Þjóðviljinn - 28.11.1969, Blaðsíða 6

Þjóðviljinn - 28.11.1969, Blaðsíða 6
g SÍDA — EkJÓÐVIUIÍWN — Föstudagur 28. nówemlber 1969. Þór Guðjónsson veiðimálastjóri: Gljúfunrersvirkjunin og luxveiðin Að undanfömu hefur fyrir- huguð bygging Gljúfurvers- vir*kjunar í Laxá í Þingeyjar- sýslu verið mikið rædd í blöð- um og útvarpi- 1 umræðunum Ihafa m-a- verið gerð að um- talsefni hugsanleg áhrif virlcj- unarinnar a lax- og silungs- veiði í Laxá. Hefur þar gætt missagna og misskilnings, sem ég vil leitast við að leiðrétta. Við svo umfangsmiklar fram- kvæmdir eins og áætlaðar eru í sambandi við Gljúfurvers- virkjun verður ekki komizt hjá mikilli röskun á náttúru þess svæðis, sem virkjunin nær til- Þegar lífsskilyrði fyrir vatna- fiska eru höfð í huga, er aug- ljóst, að mikil breyting mun veröa á högum vatnafiska i Laxá frá því, sem nú er, eink- um ef miðlunarvirkjun verður framkvæmd- Gera má sér í_hug- arlund, hvað muni verða' um ýmsa þætti þeirra breytinga í stórum dráttum út frá því, sem gerzt hefur í öðrum löndum, þegar unnið hefur verið að svip- uðum framkvæmdum Dg ráð- gerðar eru í umræddu tiiviki- En ítariega áætlun um heild- aráhrif Gljúfurversvirkjunar á lífisskllyrði vatnafiska og veiðij þeirra er óWeift að gera að svo stöddu, bar sem vitneskja um sérstæðar aðstæður við Laxá og önnur vatnsföll, sem virkjunar- framkvæmdum er ætlað að ná til, er efcki fvrir hendi, né held- ur er» vitað nákvæmlega um það ástand, sem skapast mun, þegar virkjunarframkvæmdum verður -lokið. Úr þessu má bæta með líffræðilegum rannsóknum bæði áður en virkjun hefst og þegar henni er lokið- 1 júnímánuði 1964 skipaði orkumálastjóri nefnd þriggja manna til þess „að kanna, hvort og að hve miklu leyti fúllvirkj- un Laxár í Suður-Þingeyj ar- sýsJu við Brúar kynni að valda spjöllum á ánni og nánasta um- hverfi hennar og jafnvel beinu fjárhagslegu tjóni“. Nefndin hefur verið kölluð Laxámefnd, og hefur hún nýlega skilað áliti m-a. um veiðimál Laxár, og er þar vikið að viðfæðum við mig um það mái. Samkvæmt ósk Laxámefndar ræddi ég við nefndarmenn 19- marz og 14- maí s-1- um „hugs- anlegar breytingar á lífsskil- yrðum vatnafiska í Laxá í S.- Þing. vegna fyrirhugaðra virkj- unarframkvæmda þar“. Hafi ég ofannefnd atriði varðandi hugs- anlegar breytingar í huga og tók það fram, enda leggur nefnd- in til, að fram verði látnar fara líffræðilegar athuganir á Laxá fyrir Dg eftir virkjun. Ritari nefndarinnar skrifaði niður helztu atriðin er fram kocmu í viðræðunum, sem eru þó aðeins hluti þeirra atriða, sem máli skipta- Er þvf orðalag fundar- ritarans á nefndum atriðum að öðru leyti en því, að ég gerði nokkrar athugasemdir við orða- lag hans. Athugasemdir mínar hafa ekki allar komizt til sfcila í fylgiskjal 3-1 með Greinar- gerð Laxámefndar. Fara um- rædd atriði hér á eftir, og eru þar felldnr inn athugasemdir mínar: „Veiðimálastjóri gat þess, að að mörgu leyti væri erfitt að segja fyrir um slfkar breytingar- Um surnt yrði ekki ráðið fyrirfram og þess vegna væri heppilegast að fyrir lægju sem gleggstar upplýsingar og rannsóknir um ástand árinnar fyrir framkvæmdimar, svo auð- veldar yrði urn samanburð 4 eftir. Að öðru leyti kom þetta helzt fram: a) Svæðið ofan við sfcíflu- mannvirkin. Ofan við stífluna skapast stórt lón með miklum vatns- borðsbreytingum á vetrum, sem myndu hafa það í för með sér að öill hrygningar- svæði á lónstæðinu myndu