sínum og ganga til samn-
inga við Framsókn er það ekki til þess að tryggja
neinu máli framgang heldur er fyrsti tilgangurinn
sá að koma Hannibal Valdimarssyni í utanríkis-
málanefnd í stað Gils Guðmundssonar! Þannig fer
mönnum þegar þeir eru hættir að hafa áhuga á
sjálfum tilgangi flokksins. Gengi' Alþýðubanda-
lagsins er háð því að þvílíkt metorðastrit verði lát-
ið víkja fyrir málefnum; því aðeins mun Alþýðu-
bandalaginu takast að skírskota til þjóðarinnar að
það skeri sig úr öðrum flokkum með því að hafa
stefnuna í fyrirrúmi. — m.
Félag rafveltustjóra sveitarfélaga:
Vegna skrifa um raf-
veitumál Vestfjarða
í bdaði þessu var nýlega birt
Jöng greicn frá Rafmaginsveituim
rikásins um rcxforkumál á Vest-
fjörðum. Emda þófet ýtnsar tölur
séu þar settar flram í mjög viill-
anida hátt og aðrar hreiniega
rangfærðar, hyggst sfejóm Fé-
lags rafveitustjóra siveitairfélQga
FRS, eíkM svara gneininnd i
heild, þar sem hún gerir ráð
fyrir að Bílddiæiingar og Pat-
reksfirðingar svari hveir fyrir
sig. Hins vegar teiur stjóm FRS
nauðsynlegit að gera athugasemd
við upphaf greinarinnar, sem
varðar beint félagið svo og nið-
uriag greinarinnar, þar sem
rangiega er síkýrt frá þróun
raforkumála hér og erlendis i
þeim tilgangi að styðja þjóðnýt-
ingarstefnu Raflmagnsveibrua rik-
isns.
Rafmagnsveitur ríkisins
ráðast á FRS
1 upphafi greimarinnar segir
arði’étt: „Að tilhiutan „Félags
rafVeitustjóra svaitarféiaga“,
sem samanstendur af ednsitak-
lingum, rafveitustjórum nokik-
urra bæjarraflveitna, hafa að
undanfömu verið aiUmiikii blaða-
sikrif um jxtforkumál Bíldudals
og nú síðar ednndg Patreks-
hrepps“. Enda þótt steiEnumál
félaga í FRS séu andsitæð þjóð-
niýtingarstefnu Rafmagnsveitna
ríkisins, þykir stjóm FRS heid-
ur lítiimiannJegt af Rafmagns-
veituinum að ráðast opinberlega
á hið unga félag, þótt þær hafi
lent í deilurn við Bíiddæliniga
og Patreksfirðinga vegina við-
skipta við þá. Það er gefið í
skyn að FRS samanstandi af
aðeins nokkrum rafveitustjór-
um, bæjarrafvedtna. I Féiagi
raifveitustjóra-siveitarfélaga eru
állir rafveitustjlórar bæjarraf-
veitna að undanskildum tveim-
ur
Frá FRS hafa ekká komið
önmur bJaðasikrif um rafotlku-
mái Vesfefjarða, en þar sem
getið var um þau í fréttatil-
kynnimgu félagsins frá síðasta
aðalfundi. Hins vegar hefur
fólagið varið Bilddælingum til
ráðuneytis varðandi viðsikipti
þeirra við Rafmagnsveitur rikis-
ins sfcv. beiðni þar að Jútandí.
Tileflni skrtfla Patreksfirðinga
var einhliða yfirlýsing Raf-
magnsveitna ríkisims um að þedr
óski eikki eftir raímagni frá
Raifveitu Patrekshrepps inn á
kerfi sitt, þrátt fyrir ákvæði
hinna nýju orkuJaga um skyldu
til að gera samrelkstrarsamn-
inga þar sem tveir eða fledri
aðalar anhast viinmislu rafodku
inn á samtengt kerfi. Það sem
birtist í blöðum um þefeta mál
kom frá fréttamönnum bJað-
anna á sfeaðnum.
Sú fullyrðing RaCmagnsveitna
ríkisins, að þau blaðasikrif, sem
verið hafa að umdamfömu um
raforkumál BíldudáLs og síðar
einnig Patrekshrepps séu „að
tilhlutan" FRS, er algjörlega
röng og sett fram gegn foefri
viiund.
Upphaf baráttu bæjarraf-
veitna gegn yfirgangi ríkis-
rafveitnanna
I niðurlagi greinar Raf-
magnsveitna ríkisdns segir: „í
þessu máli er verið að vekja
upp draug liðins tíma í raf-
órkumálum“. Nokkuð er erfitt
að átta sig á því hvað átt er við
en þó mætti gieta sér þess til
að hér væri átt við tiUögu, sem
fllutt var á 15. aðalfundi Sam-
bands íslenzkra rafveitna 1957,
em hún var svohljóðamdi:
„Fimrnitándi aðalfundur Sam-
bands íslenzkra rafveitna, hald-
inrn að Eiðum, dafiana 17.-20.
