Þjóðviljinn - 08.08.1970, Qupperneq 7

Ijangardaigur 8. ágúst 1970 — í>JÓÐVIL<JINiN
SIÐA
PÓLITÍSK TÓNLIST 0G DRAUMURFÓLKSINS UM
ANNAÐ
GRIKKLAND
Þeodorakis aftur á hljómsveitarpalli
í júnilok stóð grísfca tón-
skáldið Mikis Þeodarakis aftuir
á pallj hljómsveitairstjóra eftir
meira en þtrigigj'a ára fjarveru,
sem bann átti sjálfur enga sök
á. Þetta var ; London, í Royal
Albert Hali, sem var þéttsetin.
Hann fhitti aðaJlega sín eiigin
verk. m.a. verk sem hann bafði
Þeodorakis: fyrir þetta fólk, í
þessu landi.
skrifað í fiangelisi grísfcu hier-
foringjastjóamarinnar, en þaðan
slapp hann með aðstoð erlendiria
velvildiarmannia í apríl leið.
Áhorfendiur hylltu tónskáld-
ið vel og lengi, en gagnrýnend-
ur enskna blaða fóru mjög
dræmt með lofið. Það var tal-
að um að þetta væri „gamal-
dags tónlist". The Guiardian
spurði hvort að heimiingur gest-
anna í Albert Hall hefði mætt,
ef Þeodorakis lifði óáreittur í
Aþenu undir stjórn, sem ekki
væri svo heimsk að hún bann-
aði tónlist hans.
TÓNLIST SEM VOPN
Sjálfu. setur Þeodorakis tón-
verk sín hiandan við venjulega
gagnrýni. Hann litur á þau siem
pólitískan boðskap, vopn í bar-
áttu fólksins nú og hér gegn
kúgurum sínum: „Ég skrifia
ekki,“ segix hann, „til að öðlast
frægð seinni tíma. Ég sfcrifa
fyrir ákveðna þjóð, á ákveðn-
um tíma, í ákveðnu landi“.
Ævi Þeodorakisar og ferill
hans sem tónskálds hefiux firá
upphafi verið nátenigdur póli-
tískrj þróun í Grikklandi. Hann
fluttist með föður sínum milli
margria sveitaborga, þar sem
pólitískt ástand var mjög ó-
tryggt, á unglingsárunum, og
þar hafð; hann fiá tækifæiri til
að kynnast vesturevrópskri tón-
list, gem hann fékk snemma
áhuga fyrir. Útvarpstæki og
grammófónar votru sjaldgæíir.
Hann heyrði t.d. lofcaþátt ní-
undu sinfóníu Beethovens í
fyrsta sinn sem undiirspil við
þýzka kvikmynd.
Hinsvegar var hann diag
hvem í snertinigu við gríska
tónlist. Hann kynntist snemma
margskonar þjóðlagahefð
grískri, því faðir hans er frá
Krít en móðir hans frá Litlu-
Asíu. Tíu ára gamall var hann
svo vel að sér í býzanskri
kirkjutónlist að á föstudaiginn
Xanga var hann fenginn til að
túlfca þjáningar Krists í kirkj-
unni.
Þannig var grundivöllur lagð-
ur að hinnj tvíþættu skapgerð
Þeodorakisar sem tónlistar-
m'anns: Hinni meðfæddu og
sjálfsögðu afstöðu bans til
grískrar hefðar og hinnj hlýju
aðdáun hans á vesturevrópskri
tónlist.
Fyrsta verk hans, „Söngur-
inn um Zakharias höfuðsmiann“
(1939), kom þegar upp um
það, hvað vær; honum eðlileg-
ast í tónlist. Þessi þokkafulli
söngur . varð baráttusönigur
grísfcrar mótspyrnubreyfingar
gegn þýzka hemáminu.
Sjálfur tók hann með virkum
hættj þátt í mótspyimuihreyf-
ingunni frá 1942. Hann var
handteikinn og pyndaður nokkr-
um sinnum — fyrst af ítolum,
þá af Þjóðverjum og síðan —
eftir „frelsun“ landisins. — af
grískum yfirvöldum sem þá
tóku við. Árið 1946 var hann
höfuðkúpuhrotinn ; mótmæla-
göngu og hefur síðan slæmia
sjón á öðru auga. Árið 1949
slapp hann nær dauða en iífi
frá fangaeynni Mafcrondsos þar
sem hann hafðj verið tvö ár —
þar var fótur hiáns brotinn.
NÁM í PARÍS
Árið 1943 hóf Þeodorakis
nám við tónlistairhásfcóla í Aþ-
enu. Þrátt fyrir bairáttu í and-
spymuhreyfimgunni. borgaira-
styrjöld og fanigtelsanir hélt
Framhald á 9. síðu.
Atriði úr „Drottningu baókersins"
Fundið £é fyrir Nasser, sagði Mosje Dajan.
Leikhúshneykslið í Tel A viv
I' srael og önnur lönd í Aust-
urlöndum nær eru í fréttum
á degi hiverjum. Það er sfcrif-
að um skyndiiáhilaup skæruliða,
um loftorustiur yfir Súez, vitn-
að í ráðberra fjölmiargira ríkis-
stjórna um þáð hve vandamál-
in séu flókin. erfið, hairmsöigu-
leg, óleysanleg.
