Þjóðviljinn - 26.06.1969, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN — Fimorufcudaglur 26. júní 1969.
— málgagn sósíalisma, verkalýðshreyfingar og þjóðfrelsis
Otgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson fáb.J, Magnús Kjartansson.
Sigurður Guðmundsson.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Augtýsingastj.: Olafur Jónsson.
Framkv.stjórl: Eiður Bergmann.
Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar. prentsmiðja: SkólavörðusL 19. Síml 17500
(5 línur). — Askriftarverð kr. 150,00 á mánuðl. — Lausasöluverð kr. 10.00.
A3 breyfa þióSfélaginu
yerkamannafélagið Dagsbrún hélt ágætan aðal-
fund á sunnudaginn þa^ sem umræður fóru
fram um atvinnumál og fleira. Sendi félagið frá
sér ályktun eftir fundinn, sem birtist 1 Þjóðviljan-
um í gær. í ályktun Dagsbrúnar er varað við því
atvinnuástandi, sem hér blasir við á komandi vetri:
„á síðastliðnum vetri urðu atvinnulausir Dags-
brúnarmenn um 700 talsins — fimimti til sjöt’ti hver
verkamaður fékk ekki að vinna“, — og í ár má bú-
ast við að ástandið verði erin hrikalegra verði eigi
aðgert. Verkamannafélagið Dagsbrún leggur í
samþykkt sinni til að gerðar verði sérstakar ráð-
stafanir í því 'skyni að bægja frá atvinnuleysinu og
í lok Dagsbrúnarályktunarinnar segir síðan:
„Fundurinn leggur áherzlu á, að forsenda þess, að
hafin verði markviss atvinnuþróun og atvinnuör-
yggi þannig tryggt, er sú að upp verði tekinn fé-
lagslegur áætlunarbúskapur, þar sem þarfir launa-
fólks og hagsmunir þjóðarheildarinnar eru mark-
miðin en ekki hagfræðikreddur og gróðavon ein-
stakra fjárplógsmanna. Aðeins með því að knýja
fram slíka breytingu á stjómarstefnu er unnt að
snúa baráttu verklýðssamtakanna úr vörn í sókn,
en þau umskipti eru nú öllu öðru brýnni“.
Jþessi ályktun var samþykkt samhljóðá á fundi
Dagsbrúnar; þar er krafizt nýrrar stjórnar-
stefnu og þar <með lýs't yfir að verkalýðsbaráttan
hljóti á næstu mánuðum að snúast um pólitísk at-
riði. Hagsmunabarátta um launin er að sönnu
mikilvæg, en ávinningum hennar er auðvelt að
svipta verkalýðinn með einu handtaki 32ja alþing-
ismanna stjómarflokkanna. Það hefur þegar sýnt
sig að stjómkerfi viðreisnarflokkanna er á góðri
leið með að mala niður kaupmátt launanna, enda
þótt verðtryggingin sé að sj'álfsögðu þýðingarmik-
il þó takmörkuð sé. Þau mannréttindamál, sem um
var samið í vor, verða hins vegar ekki tékin af
launafólki á saima hátt og ýmis atriði í kjörunum
sjálfum.
gamþykkt aðalfundar Dagsbrúnar sýnir staðfast-
lega að verkalýðsbaráttan verður ekki háð um
kaupið eitt — verkalýðsbgrátta í þjóðfélagi einka-
gróðans og viðreisnarstefnunnar hlýtur að bein-
ast að miklu stærri atriðum: verkalýðsbaráttan
hlýtur að beinast gegn því stjómarkerfi er hér hef-
ur ráðið ríkjum og fyrir nýrri stefnu í þágu heild-
arinnar. Geri hún það ekki er óhjákvæmilegt að
verkalýðshreyfingin hjakki ævinlega í sama far-
inu og glati því forustuhlutverki, sem henni ber að
hafa við að umbreyta þjóðfélaginu. — sv.
Ólafur Gunnarsson:
GJALDIÐ
Leikrit í 2 þáttum eftir Arthur Miller
Sviþjóð, 14. júní 1969.
1 sl. miánuði, b.e. í maí,
bmgöum við hjónin okikur til
Kaupmannalhialfnar um eina
helgL Þctta var ein af þessum
helgum þegar lítið' er frásagnar-
vert í fjölmiiðlunartsekjunum.
Sænska útvarpið gait þess, að
Svía vamtaði fleirr menn í vinnu
en nokkru sinni fyrr síðan
skýrsluigerð hófst um tilfærsHui^
fólks á vinnuimarkaði. Sjónvarp-
ið saigði, ,að Svía skorti 70.000
manns í vimnu, flesta í Suður-
Svíþjpð. I íslenzku blöðunum
höfum við lesið, að einir 60
íslenakir trésmiðir væru komnir
til Málmieyjar í atvinnu.
