Þjóðviljinn - 26.07.1970, Blaðsíða 6

g SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 26. júlí 1970.
T rúarbragðaof sóknir
á tuttugustu öld
□ Wilhelm Reich hefur maður heitið. Hann var lærisveinn
Freuds, flóttamaður úr Þriðja ríkinu, dvaldist í
Danmörku og Noregi um skeið, var vinur Sigurd Hoels, fór
til Bandaríkjanna og settist þar að, var dæmdur fyrir skottu-
lækningar og dó á geðveikrahæli. — En nú heyrist hann
nefndur oftar og oftar í sambandi við alþjóðlegar
umræður um nýja heimssýn, geðlækningar og óeirðir ungmenna.
Efcki er oísögum af því sagt,
hve nærri virðist láta að sál-
arfræði og sálsýkifræði séu að
' þrotum komin um þessar mund-
ir. Enginn ámælir iðkendum
þessara fræða og læknunum
fyrir það, þó að þedr láti sem
ekki sé (þetta er atvinna
þeirra). Þetta snertir ekki neitt
til muna þá staðreynd að bæk-
ur Laings Stjórnfræði hug-
rænnar reynslu, og Love’s Body
eftir Normann O. Brown, geri
að engu hinar hefðbundnu hug-
myndir um það hivað sjúkleiki
og heilbrigði séu í raun og
veru. Sw er að sjá sem við
verðum að horfast í augu við
þá staðreynd, að ekki sé nein
„vísindaleg“ ástæða til að
taka menn og setja á „lokaðar
deildir", einungis vegna þess
að skoðanir þeinra og viðhorf
eru allmjög fráfarugðin þvi sem
almennt gexist.
Sagan af Wilhélm Reich, sem
nú liggur ljós fyrir af bók
konu hans, Ilse Ollendorf, ævi-
sögu hans, er athyglisverð í
þessu sambandi á ýmsan hátt.
Reich dó árið 1957 úr hjarf-
veiki á lotoaðri deild í geð-
veikrahæli Lewisbuirgfangels-
is í Bandaríkjunum. Hann var
áður mjög handgenginn Sig-
mund Freud, og sá af áhang-
endum hans, sem hann mat
einna mest. Það gerðist á
þriðja áratugi aldarinnar, að
með þeim tókst samvinna. Það
var ætlun bans að stofna nýja
grein af sálvísdndium Freuds,
þar sem samedna skyldi sálar-
fræði og eðlisfræði og lífefna-
fræði. En svo fór fyrir honum
að lofcum, að hann var álitinn
geðveikur glæpamaður. Hann
var dæmdur í þriggja ára
fangelsi fyrir skottulætoningar
árið 1956, það sem óselt var
af bókum hans var gert upp-
tækt, og athugasemdir bans og
önnur eftirlátin sMLríki af
rannsóknatagi komust í hend-
ur manna, sem samþykktu
kröfu yfirvaldanna um það, að
þau skyldu innsigluð og inn-
sigli ekki rofin fyrr en eftir
fimmtíu ár. Öllu var útirýmt
sem tókst að ná í svo vandlega,
að það hlýtur að vera eins-
dæmi.
Tveimur árum áður en dóm-
urinn var kveðirm upp hafði A.
S. Neill. maður sá sem stofn-
aði Sommerhill-skólann, skrif-
að honum eftirfarandi orð:
— Sjáandinn, hvort sem
hann er nú Jesús, Gandihi eða
þá Reich. má ekki ná samb-andd
við neinn. jafnvel ekki sína
nánustu, ... svona er varið
harmsögu þinni, en hún er
saga af spámanni, sem að lík-
/ndum hlýtur að finnast hann
jafn einmana og Jesús fann
sig vera. Þú erf vaxinn oktour
öllurn yfir höfuð. Jesús freist-
aðist til að verða leiðtogi
nuannkyninu til bjargar. Þú
freistaðist til að frelsa mann-
kynið frá því að verða að engu
í kj amorkustyrjöld.