Og það er ekki nema eðli-
legt, að þagar atburður úr
menningarlífi ísraels kemst á
síður heimisblaða, þá er hann
einnig tengdiur styrjöldinni.
Fyirir nokkru var firumflutt í
Kamerileiikhúsdnu í Tel Aviv
verfc eftir ádeiluskáldið Hran-
och Levin, en bróðir bans Da-
vid er fonstöðuimaður ledk-
hússins. Leikrit þetta vafcti uþp
siiikár ástríður, að það viarð að
taka það a£ dagskrá eftir
þrett'án sýningar. Daj.an land-
vamaráðherra kallaði það „há-
miark smefckleysunnar". Æstir
áhorfendur hrópuðu: „Hendið
þeim í Súezstourð“. Andstæð-
imgar sýningarinnar fóiru í
fcröfugönguir fyrir utan leik-
húsið, og böfiundi og leikhús-
stjóra var hiviað eftir annað
hótað lífláti. Aðrir vöirðu leik-
ritið — „Drottning baðkersiins“
heitir það, — af engu minni
heift: „Loksins fengi ð þið að
heyra sannleikann, því sann-
leikanum verður hver sárreið-
astur“.
'Leikritið var ekki bannað af
yf irvöldunum, en heiftin . og
hótanimar nægðu til þess að
leikhúsið lét undan og tók það
af dagskrá.
Drottining baðkersins‘t er
hörð árás á siðgæði ísra-
elsfcra foreldra, gem senda syni
sina út í opinn dauða. á stjóm-
ina, trúiarbrögðin, á þá þjóð-
rembu sem fstrael þekfcir í

HEILDARMYND 0G HEILÖG KÝR
Blaðalesendiuir meiga vel
muna þann gauiragang
vegna gagnrýnendia. sem
heyrðist um allt land í
vetur. Þetta var einkar
skemmtileigt og vonamdi gerðu
þessi læti eitthivert gagn,
þótt svo færi reyndar sem
oftar í umræðu á íslandi, að
það var oft erfitt að greina
raunverulegar skoðaniir og
viðhorf í mekkinum — það
var sem þær væru í felu-
lei’k við pensómulega.r ástríð-
ur og vanmetakenndir. Því
satt að segjia komumst við
ekki langt með því að ham-
ast gegn tilteknum gaignrýn-
anda eða menningairvita fyr-
ir það, að hann sé of ballur
undir marxisma eða fagur-
kenahátt eða hreinan formal-
isma eða hvað annað —
minmsta kosti væri það miklu
brýnna að menn gerðu ræki-
legar og skemmtilegar grein
fyirir viðihorfum sínum. Það
stíndur vist hvort sem er
ekki til að finna „rótta" kenn-
imgu.
Lars Gustafsson heiitdr m-að-
ur, sem ritstýrir þekfct-
asta bókmenntariti Svía,
BLM. Hann segir í inngangi
að nýju hefti að ritið sé nú
að ger,a tilraunir með bók-
menntagagnrýni. Hann heldur
þv; fíram, að gagmrýni dag-
blaðanna, sem bann fcallar
svipmyndir af persónulegum
áhrifum af verki, get; efcki
lengur fuíllnæigt þeim kröfum
sem aðstæðJimar setjia. Vegn.a
þe-sis að slík gagnrýni geri
ráð fyrir sjálfsögðu sambandi
milli lesanda og gagnrýn-
anda sem sé í riaun og veru
ekki til.
í þess stað er boðið upp
á gagnrýni, sem hugsiar meira
um samþeng; í stórum drátt-
um. Til dæihis um slikt frum-
kvæði má nefna að í BLM
var ný skáldsaga eftir Per
Wastberg tekin íyrir firá ýms-
um sjóniairmiðum — og að lok-
um birtar athugasemdir riit-
höfundarins sjálfis. Annað
framlaig sem mikla athygli
hefur vakið er grein Tobi-
asar Berggrens og Jans Stol-
pes um verk Per Olofs Sund-
mians (Loftferðin ex þýdd á
íslenzku). Um þá skilgredn-
ingu hafa menn farið lofsorði
í Danmörku og víðar vegna
þess, hve greindarleg hún sé
og taki djúpt, gott dæm; um
nýmiarxíska bótomennitagagn-
rýni. Niðurstaðan komi reynd-
ar ekiki á óvairt — þeir Berg-
gren og Stolpe segj a að verk
Sundmians séu í fullu sam-
ræmi við firjálslynda hug-
myndafræði hans, og sem
skynsamir sósíalistar kunnia
þeir ekki við það fyrirbæri
og draiga hvergi úr þeirri af-
stöðu sdnni.