Danir voru búnir að hækíka
forvextina upp í 9 prósent og
rfkisstjórnin var í þann veigin
að hækka álögur á þjóðinni til
þess að vega á móti fjárflótta til
I>ýzka'lánds, en þangað höfðu
damslkir „fjármáJamenn“ komið
alflmiklu fé í þeirri trú að þýzka
markið yrði hætkkað fljótlega.
Ferðamenn voru ekki fairnir
að setja svip sinn á Kaup-
mannahöfn og í fyrsta sinri síð-
an 1939, þegar ég kom þa/nigað
fjrrst, fór ég oft um Strikið án
þess að beyra ísleinziku tailaða.
Á miklu Islendingagistihúsi,
þar sem við bjuggum, hittum
við aðeins einn fuillorðinn fs-
leinding. Þegar við bjuggum á
sama gistihúsi fyrir tæpum
tveimur árum mættum við Is-
lendin.gum svo að segja á hverju
homi á götunum í krimgum
gistihúsið. Þá var alltaf ftiMt
af íslendingum inni hjá Fliugfé-
laginu, nú var þar enginn, og
blöðin höfðu ekki einu sinni
verið lögð á borðið til lesturs.
Islenzki sendiherramn, sem
landar í Höfn rmeta mijög mik-
ils, var heima á íslandi og mátli
Því segja, að okkert íslenzkt
svipmót væri á þessum gamla
höfuðstað Islendimga.
Minnisstæðast úr þessu ferða-
laigi er okfcur leikrit etftir Art-
hur MiHller, sem við sáuim I
Konunglega leildiúsinu. Þetta
leikrit heitir „Gjaldið" og eru
leikendur aðeins fjórir, tveir
bræður, koma arranars þeirna og
gaimialll húsgagnakaiupmiaður,
sem kaupir og selur gömul hús^
gögn.
Við sjáuim strax, að Miller er
hér með samslkonar persónur og
oft áður, tvo syni eða bræður,
■ hvort sem menn vilja segja.
Þetta kom fram begar í fyrsta
leikriti Millers 1946 „The Man
Who Had the Luck“. Islenzkir
ledlkhúsgiestir mánnast bræðr-
anima í lei'kritum Milliers úr
„Allar synir mfnir“ sem Leik-
félaig Keykjavíikur sýndi og
„Söluimaður deyr“ f Þ-jóðleiik-
húsánu. Sölumaður deyr sá ég í
Konunglega leikhúsinu árið 1951
og voru synirnir þá leiknir af
Eíbbe Rode og Poull Reichard,
hvorum tveggja öndvegisleikur -
um. Nú, 18 árum síðar, leika
sörmu menn í „Gjaldinu" og eru
enm bræður.
Og hvaða gjaíld er þá þetta
sem um er rætt? Arthur Mill-
er segir sjáilfur, að þar sé um
að ræða það gjalld, sem hver og
einn, sem tefcur ákvarðanir 1
lífinu verðd að greiða fyrir á-
kvarðanir sonar. Einu gildir f
því samlbandi hvort maðurinn
tefcur ákvörðun um að vera fé-
lagslega ábyrgur, þótt það kosti.
hairan fé og ef tjf vill ytra braut-
argemgi, eða hvort hann stefnir
að þvf að lába allt heppnast, og
fórnar í því sfcvni manngildfnu
sjálfu.
Poul Reichard leikur Víctor
Franz, löigreglulþjóndnn, sem
ungur að árum hafði fórmað
möguleikum sínum til æðri
mennbunar, sem hæfileiikar hans
Ieyfðu og hugur hans stóð til,
vegna þess að íaðirinn stóð einn
uppi og bjargarlítiM.
Ebbe Rode leikur Walter
Franz, bróðurinn, sem orðinn er
frægur iaeknir, nýskilinn við
konuma, en sem á sinum tíma
taldi sig eikiki geta laigt neitt af
mörkum handa gamila mannin-
um.
Húsgagnasalann, Gregory Soi-
cmon, lei'kur einn frægasti leik-
ari Norðmanina, Claues GiM. I
orðuim og gerðuim þessarar leik-
persónu birtist yfirvegun og
mamnleiki hins gamla lífsreynda
manns, som efcki þarf lengur að
fiýta sér, en vill öllum vel.
Hann kemur til að skoða hús-
liðinn tíma. Þegar um slík
reikningssfail hugans er að ræða
spyr maðurinn sjáilfan sig hve-
nær vandinn hiótfst og hvers
vegina.
Victor , lögregluþáónn er ný-
kominn á eftirlaun þegar við
kynnumst homum. Hann á eigi
að síður miikið af sitarfsorfcu
sinrai eftir og nýtt starf við upp-
haf eftirlaunaaldurs er honum
ekki fjarrl skapi. Konan hvet-
ur hann mijög tíl að leita sér
vinrau, jaar sem áður ónotaðir
hæfileikar hans fái að njóta sín.
í samhandi við áætlanir um
nýtt starfsval hefur hún talið
að Victor ætti að leita sam-
Kirsten Rolffes, Poul Reichardt og Claes Gill í lilutverkum sínum.