Þú munt verða fyrir því að
eftir dauða þinn skrifi læri-
sveinar þínir guðspjöll um
þdig og einhver Páll finnur upp
á því að kalla þig gælunafninu
sankti Villi og hefja þig til
skýja, og pílagrímiar koma
í flokkum til Farmington til
þess að frelsast í skininu firá
orgon-1 j ósgj afa þínum. Og ein-
bver Júdas mun íá þrjátíu silf-
urpeninga fyrir að afflytja þig
á prenti, með óhljóðum. —
• • •
Það má sjá af einu af'hinum
síðustu bréfum, sem Reich
skrifiaði Peter syni sínum, að
honum hefur þótt lofið betra
en ekki (Þess ber að geta, að
Neill var enginn sérstakur að-
dáandi dulfræðd og dulfræð-
inga):
• • •
— Ég er feginn og upp með
mér af því að vera talinn í
hópj slíkra manna sem Sókra-
tes, Kristur, Giordiano Bruno,
Galilei, Moses, Savonairola,
Neihru, Mindszenty, Nietzsche,
Luther og ýmsir aðrir voru,
þeir sem börðust gegn óvinin-
um mikla, vanþekkingunni,
rangindum haldhafanna og ill-
mennskunni ; þjóðfélögum. Við
þekkjum guð og treystum hon-
um, svo sem við böfum kom-
izt til skilningg á al-tilverunni
og lögmálum lífsins og kær-
leikans.
• • •
ORGONKENNINGIN
Hvað var það þá, sem mað-
u.r þessi hafði af sér gert, og
valdið gat svo undarlegum ævi-
ferli og jafn undarlegiri frægð?
— í stuttu máli Orgonkenn-
ingin.
Fyrstu drög að kenningu
þessairi komu fram árið 1927,
þegar Reieh, dáandi Freuds og
handgenginn honum framar
öðrum, sagði skilið við þennan
lærimeistara sinn og gistivin
og kenningar hans. Ilse Ollen-
dorf þegir um aðalorsakimar
til þessa atburðar, en menn
hafa getið sér þess til, að
Reich bafi móðgazt af því að
meista-rinn fékkst ekki til að
gera á honum sálkönmun, en
sennilegra er að ósamlyndið
hafi sta-fað a-f Þvi að Reich
var farinn að efast um sann-
gildi kenninga Freuds, og að
það hafi gamla manninum Hk-
að illa.
Reich benti á það að sállkönn-
unarfræðin ætti að þróast í
tvær áttir: fyrst og fremst
skyldi taka til gr-eina við sál-
greininguna á hinum sjúka og
ákvörðun sjúkdómsins, þann
þátt, sem samfélagið kynni að
eiga í vandræðum, og haga
lækningunni eftir þvi. í öðru
lagi skyldu gerðar rannsóknir
á því hvort líbídó-kenningin
stæðist með tilli-ti til hinna
lífeðlsfræðilegu áhrif-a með-
ferðarinnar.
Auk þess má nefna það, og
það kann að hafa verið aðal-
atriði en ekki aufcaa-triði, að
Freud sjálfur var kominn all-
langt frá viðhorfi kenninga
sinna, eins og þær voru í upp-
hafi. Þá hélt hann því fram
að allt böl og nauðir sálariífs-
ins ætti undiirrót sín-a í ófull-
nægðri kynhvöt manna, því að
hún væri aðalinntak þess.
Seinna komu fram hjá honum
önnur hugtök, m.a. viljinn til
að tortíma lífi sinu. Reich léði
þessu ekki eyru, og honum
sýndist sem þetta væri vottij-r
þess að þessi róttæku vísindi
væru að nálgast boongaralega
hversdagshuigsiun. Og svo mik-
ið er víst að sjúklingar Freuds
voru að miklum hluta efn-aðar
heldri frúr, sem vissu það á
sig — handvíst — að leiðind-
in voru að varða þeim að
banameini.