Daninn Torþen Bxoström
segir, að í þessu samhenigi
megi minna á nýja drætti í
þróun rannsóknar og gagn-
rýni. Gengið er út frá því að
form, bygging, sé efcki til-
viljunar-„stoapljón“i heldur
hafi, veignia sérkenna sinna,
eða sé um leið innihald verks-
ins. Þetta hafa menn lengi
hiaft að leiðarljósi. Það nýja,
seigir Broström, er það, að
menn leggja áherzlu á að
þetta fonm-innibald endur-
spegli heiminn og leggj,a síðan
mat á það í samræmii við af-
stöðu sína til þeiirrar heims-
myndar, sem um er að ræða.
Þessi nýj.a gagnrýni er ekki
það sama og nýgaignrýni svo-
nefnd vegn,a þess að hún er
pólitásfct vdrfciari.
Hitt er svo annað mál að
Per Olof Sundmian sjálfur
móðgaðist, þagar hann var
tekinn þessum tökum. Endia
verður ekki sagt að þeir
Berggren og Stolpe hafi hlíft
honum. Miklu nær vær; að
segj a að þeir reyndu að bakka
þennan ágæta höfund í sdg:
„Framlag Sundmans er sund-
urlauist og án saimhengis...
Að tafea upj umræðu í slíku
formi mundi þýða að játast
undiir skilning hans á sam-
félaginu".
Það er kannski ekfci að á-
stæðulausu að fcvartað er yf-
ir því, að með hörfcu sem
þessari sé boðið upp á við-
ureiign höfunda og gaignrýn-
auda sem minnir á viðræður
menningairfulltrúa í ausitri o.a
vestri, þar sem línumar sker-
ast alls ekki. Það er ekki
nema mannlegt að Sundmian
móðgist. En það er lífca spurt
að þvi, af hverju hann leyf-
ir sér ekfci þann munað að
vera svolítið hrifinn af því
hve alvarlega bann er tiek-
inn.
Þessi lauslega uppxifjun er
gerð hór vegna þess, að
sú tegund gagnrýnd, sem ýrns-
ir frændur ofckar halda nú á
lofflá, hefur ekki átt sérlega
upp á pallborðið hér heimia
fyrir. Það hefur einmitt ver-
ið algengt viðhorf, að það sé
eiginlega móðgun við rithöf-
und að gagnrýna þá lifsmynd,
það heildarviðhorf sem birt-
ist í verkium hans eða ferli
öllum; þar með eru „fagux-
bófcmenntir" settar i einskon-
ar heilaga fjarlægg frá öðr-
um skrifuðum miannannia
verkum. _Því ekkj að breyta
tál? — Á.B.
IFOOTDILIL
æmum mæli, eins og svo marg-
ir aðrir sigurvegarar ; styrj-
öldum. Það var Mfca sagt, að
það væri klæmið. fsraelsk blöð
hafia lökið upp ednum munni
um að sýningin og örlög henn-
ar séu með enbverjum hætti
menkileg. Haolam Hazeh sagði,
að hér vær; um verk að ræða,
sem efcki væri unnt annað en
taka afstöðu til. Blaðið Haar-
etz taldi, að það andrúmsloft,
sem leiddj til þess að hætt var
við sýningar. sé alvarleg við-
vörun ísraelsku lýðræði. Blað-
ið Jerusaiem Post komst svo
að orði: „Sumpart lipuirt, sum-
part þvdngað er þetta verk.
þax eru mörg tilsivör sem hitta
í mark, en mörg önnur sem
eru bamaleg, því miður... En
menn geta ekki hjá því kom-
izt, að oft var hitt í mark svo
að undan sveið — þegair verkið
var sem ósanngj arnast, þegar
það neyddi menn freklegast til
persónulegrar afstöðu.“
Hér fex á eftir það artiriði
þegar Hiranoeh Levin fær-
ir hina fornu söigu um fóm
Abrahams til samtímans:
Abraham: fsak, sonur minn,
veizt þú hvað ég ætla að
gera?
ísak: Já, flaðir, þú ætlar að
slátaa mér.
Abráham: Það er guðs vilji.
ísak: Hver er að ásafca þiig?
Þú ert aðeins útsendiari guðs
og ef að guð biður þig 'jm
að sliátaa syni þínum eins og
hundi, þá verður þú að gjöra
svo vel og gema það.
Abraham: Gott, gott. Ég á þetta
víst skilið í elli mdnni. Varp-
aðu allri sök á gamlan föð-
ur þinn, ef það lætur þér
liða betiu:... á gamJian föð-
ur þinn, sem verður að klifra
upp á fjall með þig, binda
þig við aitarið slátra þér,
og ofan á þetta alit saman
verður hann að segjia móð-
ur þdnni alla söguna ...
fsak: Pabbi, ég sver að ég
heyrði xödd af himni.
Abraham: Gott, ef þú beflux
heyirt, þá befbr þú heyrt.
ísak: Það er pottþétt. Þú veizt
áð ég var reiðubúinn, en
rödd er þó rödd.
Abraiham: Ég er að hugsa um
komandi kynslóðir, ég er að
bugsa um það sem muni ger-
ast, þegar aðrir feður senda
syni sína í dauðann. Hvað
verður þeim til bjargar?
ísak: Guð getur alltaf komið
og lurópað: Leggið ekki hend-
ur yðar á drenginn.
Abraham: En þú veizt að guð
er efcki til...
i
v