eyðileggjast og ætti þetta jafnt við um hrygningar- svæði fyrir bleikju, sem hrygndi á haustin, hrogri- in dræpust og um ann- an silung Dg lax- Á þessum hluta árirmar (lónstaeðinu) væru nú beztu hrygningar- svæðin- Bleikjustofni mætti þó halda við f lóninu með kiaki- Óvist væri hvort silungur gæti haldið sér við á svæð- inu fyrir ofan lónið, en þó væri ekki ólíklegt að fram kæmi í lóninu annar sil- ungastofn, sem hrygndi f rennandi vatni, urriði, og mætti ætla að hann gæti haldizt við- Síðan árið 1946 hefur ver- ið talað um að koma laxi upp í Laxárdal. Var gerð- ur uppdráttur af laxavegi þá, en mamnvirkið þófcti of dýrt- Aðrar hugmyndir hafa komið fram, um flutninginn td. að taka laxinn í kistur og flytja hann upp yifir i vatnageymum líkt og gert var við Elliðaáimar. Sem sagt vel er hugsam- legt að koma laxi upp fyrir mannvirkin. Sedðin myndu komast niður í gegnum vél- ar, en hoplaxinn ekki, en það skiptir minma máli. Hins vegar væri á þessu stigi máls erfitt að gera sér grein fyrir því hvort það væri fjárhagsilega rétti að flytja lax upp yfir eða hefja -<5> Guirún Högnadóttir f. 18. des. 1941'— d. 21. nóv. 1969 Fátt hefði mér þótt ófcrúlegira, er við Gullý vinkona min deildjum súru og sætu í kvist- henbergi í Kaiupmamnahöfn ár- in 1960-61 em að ég ætti eiftir aö setjast niður í dag og skrila um hana eftínmaeli, aðeins átta órum sednma. Hafóum við séð fram í tímanm, hefðum við sjálfsaigt hiegið dátt, fundizt árið 1969 örailamgt framumdan, sezt á gólfið meö blað og blý- ant og farið að sernija, likit og þegar við vonum að sfcrifa hedm og hjólpuðumsit við að vera fyndnar í bréfum til foreidra hvor annarrar. En þegar litið er til bafca, þá eru átta ár stuitfcur tími, aðeíns degd eða vitou lengra í burtu en gærdagurimn. Sum tímabil ævi okfcar eru .hugamum nær, þótt lengra sé um liðið, en önnur. sem eiga sér styttri aldur. Ég kynntist Gullý fyrst fynr tóttf árum, árið 1957, er hún réðsfc sfcrifstofustúltoa á skrif- sifcofu verðlagsstjóra, þá tæplega sextán ára gömul. Ég hafði þá ráöið þar krossgátur um eins árs skeið- Með otókur tóksfc strax góður vinskapur, þrátt fyrir aldursmuninn, en Gullý var fimm árum yngri. Hún var fuíUorðinslegur og bráðþroslka unglingur og raunsærri á lifið og tilveruma en xnarguir henni eldri. Haustið 1958 hætti ég hjá Skrifstofu verðiagsstjóra. fór i Fósfcrusikólainn og sá Gullý sjafldnar en áður næstu tvö ár- in. Vorið 1960 hittumst við svo i Kaupmiannahöfn, og eftir littta fhiugun en mikflar aðvamanir vina og kunnángja, sem töldu cttdfcur lítt eiga lund sarnan, rugluðum við redtum otokar og hófum „toastarholubúsfcap“ í þatoherbergi á Hotel City. EJtíki reynddst spá toumningjanna rétt, og með okltour GuJlý tólcst vdn- átta, sem héizt æ sdðan- Man ég aðeins edniu sdnni eftir því, að okkur yrði sundurorða í öll þessd ár, en dagur var efcki að tovöttdi toominn, er við vorum sáttar aftur. Við unnum hjá sarna fyrir- tæJd en ettdtoi á sarna stað og gátum því aðeins verið sam- ferða stutfcan spöl á morgnana til vinnu. Hjóluðum við ávaJlt, hivemig sem viðraði, sungum stumdum við raiusfc og vedfuðum hvor til annairrar. er leiðir skiidu. Gullý var einstakJega dutt i skapi, yfirleitt seintefcdn og átti bágt meö að Játa tiJfinn- ingar sdnar í Ijósi, en hún var trygg sem tröJl þeám, er vinéttu hennar étfcu, mátti ekkert aiumt sjá og bar ávaflt hllut Xítil- magnans fyrir brjósti. Hún