Og með tilliti til þessa má
þa-ð heita eðlilegt að Reich
skyldi, er hann bafnaði Freud,
gerast kommúnisti, (tveár ung-
ir sálfræðingar, Erich Fremm
og Herbert Marcuse, voru hon-
um vel samiþykkir í gagnrýni
bans á Freud). Hann gekk í
Kommúnista-flakkinn 1928 og
var þar þátttakandi til 1933,
en þá var honum vi-kið, vegna
þess að hann hélt því fr-am
að fasisminn væri sálsýki af
kynferðilegum toga, sem hegð-
aði sér eins og farsótt. Hvorki
Marx né Lenín hafði nokfcru
sinni dottið í hiug að segja neitt
þessu líkt, enda rruunu Stalín
og Maó vera sleipari á ein-
hverju öðru sviði en sálar-
fræði. Svo komust n-azistar til
valda, og hafi þeim verið illa
við nokkuð, þá var það að
vera bendlaðir við annað eins
og það sem nú var greint hér.
Reich ftuittist þá til Norður-
landa, fyrst til Oslóar. Þar
sótti hann Leikhúskaffíhúsið
og varð nábunnu-gur Armulf
Överland, Sigurd Hoel, eftir-
tektairverðum uppeldisfræðingi
nokkrum, sem hét Nic Waial, og
Ole Raknes og ScheJderup, sál-
fræðingum, (en í Danmörku
kynntist hann bezt Leumbach-
hjónunum, sem urðu uppvís að
ólöglegum fóstureyðingum, sem
þau stunduðu ekki af neinum
glæpsamlegum hvötum heldur
í mótmælaskyn i við einsitreng-
ingslega löggjöf).
Óðar en hann var bominn
til Kaupm-anniahafnar tók hann
til við tilraunir þaar sem bon-
um bafði ekki tekizt að vekja
áhuga Freuds á. Af tilraiun-um
sínum komst hann á þá sk-oð-
un, að utan m-annsiíkamans og
i bonum gerðust ölduhreyfing-
ar (kennin-g þessi fékk seinna
nafnið bíonkenningin) af Hf-
fræðilegum toga, og væri þar
um að ræða ra-fma-gnað aflsvið,
sem byggi í líkamanum og
breyttist við ýmis áhrif, sem
sá sem rannsóknim-ar voru
gerðar á yrði fyrir. Mest varð
breytingin við ást og ótta,
erótík og hræðsiu af ýmsum
tegundum.
Þegar Reich gerði u-ppskátt
um tilraunir sínar, va-r honum
óðar vikið úr Alþjóðlega sál-
greiningarfélaginu (Intema-tio-
nal Psychoanalytic Association).
Eftir það varð hann viðskila
við fyrrí samverkamenn og
samitímamenn meðal sálfræð-
inga, og kom það af því hve
þvert kenningar hans fóm í
bága við þær sem hæst bar og
ríkja-ndi voru. Samt m-unu or-
sakimar hafa staðið dýpra, þar
mun vera að leita hinnar fomu
aðgreiningar sálar og líkama,
anda og efnis, sem lifað hef-
ur svo ofurien-gi með Evróp-u-
þjóðum, já allt frá upphafi.
Freud sipurði ekki að því, hvort
kenning ha-ns ætti nokkum
stuðning ; eðlisfræðinni hon-
um var það nó-g að hún virtist
svara nokkmm spumingum,
sem áður hafði verið ósvarað,
og að lækningaaðferðim-ar
báru árangur.
En auk þess sem Freud hafði
ekki neinn áhuiga á því, hvort
skýrt yrði samhengið milli hins
andiega og hins efnisleiga, virð-
ist svo sem h-ann hafi beinlínis
forðazt alla umhugsun um það,
fælzt h-ana.
Orsökin er augljó-s. Hann var
hræddur við að ver-a bendl-aður
við dulfiræði og tö-fra, en við-
leitni þeirra sem við þetta
fengust áRt frá dögum gull-
gerðarl'istarinn-ar, hafði einkum
beinzt að því að finna lögmál-
in sem ten-gdu sálina og benn-
ar heim hinum hliðstæða heimi
efnisins. Því hefur verið hald-
ið fram, að upphaf raunvís-
inda og tækni Vesturlanda sé
því að þ'a-kka, að sú forsenda,
sem áður hafði verið látin gilda
um allar náttúrufræði-rann-
sóknir, var feild úr gildi við
upphiaf E,ndurfæðingar. en hún
var sú, að fylgjast skyldu að
tilraunir til að þetokja og skilj-a
heim og efni, og samsvarandi
tilrauni-r tii að þekkj-a og sikilja
sálin-a. Guiligerðarmeistarar svo
sem Paracelsus og eftirmenn
hans allt til Pintos og greif-
ans af St. Germain. fundu
hvert frumefnið á fætu-r öðru
og tókst að einangra þau, og
er þetta uppbaf efnafræði nú-
tímans. En efnin, sem þeir
höfðu til rannsóknar, höfðu
í rauninni ekki annað gildi í
þeirra augum en að finna af
breytingunum, sem á þeim
voru gerðar, hvemig breinsun
sálarinnar færi fram, þvi að
þetta var álitið hliðstætt, og
aðaiástæða tii hins mikla sköp-
uniairverks guðs. Vern-her von
Braun fer öðruvísd að.