ágúsit 1957, samiþykkir eftirfar-
andi álykfeun:
1 þedm tijgangi, að ná siem
bezfcum áramgri um xafvæðingu
lairudsáns, tefliur fumdurinn þá
skipan rafrokumála æsfcileiga,
að þeim aðilum, sem að þess--
um málum viija sfearfa, vierði
leyfðar rafoi’kuvirkjanir og
stairfræksila slífcra mannvirkja.
Þamnig verði bæjar- og sveitar-
félögum, svo og sérstöfcum
orkufólögum auk rikdsins, heim-
ilt að sir.na þessum málefnum,
og að ríkið jafnframit örvi og
styðji framtak nefndra aðila til
þátttöku í rafvæðingu landsins.
Þá hafi ríkdð eftiriit með sam-
rænángu virkjananna, á þann
hátt, að þær gieti flallið innan
þess ramrna sam hagkvæmt
þykir með tililiti til heildar-
skipunar raforkiumiála“.
Tilfla-ga þessi var fllutt af þá-
verandi rafvedtustjóra Rafveitu.
Hatfnarfj., Valgarð Thorodd-
sen, en hanin er nú sem kunn-
uigt er, rafmagnsvedtustjóri rík-
isins. Samikvæmit bókun um-
rædds flundar gat Valigarð þess
í fraimsöguræðu sdnni með til-
lögunni, að Raflmagnsveitur rík-
isdns væru nú að kaupa marg-
■ar bæjarrafveitur og færa reksit-
ur naiflveitnanna mikið í form
ríkisireksitrar. Taldi hann þeitta
ekki vera spor í rétta átt. Holl-
ara væri, að bæjar- og sveitar-
félögum, svo og orkufélögum
væri leyft að sdruna þessum
málum. Miklar umræður urðu
um tillögu Valgarðs, og fékk
hún aimennan stuðning fundar-
manna, enda var hún samlþykfct
með lð-atkvæðum, en 3. atkvæði
voru graidd gegn heröni.
1
Rafveita Bíldudals „gleypt
með húð og hári“.
Á aðalfundi Samibamds ís-
lenzkra ratflveitna árið etftir var
lesin upp ritgerð frá Valgarð
Thorodrdsen um stjóm á al-
menningsrafvedtum, en hann
hafði sjáLfur eifcki getað setið
fundinn. 1 ritgerð þessari raktd
Valgarð þróun ratforfcumálanna
og það hvemig framtak foæjar-
og sveitarfólaga var drepið nið-
ur mieð setningu ratforkuJaiganna
1946.
Valgarð segir í ritgerðinni:
„Þegar lög þessi gengu i gildi,
hatfði Samband ísiienzkra raí-
vedtna sfearfað í 3 ár. Dagaiupp-
kastið kom ekM til umræðu né
umsagnar í Sambandinu. Það
er ekki fyrr en á áriniu 1957, að
máilefni þessu er hreyft á þeim
vtefetvangi. Það verður þá fyrst,
þegar ríkáð gieypir 6 bæjarraf-
veitur meb húð og hári á ednu
ári, að meðldmum þessa , sam-
bands faakkar að samna sfcani
um 6“. Bim af þessum 6 rafveit-
um sem Valgarð Thoroddsen
núverandi raiflmagnsveitusitjóri
ríkisdns taldi hafa verið gfleypt-
ar með húð og hári, eins og
hanm orðaði það, var einmitt
Rafvedta Bíldudals. I ritgerð-
inni segir ennfremur: „Einka-
réfetur ríkisins og sú þrautsieigja,
sem viðhöfð er til þess að
hindra framtak amnarra aðila í
rafvæðingu lamdsins hafði vald-
ið og mun síðar æ meir válda
stöðmun í þessum málum.“ Sem
dœmi máli sínu tii stuðndngs
rakti hann sdðan hvemig Raf-
oik,umálastjórnin hafði sett föt-
in fyrir byggingu jarðgufuraf-
stöðvar í Krýsuvfk.1 Þá sagði
hann síðar í ritgerð sinni: „Ég
minnist þess að hafa heyrt þá
röksemd fyrir setmingu einka-
réttarákvæðisins í lögin 1946.
að með því myndi skapasl
grundvöllur fyrdr hagkvæmari
og stærri virkjuinium en áður
var. Reynsla undanfarinna ára
hafur þó orðið þveröfug. Þegiar
rífldð hafiur eáífct ráðizt i virkj-
anir, heflur þar eimigöngu verið
um smávirkjamir að ræða.“
Þetta virðást koma mjög v)el
heim við umrædda gredn Raf-
maignsveitna ríikisins, þar sem
segir: „Atihugiaindd er að þessi
haflli staflar svo til alJur flrá
kostnaðarsömúm rafstöðvum og
aðalorikuflluitnimigsflínum í fjórð-
ungnum, em ekki flrá dreifingu
í kaiuptúnum og þorpum“.