hefði rúið sig inn að skinni fyrir hvern þann, er á néðir hennar leitaði. Hún var grednd vel, afar bókhneigð, lisfcræn, teifcnaði oft og máJaði, en skorti oft þoJinmæði til þess að ljúka verkinu. Hún hafði mikla kímnigáifiu, og sjaldan syrti sivo í álinn, að hún gæti eikitoi séð eitthvað spaugilegt við þaö og hló þá sínum hvettla, smdtandi hlátrí. Qft rifjuðum við upp löngu liðin atvik, tókum þau fram eins og gamla minjagripi og hlógum að þeim að nýju. Það er ekfci svo ýkja langt sdðan, að við vorum að rifja upp jói- in, sem við áitfcum saiman í KaupmannaJiöfn, þegar óg skreytti alJt mieð rauðum slauf- wn, sem særöu fegiurðaxskyn Gullýar. — Og gamlárskvöid sama ár, þegar við laumuðumst úr boöi, rétt fyrir klufckan tvö, fórum upp á XiáaJcnfit með tvö glös og flösku aifi kampaivim og biðum eifitir ísleinztoum áraimót- um. Sátum með JiátíðJeifcasvip og æfcluðum að syngja „Nú ár- id er liðiö“, en kunnum svo hvorug textann, þegar til kam- Hvað við hlógum. Og þannig held ég, að ég miuni ávaiEt minnast Gullýar mdnnar, Á þessu tímabiJi ævi okkar, þegar við vorum sivo glaðar og áhyggjuJausar og líf- ið aJlt var svo bjart og skemimitilegt. Þegar ég kveð hama nú í sdðasfca sdnn, er mér sem ég sjái hama, þar sem hún hjólar veifandi frá mér yfir Knippelsbrúna í Kaupmanna- höfn, látot og hún gangi móti bjartari og betri veröld, hnarreist og örugg og sveiiflandi hönduim, eins og ég sá hana svo oft hverfa sjónum mínum í þessu ldfi. Eagnbeiður G. Haraldsdóttir. laxarætot ofan fbssa í Lax- árdal. Bent var á að lónið myndi safna í sdg þvi slýi er bærist ofan að- Að dómi veiðimála- stjóra gæti slíkt verið bæði jákvætt og neikvætt- Jákvætt að því er stanga- veiði neðar í ámni varðaði, hún myndi batna að þvi er minnkandi slýburð varðar og eins jáfcvætt að því er varð- aði átu í lóninu sem myndi aukast. Neifcvætt ef svo mikið kólnaði vatnið í lóndnu að rotnun yrði o£ hæg. Á því væri þó lítil hastta mæfcti ætla að straumur og vind- ar þ-e- ölduhreyfing sæju um nægilega uppblöndun og kæmi í veg fyrir þetta- b) Svæðið neðan við stíflumannvirkin. Hrygningarsvæðin ná nú rétt fram fyrir Hólmavað- Erfitt væri að gera sér grein fyrir hvaða áhrif vatnsaukn- ing muni hafa á lífesltilyrði fisksins. Vatnsborðsihækkun Skipti ekki verulegu máJi; hins vegar heföi straum- hraðaaukning talsvert að segja. Uppeldisskilyrði gætu breytzt til hins lakara með aulknum straumhraða- Ef ekki væri um mikllar straumbreytin,gar að ræða þá myndi það eklki sJtipta máli, en þó mæfcti búast við að hrygningarsvæðin færð- ust til. Af því er dagsveiflur varð- aði vegna álags hefur reynsl- an sýnfc við Elliðaárnar að stangaveiði jókst þar. Hins vegar getur sveiifttan valdið óþægindum fyrir veiðimenn- ina. Bent var á að Laxárlón myndi valda breytingum á hita vatnsins í ánni. Áin yrði hlýrri fram eftir hausti óg á vetrum- Hins vegar hlýnaði hún seinna á vor- in. Á þessu stigi væri ekki hægt að segja hversu mikl- ar þessar breytingar yrðu- Veiðimálastjóri taldi erf- itt að segja fyrir um afleið- ingar þessa, en benti á að vegna samanburðar væri æskilegt að samfelldar hita- mælingar yrðu gerðar á vatninu. Loks gat veiðimálastjóri þess, að reynslan hefði sýnt ■að veiði geti batnað í ám hér á landi við virkjunar- framkvæmdir, svo sem í Fljótaá, Þverií í Steinigrfms- firði, og Laxá á Ásum. Hins vegar yrði eklkí með þessu sagt um hvemig framkvæmd- imar við Laxá