Þjóðviljinn - 11.11.1969, Blaðsíða 6

g SÍÐA — ÞJÓÐVIUINN — Þriðgudaigur 11. nóvemiber 1969.
Framsöguræða Gils Guðmundssonar um frumvarpið um togarakaup ríkisins
Togaraútgerð Islendingum lífsnauðsyn
f greinargerð þess frum-
varps, sem hór er til umræðu,
er íjallað nokfcuð um það þjóð-
hagslega gildi, sem við flutn-
ingsmenn teljum, að togaraút-
gerð hafi haft á liðnum tímum
fyrir okkur ísiendinga. Ég ætla
ekki að endurtaba nema lítið
af því, sem er birt í greinair-
gerðinni um þessi efni, en vil
aðe-ins minna á eftirfarandi
atriði.
Tæknin
og togararnir
Með komu togara hingað á
fyrsta áratug þessarar aldiax,
þá má í rauninni segja. að
tæknin hafi baldið innreið sína
hér á landi. Að vísu urðu all-
veruleg þáttaskil seint á 19.
öldinni með komu þilskipanna,
en ennþá stórfelldari vairð þó
breytingin með tilkomu togar-
anna. Togararnir áttu á sínum
tíma mjög verulegan hlut af
eflingu hinna stærstu útgerð-
arbæja, ekkí (sízt Reykjavíkur
og Hafnarf j arðar en raunar
fleiri útgerðarbæja, og er þar
engin undantekning meðal
hinna stærstu nema þá Vest-
mannaeyjar.
Það er óhætt að fuHyrða, að
býsna snemma urðum við ís-
lendingar forystuþjóð á sviði
togveiða og togaraútgerðar. Ég
held að það sé óumdedlt að
þegar togarinn Jón forseti,
fyrsta skipið sem íslendingar
létu smíða, kom hingað árið
1907, hafi það verið fuUkomn-
asta togskip, sem byggt hafði
verið í heiminum, og svo vel
tókst til að þeir menn, sem
fengu þessi nýju tæki í hend-
ur reyndust með þeim hætti,
bæðj sikipstjórar og aðrir skip-
verjar, að þeir báru af öðrum
fiskimönnuim.
Ég minnist þess til að
mynda, vestan af Önundarfirði,
sem löngum hefur verið lífhöfn
togara þegar þeir eru á veið-
um í skammdeginu út af Vest-
fjörðum, að það var mjög eft-
irtafcanlegt í vondum veðrum,
hverrar þjóðar menn voru
fyrstir að tínast inn á fjörðinn.
Mátti það heita föst regla að
fslendingarnir voru langsíðast-
ir inn. En svo þegar illviðri
fór að slota, þá voru íslend-
ingar venjulega hálfum eða
einum degi á undan öðrum út
á miðin.
Á kreppu-
og styrjaldarárum
Þannig var og hefur löngum
verið sókn íslendinga á þess-
um skipum, enda var svo
lengi, að saman fóru góð skip
og affbragðsáhafnir. Það var
þannig lengi vel, að ungir og
efnilegir menn, efcki sízt við
sjávairsíðuna, en einnig sveita-
piltar, sóttust eftir því að kom-
ast í skipsrúm á togurum, og
það þótti hrein og bein mann-
dómsvígsla að verða fullgildur
togarasj ómaður,
Þessd sfcip, elztu togskipin
okkar, voru gerð hér út fram
undír lok fyrri heimsstyrj’ald-
ar. Þau voru okfcur mjög mik-
ilvæg á styrjaldarárunum fyrri,
en vpru svo langflest seld úr
landi árið 1917, eins og kunn-
ugt er og mun það ekkert laun-
ungarmál, að í sambandi við
þá miklu skipasölu vorum við
fslendingar beittir pólitískum
þvingunum.