«>
Orsök og aðdragandi að
stofnun FRS
Með því að draga fram fram-
angreindar umræður flró fíund-
um SlR 1957 og 1958 um bar-
áttu raflveátustjóra sveáfearfélaga
gegn yfirgangi ríkisrafveitnainna
í skjióili ednofcunaraðsfeöðu þeiira,
heflur verið dregin flram megán
ástæðan fyrir nauðsym aukinn-
ar samstöðu rafveifeusitjóra sveit-
arfélaga, sem ýfeti mjög umdir
stefmun félags þeirra. FRS. Áð-
ur en kom tifl stotfnumar félags-
ins héldu raflveitusitjónamir
nokkra fundi. Fyrsti flundurinn
var haldinm að Vammalamdi 1
Borga-rfirði 29. og 30. ágúst 1964
og ffluttu fiundarmemn þess
fundar, sem voru 12 að töflu,
eftiríaraindi tillögu, á 22. aðail-
fundi Saimibands íslienzkra raf-
veitna sem haldinm var strax
á efltir:
„Aðafltfumdur Samlbands ís-
lenzkra rafveitna, haidimn að
Bifröst í Borgairfirði dagama 31.
ágúst feil 2. septemíber áiykfear
efltiríarandi: „Rafoikuflögin frá
1946 verðd tefldn tii aflgerrar
endurskoðunar og eigi Samband
íslenzkra rafvedtna þar fluMtrúa.
Við end-urskoðum laganma verði
mörkuð ný stefna í rafvæðimg-
aruni um landsins er máði m.a.
að T-.rf. að framitak einstakra
bæ -i •><» sveitarfélaga flái not-
ið sín betur en nú er. Jafn-
framt þessu verði samstarf raf-
orkumáflasfejóra við raflveitur
bæjar- og sveitarfélaga aukið.
Fúndurinn feflur stjóm sam-
bandsims að koma álýkfeum þess-
ari á firamfæri við hlutaðeigamdi
aðila hið fyrsta.“
Miklar umræður urðu um till—
lögu þassa, sem síðan var sam-
þykfct samhljóða.
Se-gja mó að síðari hJutd þess-
arar tillögu sanni þann skort,
sem ávaflflt hefur verið hjá rík-
israfveifeumum á samvinnu við
sveitanfélögin, og sikyldi þvi
emgan undra þótt upp úr hafi
nú soðið á Vestfjörðum.
Straumhvörf í þróun raforku-
mála með ný jum orkulögum'
Núverandi rafmagnsveitu-
stjóri ríkisins sagði 1958 að rík-
ið hafi á einu ári, þ.e. 1957
gleypt 6 foæjarraflvieitur með
húð og hári. Nú segir í um-
ræddi’i grein Raflmagnsveitna
ríkisins: „Hinar mörgu smáu,
sjálfstæðu og eimangruðu bæjar-
rafveitur hafa rumnið sitt skeið
með vaxandi þróu-n raforkumál-
anma“. Vissuilega hafa þær
runnið sitt skeið í bili i skjóli
einokunaraðstöðu rikisraf-
veifenanna. En sú hreyfing, sem
komin er af stað á Vesfefjö-rðuim
sýnir, að nú eru að verða
straumhvörí í þróun naforku-
mála með tilkcmu hinna nýju
orkulaga, sem gemgu í gildi á
s.l. ári.
1 niðuriagi greimar Rafmagns-
veitna ríkisins segir: „Hvar-
vetna í löndum Evrópu hefur
veriá unnið markvissfe að því
að sameina hinar smáu raf- I
veitur í stárar heildir eða í eina
rafveitu fyrir hvert land og
þetta gerist vissulega ekki að
ófyrirsynju“. Það er leitt til
þess að vita, að Rafmagnsveit-
ur ríkisins sfculi sikriiEa þamnig I
geigni foetri vifeumd, en þeim verö-
ur ed'gi ætflað að vita ekki befe-
ur. Isflemdinigium heflur yfirfleditt
verið það eðliiegit ad mtóta þrtó-
un simna mála að fyrirmynd
Norðurianida. Sá samruni, sem
orðið heflur á raflvedfeiim á Ncrð-
uriiöndum heflur srvo táflL eángöngiu
sfeafað að samruna sveitarfé-
Jaga, em þó einmig edtthvað
vegma þess að aðliggjainidi svedt-
arféJög haifla sameinazt um raf-
veituretksfeur. Hins vegar imiunu
ekki vera þess dæmi, að sam-
ednimg hafi stafað af yfirfökum
ríkisrafvedtna, eins og átti sér
sfeað hér á Jandi. Að lofcmum má
svo geta þess að sœnsiku rík-
isnafveitumar hafa ósfcað eftir
því að fýrirfeækinu verði breytt
í hflufeaffélag, þar sem það tefl-
ur núveramdi relkstursfyrir-
komulag korna í veg fyxir eðfli-
lega þróum og saimkeppmisað-
sfeöðu.
Með þöfldk fyrir biriámguna.
Stjóm Féflaigs
, raflveitustjóra sveitarféJaga
(gníiineiital
SNJÓ-
HJOLBARDAR
með eða án nagla
undir bílinn
Gúmmí-
vinnusfofan hf.
Skipholti 35, sími 31055
Laugavegi 38,
Skólavörðustíg 13.
MARILU
kvenpeysur.
Póstsendum.