munu reyn- est í þessu 'efini“. Eins og sjá má atf fundar- gerðinni hér að framan, nær viðræðusvið Laxámefndar Dg mín til nokkurra atriða varð- andi „hugsanlegar breytingar á lffeskilyrðum vatnafiska f Laxá S-Þing. vegna fyrirhugaðra virkjunarframkvæmda þar“ Vantar mikið á, að allt sé tek- ið með varðandi allar fyrir- hugaðar breytingar, sem verða á aðsfcæðum við Laxá sjálfa. Kráká, Suðurá og Skjálfianda- fljót, ef framkvæma á alla liði í áætlun um Gljúfurversvirkj- un- Gefa því nefindar viðræður ekki heildarmynd af þvíástandi. sem myndi skapast við um- rædda virkjun, enda eru ýmis óþektot atriði f því samfoandi eins og áðurgetur-Lítégþvísvo á, að á þessu stigi sé ókleift að draga ályktun afi því, sem fram hefur komið um lieildaráhrif fyrirhugaðrar virkjunar í lífs- skilyrðum fyrir lax og silung og veiði bessara fistotegiuinda- Á bls- 9 í Greinargerð Lax- ámefndar til ortoumálastjóra, dregur nefndin álykfcum af við- ræðum, en þar segir að það sé „stooðun nefinidarirmar byggð á mati hennar (undirstritoun nefndarinnar) á viðtölum við veiðimáiasfcjóra, að eJtiki sé út- lit fyrir að lífeskilyrði vatna- fiska í Laxá neða/n virkjunar breytist að því stoapi, að fiski- stofni hennar sé hæbta búin og að fjárhagslegt tjón hljótist af virkjimarframkvæmdum í þessu tilliti“- Þetta er sem sé skoðun Laxámefndar. Vil óg taka fram, að ég er ekki á sörnu skoöun og nefindin um þetta efni, en ég hef orðið var við, að skoðun nefndarinnar hefur verið eign- uð mér. I franyhaldi af þessu þýkir mér rétt að vara menn við að taka alvarlega ýmislegt, sem sagt er um einstök atriði, er fram koma i nefndu fylgi- skjali með Greinargerð Laxár- nefndar- Sum atriðanna hafa verið slitin úr samhengi og stundum rangfærð- Efnið þannig með fairið er haft eftir mér. Þá er einmig á kreiki ýmis tilbún- ingur um fyrirhuigaða virkjun og veiði í Laxá, sem í sum- um tilvi'kum er talið vera álit mitt- Þar sem óvissa rfkir um, hvort og þá hve mikið, tjón geti hlot- izt af framkvæmd Gljúfuirvers- virkjunar, er eðlilegt og sjálf- sagt, að Laxárvirkjum gangist ffyr ir, að óviJhallur aðili fraimkivæmi rannsótonir á lífeskilyrðum fyrir lax og silung á þvi svæði, sem virkjunarfraimkvæmdir ná til bæði fyrir virkjun og eifltirhana, og enmfremur, að Laxárvirkjun greiði kostnað við rannsóknim- ar, sem telja verður hluta af virkjunarkostnaði hér á landi eins og erlendis. Það hlýfcur að vera fórráðamönnum Laxár- virkjunar áhugaefni, að forð- asfc að ganga á rétfc annarra og að bæta mönnum sanngjamlega fyrir tjón, sem hljótasfc kann af virkjunarfraimkvæmdum og rekstri rafstöðva í Laxá, enda eiga veiðibasndur Dg aðrir kröfu á samkvæmt lögum að fá bæt- ur tfýrir tjón, sem þeir verða fyrir af manna völdum. Hér á landi hefur þess ekki verið gæfct sem skyJdi að fórð- ast að baka mönnum óhagræði og tjón við ýrnsar friamkvæmd- ir f aJmennings þégu. Heima- menn hafa verið svo ánægðir að fá aðsöðu sina og annarra bætta með slítoum framJcvæmd- um, að þeir hafa ekki huigsað um tjón, sem þeir hafa pensónu- lega orðið að þola vegna þeiira- Nú em tímamir breyttir. Menn taka því illa, som vonlegt er, að þurfa að þola tjón fyrir framkvæmdir í þágu almenn- ings án bóta- Á þetta m-a. við um flramtovæmdir við fyrirhug- aða Gljúfurversvirkjun, eins og fram hefur komið m-a. í slkrif- um um virkjunina. Er því nauð- synlegt að gera ráð fyrir bófcum fyrir tjón a£ umræddu tagi m- a. á