Siðan er togaraflotinn end-
umýjaður á árunum 1918-1925,
Eggert núverandi.
og aftur komumst við íslendr
ingar í fremstu röð að því er
varðaði togaraútgerð. Skipin,
a.mk. sum þeirra, sem voru
smíðuð ný handa oktour eftir
fyxra stríðið, báru af skipum
annarra þjóða, voru meðal
hinna stærstu og bezt útbúnu
sem þá þekktiust, enda var ár-
anguririn eftir því, íslenzkir
togarar fisfcuðu að jiaffniaði tvö-
falt eða þreíalt meiria heldur
en togarar annarra þjóða. Ég
held að það sé efcki oí fiast
að orði kveðið að á kreppuár-,
unum firá 1930 og íram til
1940, þegar við áttum einna
erfiðast á sviði atvinnumála,
hafi togaramir reynzt bjarg-
vættíx þar sem þeir voru gerð-
ir út. Þeir sýndu enn mdkil-
vægi sitt á styrj-aldairárunum
síðari, þótt þá væru þeir flest-
ir orðnir gamlir. Þeir lögðu þá
að ekfci litíu leyti grundvöll
að því að hæ-gt var eítír styrj-
öldina að afl-a nýrra og stór-
virkra aifcvánnuitækja hingað til
lands.
Endurnýjun
og hnignun
Þá fer fram eftir styxjöldina
hin þriðja endumýjun ísienzks
togaraflota, þegar nýsköpunar-
togara-rnir svonefndu voru
keyptir og komiu hingað til
lands á árunum 1946 og fram
undir 1950. Þá skeður það í
þriðja sinn að fslenddngar kom-
ast í fremstu röð að því er
tefcur til togaraútgerðar. Að
vísu hefði ef til vill mátt ganga
að Því verki með nokkru meiri
framsýni að endurnýja skipin
í það sinn. Það voru þá þegar
uppi ^ýrnsar hugmyndir um
breytingiar á skipagerð, sem
síðar voru framkvæmdar. En
allt um það hygg ég að ný-
sköpunartogararnir baíi verið
með því aHra fremsta á þessu
sviði, þegar þeir komu.
En síðan fer heldur að h-alla
undan fæti. Þó skal þess ekki
látíð ógetið, að á árunum 1958
til 1960 eru enn keyptir nokkr-
ir togarar, síðast eru smíðað-
ir fyrir fslendinga, ef ég man
rótt, 5 togarar, sem komu
hingað 1960. Það vom stór og
myndarleg og -góð skip, um
dOOO brúttótonn að stærð og
það er enginn efi á því, að
það em einmitt þessd stærstu
og yngstu skip sem haf-a stað-
ið sdig einna bezt nú siðasta
áratu-g á þeim erfiðleikatim-um,
sem þá hafa yfir togaraútgerð-
ina gengið. En efitir 1960 beí-
ur enginn togati verið keypt-
ur eða smíðaður fyrir okkur
fslenddnga. Síðan beffur, stpð-
ugt sigið á ógæ-fuhliðina, eins
og al-kunnugt er, og ég þarf
ekki að verja mörgum orðum
til að lýsia. Hinum r-aunveru-
legu togurum hefur fækkað á
taépum áratug úr 48, sem þed-r
munu h-afia orðið flestir og í
20 eða tæplega það.
Erfiðleikar
togaraútgerðar
Ég sfcal ekki draiga úr þvi á
nofckum hátt, að um alllangt
skeið beíur verið býsna erfitt
að geria út togara. Ástæðum-ar
eru marigar og sfcal ég í ar-
sturbtu miáli rifj a þaer helztu
upp.
Þar var lengi um að ræða
mjög minnfcandi afla frá þvá,
sem verið haíði. Þó hefur a£Li
togaranna vaxið töluvert á ný.
Þá þrengdist og vearulega um
togara á íslenzkum miðum eft-
ir útffaerslu landhelginnar. Hin
mikl-a og geigvænlega verð-
bólguþróun, sem hér hefur átt
sér stað, hef-ur gert togurunum
ekfci siður heldur en öðrum at-
vinnurekstri, mjög torvelt um
vik og átt sinn mikla þátt í
eríiðleikum þeirra. Loks er
þesis að geta, sem að mínum
dórrri befiur ekki átt hviað
minnstan þátt í eríiðleikum
togaraútgerðar hér, en það er

’smm

sú staðreynd, að sfcipin filesit
voru orðin gömul og dýr í
rekstri. Mannahald þessara
ski-pa er eins og kunnugt er
aíar mikið. Þar er ekki hægt
að koma fyrir þedrri vinnuhag-
ræðingu, sem nú þykir sjálf-
sögð um borð í sliikum fistki-
sfcipum. Þar ér olíufcostnaður
mikill og ýmiss ann-ar tilkostn-
aðu-r, sem ég rek ekki n-ánar.