Tveir hinir merkustu af læiri-
sveinum Freuds, Jung og Reich,
losuðu si-g við þessa hræðslu,
hvor á sinn hátt. Reich tók að
sér að feila náttúrufræðingana,
tæknifræðingan-a og hina aðra
hálígildingg gullgerðarmeistara
á þeirra eigin bra-gði, og bann
vildi koma því áliti sínu áleið-
is. að raunsæ eðlisfræði og líf-
efnafræði gætu sýnt fram á
samband sálar og líkam-a með
því að finna á hvem faátt sál
og líkami heyjuðu sér þrótt og
öfluðu sér sinnar sérstöku teg-
und-ar af ódauðleitoa.
Nú orðið virðist liggja nærri
að sýn.a Jun-g í mesta lagi vin-
samjegt umburðarlyndi, og
kaiia verk bans fáránlegt kák í
aðaliatriðum. Almenningi veit-
ist víst ekki örðuigt að trúa því,
að mönnum gangi lífct tii að
haf-a áhuga á stjörnuspáfræði,
rétt álíka og í því að safna
glerkúm og pastuiínsfaundum.
En hvað Reich snerti, þurfti
meira til. Eðlisfræði og efna-
fræði eru kölluð raunvísindi,
þó að varia sé einn af hundraðj
af hverri þjóð, sem getur gizk-
að á það af noktoru viti, bvaða
raunveruleiki það sé, sem slík-
Lr vísindamenn fást við að
rannsaka nú á döigum. Samt er
öllum gert að skyldu að trúa
þeim og er þar einkum um að
ræða að forðast getgátur, sem
raskað gætu sál-arró almenn-
ings.
Stuttu áður en hin önnur
heimsstyrjöld brauzt út, flýði
Reich til Bandaríkjanna, og þar
virtist honurn hann fá í fyrsta
skipti næði og rétt til starfa,
svo sem hann óskaði sér. f Evr-
ópu, og einnig á Norðuriöndum
mætti hiann fjandskap n-azista
og kom-múnista, og ekki ein-
ungis því, heldur líka purkun-
arlausum ofsóknum, bæði frá
hæ-gri og vinstri í þeim lönd-
um. Einstatoa maður gekk af
sinni bamatrú og snerist að
honum, en mi’klu fLeirj urðu á
móti, því að mönnum fannst
sem öllum huigmyndaforða sín-
um yrði þá umturnað ef þetta
næði fram að gan-ga. Svo mátti
heita að honum væri vikið úr
landi í Nonegi.
Áður en bann fór þaðan
hafði hann sett fram orgon-
kenningu sána, en ekki tekið
skaríð af um það að eniginn
vafi gæti leikið á h-enni. Sú
hugmynd var þanni.g: Utan úr
geim koma að jörðinni orku-
eindir sérstæðair að eðii, sem
breyta má í aðrar orkutegund-
ir, sem eru samt í grundvallar-
Fyrir utan að festa heimildir á filmu eða skapa listaverk gera margir ljósmyndarar sér leik að
því að galdra með myndavélinni sinni, eins og t.d. hér: Með breiðlinsu á vélinni hefur fagurlim-
uð stúlka breytzt í hálfgerða ófreskju. Myndina fundum við í Ijósmyndaþætti j nýlegu hefti þýzka
vikuritsins „Stern“, og hún er eftir Joseph Higgins.