lax- og silungsveiði, enda eru veiðihlunnindi orðin mjög verðmæt, og mun verðmætí þeirra fara enn vaxandi í fram- tíðinni. Mikil eftinsipum er eft- ir veiði. Veiðifélög og einstak- ir veiðieigendur leggja f mikinn kostnað við fiskrækt svo sem með að sleppa seiðum, byggja fiskvegi Dg líta eftir ánum, auk þess sem þeir reisa veiðihús og gera vegi að og meðfram veiði- vötnum. Við Laxá í Aðaldal hefur t d- nú á fiáum árum verið fjárfest í tveteiur veiðihúsum hátt á sjöundu miljón króna. Þá má og telja til verðmæta veiðiár, að hún sé vel þekkt sem góð veiðiá, og að veiði- menn sækist eftir að komast til veiða í henni. Laxá í AðaJ- dal hefur verið óvenju mikið kynnt sem sérstæð og stoernmiti- leg veiðiá bæði inhan lands og utan, og er það dýrt spaug fyrir eigendur hennar, ef noktouð Verður gert til þess að spilla þvf áliti. Þór Guðjónsson Vegna yfirvofandd bæfctni á, áð virlkjanir í Laxá rnuni spilla veiði í ánni i framtíðinini, tel ég nauðsynlegt, að Laxórvirkj- un og veiðibændur við Laxá geri með sér, svd fljótt sem auðið er, samning uxn, að fyrr- greindi aðilinn sjái um að stuðla að og leggja fé til rannsökna á lífesJtilyröum fyrir lax og sdl- ung á svæðum, sem virlkjun muni ná til- Emn fremur að Laxárvirkjun takí að sér á eiig- in kostnað að sjá um að halda við góðri veiði í Laxá með til- tækum ráðum, og ef tjón hlýzt af viikjunartflraimlcvæmdum, sem ókleift sé að bæta með ræktunaraðgerðum, þá verði það bætt með beinum f járgreiðslum. Að lDtoum vil ég taika það fram, að ég tel vafasamfc, nema að mjög vel athuguðu máli, að ráðízt sé í stórfelidar virkjan- ir, sénstaklega miðlunarvirkjant- ir, við aðal veiðivötn landsins, sem lffcur eru fyrir að leiða munu áf sér verulegt tjón, á meðan veiðilausar ár eru óvirkj- aðar- Góðum laxveiðiám fer fætttikandi í heiminum, en jafn- framt þvi fer verðmæti veiði, , sérsfcafclega í óspiJlitum laxém, ört vaxandi. Auka má svd verð- mætó veiðinnar fretoar mieð fisJcræktaraðgerðum- f þessu samlbamdi skal vakin afchygli á, að fulU ástæða er til að athuga vandlega, hvort verðmæti veiði á vatnasvæðí Laxár full- rætetuðu gefci hugsanJega steipt svo miklu rnáli þjóðhagslega, að hæpið geti verið frá fjár- hagslegu sjónarmiði að full- virkja Laxá samkvæmt áaetlun um Gljúfuirversviitejun. Veiði- eigendum er þaið að sjáJfsögðu mjög mikdlvægt, að veiði- og fiskræktarmöguleikum sé ekki spillt fyrir þeim. En ffleiri en veiðieigendur eiga hér noJckuð undir, þar sem aiffleiðingar af veiðispjöllum geta snert marga, beint og óbeint, t-d. þá, sem inna af hendi ýmis þjónustu- störf við veiðimenn. S>- Minningar úr Goðdölum og mislitir þættir Síðara bindi endurminninga- og sagnaþátta Þormóðs Svcins- sonar, „Minningar úr Goðdölum og mislitir þættir", er komið út hjá Bókaforlagi Odds Bjömssonar á Akureyri. I þessu bindi, sem er liðlega 200 síður, segir frá uppvexti höfiundar í' framdölum Skaga- fjarðar um síðustu aldamót, hinni erfiðu baráttu fóttlkiáns pá fyrir tillverunni, sdgrum og ó- sigruim, stundum gtteði og sorg- ar, edns og segir á kópusaðu. Af saigniaiþátfcum, sem þetta bdndi hefiur að geyima, má neffha m.a-: Skriðuföllin í Norðurárdal 1954, Gtteytmd viilla, Verferðár og hetjan handailausa, Ferð í fljár- rétt, Galdraský yfir Sfcagafirði og Leitað Hvinverjaidals. Aft- ast í bókinni er mianmanafna- skrá yfir bæði bindin. I

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.