Þetta allt hefur valdið því, að
útgerðarmenn hafia verið mjög
tregi-r til og beinlínis hræddir
við að fiara út í endurnýjun
skipaflota súns. En ríkisvialdið,
sem að mínum dórni og oktoar
Alþýðubandalagsmanna hefiði
átt að bafa hér firumfcvæði,
hefur bálddð að sér hönd-um.
Ábyrgð
ríkisstjórnarinnar
Ég hygg, að það hafi verið
nokfcuð lengi ljóst, að ríkis-
valdíð varð að hafa forystu um
að affla nýr,ra togara. Það viarð
að greiða fyrir því með ýms-
um hætti, ekki sízt með hatg-
stæðum lá-num og jafinvel á
annan hátt, að íslendingar
gætu enduimýj-að togaraílota
sinn og keypt eða látið smíða
nýtízku sfcuttogara, sem hent-
uðu við íslenzfcar aðstæður. En
, þetta hefur ekki verið gert.
Þefcta hefur verið vanrækt. Það
hefur rí-kt sú kennin-g núver-
andi rikisstj-órnar, að ríkisva-ld-
ið eiigi efcki að haí-a írumkvæði
um neitt aí þvi, sem tekur til
atvinnureksifcrar. Það eigi einfca-
frarotatoið að gera.
Mér þykir ónedtanlega mið-
ur að sjáviar útvegsm-álaráð-
herra skuli ekfci vera við um-
ræðu um þetta mikilvæga mál.
Ég heffði gjarnan viljað ræða
það við bann, og þá sórstak-
lega það ófiremdar-ástandi, sem
ég tel, að hafi rífct í þessurn
málum, og það eindæma sleif-
arlag, sem hefiur viðgengizt
undi-r hans stjóm, að togaina-
flotinn sfcuii baffa verið látinn
draína svo niður, eins og raiun
hefiur á orðið. Ég ætta ekfci að
kenna sjávarútvegsmálaráð-
herxa einum um þetta. Ég tel,
að rífcisstjórain öli beri þar
þunga og mifcl-a ábyrgð, sé
samábyrg, það sé bennar
stefna, sem þarna hefiur sýnt
sig í vertoi: Ríkisvaldið máttl
e-kki og áttí ekfci að hafia fior-
ystu, og eintoafiramtafcið hefiur
ekfci du-gað.
Afleiðingarn-ar aff því, að
togaraílotanum hefur hrafcað
þannig, að nú eru ekki gerð
út nema 20 skip á mó-ts við 48
í krin-gum 1969, eru mjög til-
finnanlegar, mér li-ggur við að
seigja geigvænlegar, fyrir þau i
fjölmennu byggðarlög, sem
treysitu hvað mest á togaraút-
gerð og togaraútgerð hafði átt
sinn miikla þátt í að bygigj-a
upp. Þá á ég alveg sánsitaklegia
við Reykjavik og Hafinarfijörð.
Á þessum stöðum báðum var
lengi mjög bló-m-leg toga-raút-
gerð, en nú vantar lítíð ó, a.
m.k. í Hafnarfirði, að hún
bafi með öllu þurrkazt út. Ég
verð að segja það, akkí sízt
þegar ég minnist þessarar sorg-
arsögu togaraútgerðar í Hafn-
arfirði, þá flnnst mér það
næsta ömurlegt, að allan þenn-
an mesta hörmunga-rtíma tog-
araútgerðar hór á landd skuli
það hafa verið Alþýðuflokfcur-
inn, sem átti ráðherra sjávar-
útvegsmála. Þetta er vissulega
ömurlegt, ekki sízt með tiHiti
tíl fortíðar þess flokks og ann-
ars þess ráðherra, sem hér á
hlut að máli, Emils Jónssonar,
að þvú er varðar uppbygigingu
togaraútgerðar í Hafnarfirðd.
Raunar átti Alþýðuflokkurinn
víðar góðan hlut að því, að
togaraútgerð var byggð upp
fyrr á t-ímum. Með tilliti til
þessarar fortíðar verð ég að
segja það, að það er dálítið
Lítil myndasaga
1 *
A skutuoldinni
/ '........
*■
Togaraútgerð hefst á Islandi. Fyrsti ísl. togarmn.
i i:péi:§Aiftíáý-: i
+?&***» fZ*
1»
Milli stríða.

Fyrsti nýsköpunartogarinn 1947, Ingólfur Arnarson.
HMWMMiiMWto ÍiH
Þúsund lesta skipin koma, bv. Narfi.
Erlendur skuttogari.