Ebbe Rode, Kirsten Rolfees og Poul Reichardt.
gögniira, som á að solja heima
hjá«Victor Franz, og þar hitt-
um vdð lílka korau Victors, sem
ekfci stendur á sama maiingild-
isstigi og miaður henraar, en hef-
ur talsvert alf þeim hyggindum,
sem í hag koma.
Arthur Miller er efaki höíuind-
ur hinnar lausboizluðu kátínu
þvert á móti ér haran höfiundur
alvöru og djjúprar huigsunar um
nútímamanniim, sem leiifcast við
að slkilja edgið líf og fer sfcund-
uma á tíhfiamófcum ævinraair yfir
bands við bróður sinn, sem
hann hefiur efaki séð í mörg
ár, og fá aðstoð hams í sam-
bandi'við nýja atvinnu.
Hinn glæsilegi og vellklæddi
bróðir kemur fram á sjónar-
sviðið um bað bill í mdðju leik-
ritinu. Um tí'ma virtist eúlt ætla
að fallla í ljúfa löð. Hann gat
hæglega útvegað bróður sínum
vinmiu, sem útheimti nokkra
þekkimgiu á eðlisfræði, en ein-
mitt þé fræðigrein hafði Viofcor
viijað læra ef efini hiefiðu leytfit.
Arthur Miller
Victor hugledðir vandfega rnállið
en kemst að þeirri niðurstöðu,
að árin síðan hann hefði getað
lært það sem hann þyrfti nú að
kunna eru orðin of mörg, “ og
þlkkinigarslkorbur hans nú er of
mikill til þess að hann geti tek-
ið við stöðumni, sem bróðirinn
vill útvoga honum.
Saimtal bræðranna sviptir
smém sarnan huiunni af því,
sem glerðist þegar þeir ■ voru
ungir og því sem hefiur verið að
gerast síðan. Manni verður það
ljóst að Victor hefur það fram
yflr bróður sinn, að hann hefur
hreina samvizku. Hann hefur
gert það, sem hann' taldi vera
rétt og hefiur manndóm til að
talka afleiðingunum af þeim
gerðum.
W'ailter er orðinn veldauðuigur
maður, en samivizka hans er
ekfci í því jafnvægi, sem hann
sjálfur myndi óska. Það sem
hamn taldi, sig ekki geta gert
forðum, þegar faðirimn bað uip
hjálp, sem hann eikfci fékk. vill
hann feginn bæta uipjp með því
að gera eitthvað að gaigni fyrir
þróður sinn, en uppgötvar há,
að það er orðið um seinan. Lffs-
hámimigja hans virðist þrátt fyr-
ir auðinn, vena jafnvel brot-
giárnari en fátæka bróðurins.
Raunar er auiglijóst, að hvorugur
hieffur öðlazt það jalfnvægi hug-
ans, sem fylgir gengi í samræmi
við hæffileika og hegðum, er
pppfyllir strönigustu kröfursam-
ivizkunnar.
Arthur Miller er miMll rjihöf-
undur, fyrst og fremst sökum
þess hversu h.eiðarleigur hann
er. Persónur hans kornía ofcfour
við vegna þiess, að við finnum,
að þær eru raunverulegar.
Vandamál þeirra eru bannig, að
við reymum, að tafca þátt í lausn
þeirrai í huiganum, en telkst það
efcki alltaff.
Eins og títt er um gáfaða og
góiða menn heffur Arthur Miller
orðið taisvert fýrir barðinu á
fuMtrúum oig leiiiguþjónum auðs
og vailda. Arið 1956 var MiMer
stefnt fyrir óamerísfcu neffndina
og hann sakaður uim að eiga
vini meðal rithöfunda, sem
væru kommúnistar. Honum1 hrýs
huigur við kynþáttaivandamál-
um, utanrí'kismálasteffnu Banda-
ríkjanna og bjóðfélaigsvanda-
málum almiemnt. Leikhúsið er
að dórni Millers vin f þiyfí
þjóðfélaigi, ssm lætur vonir
breðast og góðhuig stranda á
skerjum ilflfcvittni.
Milller telur, að leikhúsið sé
hið eina, sem efftir standi, þar
sem hægt er að sfcynja sam-
hyggð manna þótt ekfci sé nema
stutta stund í semn. Meðai leik-
husgestí* sem sjá gott leikrit
m'a gora ráð fyrir hljóðlátum
uimræðum om takmark lífsins
cg tilfinningaátök f heittdar-
stefnu mannsins, sem ræður af-
stöðu hans til kærleiika og
haturs eða ef menn vilja orðö
bað^öðruvísi, góðs og iMs.
Sýning Konungiega leikhúss-
ins á Gjaldinu, er leifchúsinu tdl
^nifcils sórna. Sá sem fylgzt
heffur með því sem sýnt hetfur
verið f þeissari merfcu mienning-
arstoifinun, hefur bætt einní
mifcilvægiri og lítt gieymanleigri
minninigarvörðu í röð margra
sterfcra mánninga.